Зооноздар каз

   Диагноз вирусты қаннан, немесе ликвордан  және өлген шсшщ миьшан бөлш алумен (лабораториялық жануарларды, немесе Не!а  т. б. культурасын және басқаларды пайдаланьш), сол сияқты серологиялық реакциялармен (КБР, ГАТР, НР, ПИФР т.б.) қойылады.

   128

   Пупшьгқеттерге  үзшсйз, үнем! берМп, скелет бүлшықеттерщщ  пшикалық құрысуын тудырады. Эр түрл1 кейде  орынсыз птфксщцргиптерге (дыбыс, жарық, сезш) байланысты афферентп имиульстер күшейхп, тетаникалық кұрысу пайда болады. Процестщ Гтрлық денеге жайылуы, бас ми кабығының және ретикулярлы к.үрылысының кдтты қозуына және тыныс алу орталығьшың, кезбе жүнесшщ ядросының зақымдануына өкеп соғады.

   Курысу  симптомдарының өсергмен тоникалық және тетаникалық к.үрысу күшейш, метаболитшс ацидоз дамиды. Жүрек паралич1 де 1>олуы мүмкш.

   Луырьш  жазьшғаңда иммунитет пайда болмайды. Тек қана (чрсспеге қарсы егшген анотоксин ғана түрақты иммунитет  шақырады.

   СЛреспе ауруына төн патогоанатомиялық өзгерктер болмайды. Қүрысу симптомдары кезщде сүйектер сынуы, омыртқалар шегу1 (четанускифоз), сщ1рлер, бүлшықеттер жыртылуы мүмин. Микроскопияшық тексеру кезшде бүлшықет талшықтарының Оичофилиясьш, ми үлпасының дегенерациясын, некрозын анықтауға Оолады.

   Клиникалық  көршсь Инфекцияның ену жолдарына  байланысты: I. травматологиялық С1респе (жарак^ттану, операциядан кейш жаңа туған нөрестелерде, иньекциядан, күйгеннен, үсигеннен кейш жоне электротравмадан пайда болуы мүмкш); 2. Қабыну және деструкция процес1мен байланысты С1респе 3. жүғу жолы .•шыкталмаған (криптогеңдис) ыреспе.

   С1респенщ  клиникальщ белгшерш б1ршпп рет Гиппократ  жазган.

   Клиникалық  керш1С1 бойынша жалпы немесе генерализациялан-ган  жөне түракты орналаскан (шектелген) с1респе болып Гюлшед1. Ауру кебшесе жалпы процесс түршде өтед1. Аурудың 4 кезенд бар: инкубациялық, бастапқы, меңзиген, сауығу.

   Инкубацияльщ  мерз]М1 5 күннен 14 күнге дейш, кей  кездер! 1-4 күнге қысқаруы немесе 30 күнге  созылуы мүмкш.

   Ауру  басталарда науқастың басы ауырып, терлеп, жара айналасындағы бұлщьпс,еттер тартьшьш, продромальд1 керш1стер болуы мүмкш:. Ауру жедел басталады. Ореспе ауруьшың бастапқы белгшершщ б1р! тризм, шайнау бүлшықеттершщ тартылуыньщ осершен ауыз ашуы қиьшдайды. Өте ауыр жағдайларда жақтары кдрысып, астыңғы, үстгңп истер! бхр-бхрше жабысьш тұрады. Содан кейш мимикалық бүлшықеттер күрысады да наукастың бет ажары озгеред1. Ауру күлш те, жылап та түрғандай болып көршедь Бүл жағдай (келекел! күл1мс1реу" (пвиз загйошеиз) деген атау алған: мандайы өжхмденш, аузы езуше қарай кетершш, езушщ шет! томен карай тартылған. Осымен б1рге с1респенщ өзше төн белгшер1 пайда болады: жүтқыншақ бүлшық еттершщ қүрысуының әсершен жүтыну қиындайды, желке бүлшықет күрысады. Бүлшықеттш қүрысуы бас жақтан басталып, әуел! мойын содан сон арқа, ид бүлшықеттерш қамтиды.

