Кәмелетке толмағандарға тағайындалатын жазаның түрлері мен шектері

15-бап.  Денсаулық сақтау органдары     

 Денсаулық  сақтау органдары өз құзыретi  шегiнде: 
      1) кәмелетке толмағандардың, олардың ата-аналарының немесе заңды өкiлдерiнiң арасында санитарлық-гигиеналық бiлiмдi таратуды, сондай-ақ салауатты өмiр салтын насихаттауды; 
      2) кәмелетке толмағандар арасындағы маскүнемдiк, нашақорлық пен уытқұмарлық және осыған байланысты олардың мiнез-құлқындағы ауытқушылықтардың профилактикасы жөнiндегi iс-шараларды әзiрлеп, iске асыруды; 
      3) ата-аналарының немесе заңды өкiлдерiнiң қамқорлығынсыз қалған үш жасқа дейiнгi адасқан, тастанды және басқа да балалардың тәулiк бойы қабылдануын және бағып-күтiлуiн; 
      4) кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жүйесiнiң мемлекеттiк органдары мен мекемелерiне, сондай-ақ кәмелетке толмағандардың ата-аналарына немесе заңды өкiлдерiне консультациялық көмек көрсетудi; 
      5) алкогольдiк, есiрткiлiк және уытқұмарлық мас болу күйiндегi кәмелетке толмағандарды тәулiк бойы қабылдауды және оларға медициналық көмек көрсетудi; 
      6) мiнез-құлқында ауытқушылықтары бар кәмелетке толмағандарға Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мамандандырылған диагностикалық және емдеу-қалпына келтiру көмегiн көрсетудi; 
      7) белгiленген тәртiппен арнаулы бiлiм беру ұйымдарына және ерекше режимде ұстайтын бiлiм беру ұйымдарына жiберiлетiн кәмелетке толмағандардың денсаулық жағдайы туралы қорытындылар әзiрлеудi; 
      8) спирт iшiмдiктерiн, есiрткi құралдарын, психотроптық және адамның психикасына және дене мүшесiнiң функциялары мен мiнез-құлқына терiс әсерiн тигiзетiн өзге де күштi әсер ететiн заттарды құмарлықпен салынып пайдаланатын кәмелетке толмағандарды анықтауды, есепке алуды, тексеруден өткiзудi және медициналық әлеуметтiк оңалтуды; 
      9) жыныстық жолмен берiлетiн аурулардың көздерiн анықтауды, осындай аурулармен ауыратын кәмелетке толмағандарды тексеруден өткiзудi және емдеудi; 
      10) кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссияларға кәмелетке толмағандар арасындағы нашақорлықтың, уытқұмарлықтың және маскүнемдiктiң таралуы, сондай-ақ осы бапта аталған функцияларды жүзеге асыратын денсаулық сақтау мекемелерiнiң орналасқан жерi, олардың қызметтерiнiң мүмкiндiктерi мен нәтижелерi туралы хабарлауды ұйымдастырады.      

16-бап.  Халықты жұмыспен қамту саласында  мемлекеттiк 
               саясатты iске асыруды үйлестiретiн 
               мемлекеттiк орган

Халықты жұмыспен қамту саласында мемлекеттiк  саясатты iске асыруды үйлестiретiн  мемлекеттiк орган Қазақстан Республикасының  еңбек туралы заңдарына сәйкес кәмелетке  толмағандардың еңбек шарттарының  сақталуын бақылауды жүзеге асырады.

17-бап.  әдiлет органдары     

1. Әдiлет  министрлiгiнiң қылмыстық-атқару  инспекциялары қоғамнан оқшаулауға  байланысты емес жазаларға және  өзге де қылмыстық-құқықтық ықпал  ету шараларына сотталған кәмелетке  толмағандардың өмiр салты мен мiнез-құлқын бақылауды қамтамасыз етедi, сондай-ақ олармен жеке профилактикалық жұмысты жүзеге асырады. 
      2. Әдiлет министрлiгi қылмыстық-атқару жүйесiнiң мекемелерiндегi кәмелетке толмағандармен жеке профилактикалық жұмысты аталған мекемелердiң әкiмшiлiгi өз құзыретi шегiнде жүргiзедi.      

18-бап.  Кәмелетке толмағандар арасындағы  құқық 
               бұзушылықтардың, қадағалаусыз  және 
               панасыз қалудың профилактикасына қатысушы 
               өзге де мемлекеттiк органдар     