   Ореспе  қоздырғышы С1о51гМшт (е1аш, ВасШа$еа1 тегше  жатады. Қоздырғыштың үзындығы 4-8 мкм, ет 0,3-0,8 мкм үлкен таякша. Микроб түр1 сопақша, оның еш үлкейш, барабан  таяқшасына үқсайды. Споралар сыртқы ортаның физикалық, химиялық өсерлерше төзщгп. Олар нәжкте, топырақта, кеййр заттарда жылдап тар! сақталады. Анаэробиоздық, 37 град, ылғаддығы бар жағдайда және аэробты бактериялармен (стафилококк, шөп таяқшасы т.б.) бхрге қосылса споралар вегетативп турге ауысады СПе(аш қозғалмалы, 20-ға жуық талшығы бар. Грам және баска да анилин бояуларымен жақсы боялады,»О,тгеп әсерше өте сезштал, облигаггы анаэробтарға жатады.

   Барлық  түрлерщде б!рдей соматикалық О-антиген  және өр түрще тән талшықтық Н-антигеш  болады. Соңғы антигега бойынша бактериялар 10 сероварға бөлшедд.

   С1респе  токсиш экзотоксиндерге жатады. Токсин кұрамына нейротоксикалық эсер! бар  бүлшыкет кұрыстыратын (тетаноспаз-мин) және эритроциттерд1 ериетш (тетаногемолизин) токсиндер! йред!. Экзотоксин ботулин  гоксиншен кейшп куши бактериялық у болып саналады. Токсин қыздырғанда жөне сшп ершщцсшен, кун сәүлелер! әсершен улылық қасиетш жояды. Ас қорыту жолдарыньщ ферменттер! токсинмен әсерлеспейд! және шгек кшегей кабатынан олар денеге ырмейд!. Сондыктан токсин ауыз куысы арқылы инке тускенде қаушс^з.

   Эпадемиологиясы. С1.(е4аш табиғатта өте коп тараған. Шеппен крректенетш жануарлардьщ және йсжердщ (5-40 %) няегщде болып, нәжхспен б!рге жерге тусш, топыракта спора  түрше ауысады. Слреспе таякшасы ьшғадды кара топырақты, ауылшаруашьшығы дамыған онтустж аудандарда көп кездесед! де, ауыл турғындары ыреспемен ЖИ1 ауырады. Ауыру жарақаттануымен байланысты. Споралар, кейде вегетативи микроб тұрлер! де топырактан ки!мге, тер^ге жабысады. Тершщ кипкентах! жарақаты немесе зақымданган илегей қабығы арқьшы енш ауру шақырады. Аяқгьщ травмалары (60-65 %) арқылы көп жұғады. Жалан-аяқ жүргенде, табанның жарақаттануы, тженек юру1, тағы баска заттармен жарақаттанғанда слреспе ауруы пайда болады. Сондыктан с^респеш "жалаң аяктылар ауруы" деп де атайды. Ауру сонымен катар куйгеңде, усггенде жұғады жөне әйелдер үйде босанғанда асептика сақтамаса, нәрестелер ауырады.

   Патогенез! және патологиялық анатомиясы. Қоздырғьпптьщ  адам организмше ену жолы: тершщ, кшегей қабаттардың жарақаттанған жерлер!. Терең қалталы жаралар өте каушп, өйткеш, бұл жерде слреспе таяқшалары өсш, кебейш, токсин бөл^п шығаруына анаэробиозды жағдай болады. Токсин шеткер! қозғалыс нерв талшыктары жолымен жөне қан арқылы жұлынға, сопақша миға, ретикуляциялы формацияға барады. Непзщде полисинаптикалық рефлекторлы доғаның аралық нейрондарының паралич! дамыйды. Осының   өсершен   импульстер қозғалыс нейрондары   арқылы

   130

   бақылауға алады. Егерде, ауыра қалса, оларды ^ антибиотикпен емдейдД. Адамға, малға  вакцинацияны етйзгенде, кепкен т1р1 вакцина қодданылады.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      ■■..,.                                                                                                                                                                                                     .  :

   ҚҰТЫРУ

   Син: һуйгорһоЫа Ьузза (лат.), бешенство, водобоязнь (орыс.) қүтыру, жындану (қаз.)

   Қүгыру - жедел өтетш зооноздық вирус  қоздыратын хайуандар мен адамның  ауруы, ауырған адам өртшген энцефалиттен қайтыс болады.