1. Мәдениет, ақпарат, дене шынықтыру, спорт  және туризм органдары өз құзыретi  шегiнде: 
      1) кәмелетке толмағандардың құқық бұзушылықтарының, қадағалаусыз және панасыз қалуының профилактикасы жөнiндегi нысаналы бағдарламаларды әзiрлеп, iске асыруға қатысады; 
      2) қызметтерi кәмелетке толмағандардың құқық бұзушылықтары, қадағалаусыз және панасыз қалуы профилактикасының шараларын жүзеге асыруға байланысты балалар мен жастардың қоғамдық бiрлестiктерiне, әлеуметтiк мекемелерге, қорларға және өзге де мекемелер мен ұйымдарға жәрдемдеседi; 
      3) кәмелетке толмағандардың демалысын, бос уақытын және еңбекпен қамтылуын ұйымдастыруға қатысады; 
      4) кәмелетке толмағандардың заңға мойынсұнушылық мiнез-құлқын және салауатты өмiр салтын насихаттау мен қалыптастыру жөнiндегi қызметтi жүзеге асырады. 
      2. Қамқоршылық және қорғаншылық органдары өз құзыретi шегiнде 19-баптың 1-тармағында аталған кәмелетке толмағандармен, егер олар жетiм болса немесе ата-аналарының және басқа заңды өкiлдерiнiң қамқорлығынсыз қалса, жеке профилактикалық жұмысты жүргiзуге қатысады.

3-тарау.  Кәмелетке толмағандар арасындағы  құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз  және панасыз қалудың профилактикасы  жөніндегі қызметті ұйымдастыру

19-бап.  Жеке профилактикалық жұмыс     

1. Жеке  профилактикалық жұмыс: 
      1) қадағалаусыз және панасыз қалған; 
      2) арнаулы бiлім беру ұйымдарында, ерекше режимде ұстайтын бiлiм беру ұйымдарында және Кәмелетке толмағандарды уақытша оқшаулау, бейiмдеу және оңалту орталықтарында ұсталатын; 
      3) адамның психикикасына дене мүшесi функциялары мен мiнез-құлқына керi әсерiн тигiзетiн спирт iшiмдiктерiн, есiрткi құралдарын, психотроптық және өзге де күштi әсер ететiн заттарды шамадан тыс пайдаланатын; 
      4) дәлелсiз себептермен жалпы бiлiм беретiн оқу орындарына бармайтын; 
      5) әкімшілік құқық бұзушылық жасаған; 
      6) қылмыстық жауапкершіліктен немесе ақталмайтын негiздер, оның iшiнде рақымшылық немесе кешiрiм жасау актілерi бойынша жазадан босатылған; 
      7) қылмыстық жауапкершiлiкке тартылатын жасқа толмауына байланысты қылмыстық жауапкершілікке жатпайтын немесе психикасының бұзылуына байланысты емес психикалық дамуының кешеуiлдеуi салдарынан қылмыстық белгiлерi бар әрекет жасаған; 
      8) қамауға алуға байланысты емес бұлтартпау шаралары таңдап алынған қылмыс жасады деп айыпталған немесе күдiктi болған; 
      9) жазасын өтеуден шартты түрде мерзiмiнен бұрын босатылған; 
      10) жазасын өтеу кейiнге қалдырылған немесе үкiмнiң орындалуы кейiнге қалдырылған; 
      11) қылмыстық-атқару жүйесi мекемелерiнен босатылған; 
      12) ауыр емес немесе ауырлығы орташа қылмыс жасағаны үшiн сотталған және сот тәрбиелiк ықпал етудiң мәжбҮрлеу шараларын қолдану арқылы жазадан босатқан; 
      13) шартты түрде, қоғамдық немесе түзеу жұмыстарына, бас бостандығынан айыруға байланысты емес өзге де жазалау шараларына сотталған кәмелетке толмағандарға қатысты жүргiзiледi. 
      2. Егер кәмелетке толмағандардың ата-аналары, басқа да заңды өкiлдерi оларды тәрбиелеу, оқыту және (немесе) бағып-күту жөнiндегi өз  мiндеттерiн орындамаса, олардың мiнез-құлқына терiс әсер етсе, оларға қатысты да жеке профилактикалық жұмыс жүргiзiледi.      

20-бап.  Жеке профилактикалық жұмысты  жүргiзудiң 
               негiздерi     

 Егер  осы Заңның 19-бабында көзделген  мән-жайлар мынадай құжаттарда: 
      1) соттың үкiмiнде, ұйғарымында немесе қаулысында; 
      2) кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссияның, прокурордың, анықтау органының қаулысында; 
      3) шағымдарды, өтiнiштердi немесе басқа да хабарларды тексерудiң нәтижелерi бойынша кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жүйесi органының немесе мекемесiнiң басшысы бекiткен қорытындыда; 
      4) кәмелетке толмағанның не оның ата-анасының немесе заңды өкiлдерiнiң кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасын жүзеге асыратын органдардың, мекемелер мен өзге де ұйымдардың құзыретiне қатысты мәселелер бойынша оларға көмек көрсету туралы өтiнiштерiнде ресми көрсетiлген болса, олар кәмелетке толмағандарға, олардың ата-аналарына немесе заңды өкiлдерiне қатысты жеке профилактикалық жұмысты жүргiзудiң негiздерi болып табылады.      