   Ерте  заманнан иттш құтырғаны белгМ екен. Аристотель (бхздщ эраға дейшй 322 ж.) касшщ ауруы хайуаңдардың тютеущен болады деген. Корнелшо Цельсу (б.э.д. I ғасыр) бүл аурудың клиникасын сипаттап, оны судан қорқу (водобоязнь) деп атаған. 18-19 ғасырда Европаның көптеген мемлекеттершде иттердщ, түлкшщ, қасқырдың құтырып ауыратыны мәлш болған. Зуйке 1804-жылы иттерге күгыруды ауру маддың сшекеймен жүқтырған. Л.Пастер (1885) б1ршнп рет құтыруға қарсы вакцина жасаған, 1866 ж. онымен егшген 2500 кМ ауырмай Т1р1 қалған. Осы кезден бастап барлық елдерде (Ресейде, 1966 ж.) күтыруға қарсы егетш пастер станциялары құрьшған. В.Бабеш (1892 ж.) және А.Негри (1903 ж.) құтырудан өлген хайуандардың нейронынан денеппктер (тельца Бабеша-Негри) тауып, онда ауру қоздырушы вирустың барын ашқан.

   Қоздырушы - нейротроптық вирус КаМоукМае әулетшен, ЬузБаушлз ұрпағынан. Бұған кұгыру тобының вирустары және Лисса  сияқты вирустар к1ред1. Олардың түр1 оқ сиякты, көлем1 80-180 нм. Вирустың нуклеокапсиды бар қатарлы РНК избегшей түрады. Вирустың ей түр1 белгМ:

   1.                        "тағы вирус" - табиғаттық жағдайда  хайуандардың арасына тараған;

   2.                    "өзгермейтщ вирус" - бұл вирустан құтыруға қарсы вакцина жасалған  және   осы вирустардың хайуанаттар арасына таралған тұрлер1 ("тағьшанған" және "құтырган иттщ вирусы").

   Вакцинадағы вирус даланың тағы вирусына қарсы  толық иммунитет шақырады, өйткеш бұлардьщ антигендер1 б1рдей.

   Қүтыру  вирусының репликациясы нейрондарда  Бабеш-Негри денеицктершщ пайда  болуымен бшшед!. Денешисгердщ көлем! 0,5-2,5 нм, қышқыл бояулармен қызыл-жақұт түске  боялады. Құтырудың вирусы айналада аса төз1мд1 емес. Кдйнатқанда 2 минөтте, 2-3 % лизол, хлорамин, 0,1 % сулема ертндшершде тез өледь Теменп температураға вирус тез1МД1.

   Эпидемиологиясы. Вирустың қөз1-жыртқыш андар: тулы, жанат  сияқты иттер, қасқыр, жарқанат және үй хайуандарынан-ит, мысық. Ауырған хайуандар  ишсубациялық мерз1мшщ ақырғы 7-10 күншен бастап сшекеЙ1мен вирусты көптеп   шығарады.   Ауру кұтырган

   47

   Менингоэнцефалитте  ауру сандырақтап, есшен танады. Менингиттщ белплер1, жоғары нерв жүйесшщ қабынуының симптомокомплекстер1 пайда болады.

   Инфекциялық-токсикалық шоктан, мидьщ кэбынуымен юшушен, илек қарындағы қан құйылу, перитониттерден ауырғандар б1рцшц күндерьақ өлед1.

   Прогноз-күщцргшщ тер1 қабынған түршде жаман болмайды. Сепсис болғаңда прогноз ауыр.

   Диагностикасы. Күңщрпн! анықгау клинико-эпидемиялық  және лабораториялық дәлелдерд1 саралаудың нөтижесшде құрьшады. Лабораторлық диагностикаға бактериоскопия және бактериологиялық төсщцер к1ред1. Иммунофлюоресценгшс методты аурудың диагнозын ерте қоюға пайдаланады. Күщйргще аллергиялык диагностика да қолданылады. Ол үшш анграксинд! тер1 шине инемен егедь Аурудың басталуынан 5 күн өткен соң антраксин белпс1 оң болып бшшедь Лабораторлық анализға везикуланың, жараның шиңцеп сұйығын алады. Кдн, түгарж, қүсықты, НӨЖ1СТ1 сепсис болғанда тексеред1. Тексеруд1 аса жұқпалы аурулар лабораториясы жүрпзед!.

   Дифференциалдық саралау саппен, тшмемен, оба, туляремия, жай фурункулдармен, баска тектес сепсистермен жүрпзшед1.

   Ем1. Күйд1ргшщ этиологиялық емше антибиотик пен күйд1рпге қарсы дайындалған  иммуноглобулин қолданылады. Пенициллинд1 төулБГше 6-24 млн. ЕД-ден аурудың непзп көрш1стер1 басьглғанына дейш беред1 (аз болғанда 7-8 күн)- Сепсис болғанда цефалоспориңщ (төулшне 4-6 г), левомицетин сукцинат натрийды (тәул1гше 3-4 г), гентомицищи (240-320 мг) қолданған жөн.

   Иммуноглобулиннщ  дозасы аурудың хал-жағдайына байланысты. Аурудың жеңш түр1нде иммуноглобулиннщ бершетш молшер1 20 мл., ал орта жене ауыр болса - 40-80 мл. Күйд1ргшщ ауыр түршде емдеудщ Шр курсына 400 мл иммуноглобулин кетедь

   Күйд1ргшщ патогенетикалық емдеушде коллоидтық жөне кристаллоидтық еришдшер, плазма, альбуминдер, қортикостероидтарды беред!. Инфекциялық токсикалық шоқгын емдеу! де қалыптасқан түрде жүрпзшед1.

   Тершщ қабьшуына қарсы ем қолданьшмайды  жөне жараны пышақпен жаруға тағы болмайды. Өйткеш, миқробтар жарадан шығып, барлық денеге тарап қету қауп1 туады.

   Профилактикасы. Күйд1рп ауруын болдырмау жүмысы ветери-нарлық мекемелермен б1рге жүрпзшед!. Аурудьщ  алдың алуда нег1зг1 шартыүй мадцарының, күйд1рг1мен ауырмауы. Ауырған малды  бөлш үстап, егерде елсе-елексещ өртеп  Ж1беред1, мал түрған жерде дезинфекция жасайды.

   Жүн, тераден жасалған бүйымдар формалиннщ парында камералық дезинфекциядан өтйзшед!.

   Ауырған малмен   катынасы   болған   адамдарды   2   апта бойы

   46

   38 градусқа дейш көтершед1. Аурудың  көңш-күш басылып, ұйқысы бұзылып, ұйықгаса қажып, қорқьшышты түстер көредь

   Ешб1р  себепшз қорқьшыш пайда болып, уайымдап, қамығады. Ей-үш күннен кейш аурудың  өрцпген кез1 басталады. Апатия жөне депрессия тынышсыздықпен ауысады. Демалу мен жүтыну қиындайды. Аурудьщ  осы кезеңшщ айқын белпс1 - гидрофобия. Су иле бергенде, кейшде оны көргенде, судың аккан сьшдырын еспгенде, кейде оны ойлағаңда да жүтқыншақ пен кемекей еттер1 қүрысып, түйшш калады. Қатты сөйлегеңде (акустрофобия), соқкан желмен (аэрофобия), тым жарқыраған жарық (фотофобия) түйшудщ кайталауына эсер етед1. Түшлу басталарда аурудың мазасы кетш, қорқыньпп пайда болады. Сонан соң оған дененщ қозып қозғалуы (кенеттен селк ету1) қосылып ғажап ауыратын жүтқыншақ пен көмекей еттер1 жайырылып, дем аду киыңдайды. Ауруға ауа жетпей, дем алуға букш кеуденщ бүлшыкеттер1 қатысады. Қорылдап дем алады, кейде дем алуы тоқтап қалады, кеудеы қысылып, ауа жетпей, жүтынғанда ауыратын болады. Түйшген кезде ауру айқалап, басын шалқайтып, Д1ршдеген қолдарьш шгерх созып, стақандағы суды итерш Ж1беред1. Аурудың түр! бүзылып, беи көгерш, көздер1 алайып, көз карасы б1р нүктеге қадалғандай болып, мойны созылып кетед1. Инспираторлық алқыну пайда болады. Ауа ысқырған дауыспен ппке к1ред1. Ауру көмектес деп жалынады. Кейде журеп айнып, қүсады.

   Түйшу б1рнеше секундтан кейш басьшады. Б1рақ ауруды психомоторлық қатты қозу қалады: ол ызалы, ашуланған, өзш жэне айналасындағьшарды тырнап жөне пстеп, түыред1, айқайлап, тыпыршып, стол мен орындықтарды сыңдырады. Ауру егшамге өл бермейд1, "күтырған" күш пайда болады.