21-бап.  Жеке профилактикалық жұмыс  жүргiзу мерзiмдерi     

 Кәмелетке  толмағандарға олардың ата-аналарына  немесе заңды өкiлдерiне қатысты  жеке профилактикалық жұмыс кәмелетке  толмағандарға әлеуметтiк және  өзге де көмек көрсету үшiн  қажеттi мерзiмде немесе кәмелетке  толмағандардың қадағалаусыз, панасыз  қалуына, құқық бұзушылықтар немесе  қоғамға жат iс-әрекет жасауына  ықпал ететiн себептер мен жағдайларды  жойғанға дейiн немесе олар  он сегiз жасқа толғанға дейiн  немесе Қазақстан Республикасының  заңдарында көзделген басқа да  мән-жайлар туындағанға дейiн  жүргізiледi.      

22-бап.  Өздерiне қатысты жеке профилактикалық  жұмыс 
               жүргізілетін адамдардың құқықтары     

1. Өздерiне  қатысты жеке профилактикалық  жұмыс жүргiзiлетiн кәмелетке толмағандар,  олардың ата-аналары немесе заңды  өкiлдерi Қазақстан Республикасының Конституциясында, осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнде кепiлдiк берiлген құқықтармен және бостандықтармен қамтамасыз етiледi. 
      2. Арнаулы бiлiм беру ұйымдарында, ерекше режимде ұстайтын бiлiм беру ұйымдарында және Кәмелетке толмағандарды уақытша оқшаулау, бейiмдеу және оңалту орталықтарында бағып-күтiлетiн кәмелетке толмағандардың осы баптың 1-тармағында аталған құқықтармен қатар, белгiленген тәртiппен: 
      1) осы мекемелерге орналастырылғандары туралы ата-аналарына немесе заңды өкiлдерiне хабарлауға; 
      2) кәмелетке толмағандардың арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың профилактикасы жүйесi органдары мен мекемелерiнiң қызметкерлерi қабылдаған шешiмдер бойынша аталған жүйенiң жоғары тұрған органдарына, сондай-ақ прокуратура органдары мен сотқа шағымдануға; 
      3) iзгiлiктi, адамның ар-намысын кемсiтпейтiн қарым-қатынас жасалуына; 
      4) телефонмен сөйлесу және саны шектелмеген кездесулер арқылы отбасымен байланыс жасап тұруға, посылкалар, бандероль алуға, саны шектелмеген хаттар мен жеделхаттар алуға және жiберуге; 
      5) тегiн тамақпен, киiммен, аяқ киiммен және Қазақстан Республикасының Үкiметi бекiткен нормалар бойынша басқа да заттай ризықпен қамтамасыз етiлуге құқығы бар.       

23-бап.  Осы  Заңның орындалу кепiлдiктерi     

 Кәмелетке  толмағандар арасындағы құқық  бұзушылықтардың, қадағалаусыз және  панасыз қалудың профилактикасы  жүйесiнiң органдары мен мекемелерi  өз құзыретi шегiнде кәмелетке  толмағандардың құқықтары мен  заңды мүдделерiнiң сақталуын  қамтамасыз етуге, оларды кемсiтудiң  барлық нысандарынан, күш көрсетуден  немесе психикалық зорлықтан,  қорлаудан, дөрекi қарым-қатынастан, сексуалдық және өзге де пайдаланудан  қорғауды жүзеге асыруға, өмiрде қиын жағдайға душар болған кәмелетке толмағандарды және тұрмысы қолайсыз отбасыларды анықтауға, сондай-ақ мыналарға: 
      1) прокуратура органдарына - кәмелетке толмағандардың құқықтары мен бостандықтарының бұзылуы туралы; 
      2) кәмелетке толмағандардың iсi және олардың құқықтарын қорғау жөнiндегi комиссияларға - кәмелетке толмағандардың бiлiм алуға, еңбек бостандығына, демалуға, тұрғын үйге және басқа да құқықтарының бұзылу жағдайлары туралы, сондай-ақ органдар мен мекемелердiң қызметтерiндегi кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтың, қадағалаусыз және панасыз қалудың алдын алуға кедергi жасайтын кемшiлiктер туралы; 
      3) қорғаншы және қамқоршы органдарына - ата-аналарының немесе заңды өкiлдерiнiң қамқорлығынсыз қалған не өмiрiне, денсаулығына қауiп төндiретiн немесе тәрбиесiне кедергi келтiретiн жағдайда қалған кәмелетке толмағандар туралы; 
      4) iшкi iстер органдарына - қадағалаусыз және панасыз қалған кәмелетке толмағандар, тұрмысы қолайсыз отбасылар, құқық бұзушылық немесе қоғамға жат iс-әрекеттер жасаған (жасап жүрген) кәмелетке толмағандар, сондай-ақ кәмелетке толмағандарды қылмыстық қызмет немесе қоғамға жат iс-әрекеттер жасауға тартып жүрген немесе оларға қатысты басқа да құқыққа қарсы iс-әрекеттер жасап жүрген ата-аналар мен өзге де ересек адамдар туралы; 
      5) денсаулық сақтау органдарына - спирт iшiмдiктерiн, есiрткi құралдарын, психотроптық және адамның психикасына және дене мүшелерiнiң функциялары мен мiнез-құлқына терiс әсерiн тигiзетiн өзге де күштi әсер ететiн заттарды құмарлықпен салынып пайдалануына байланысты тексерiлудi, қаралуды немесе емделудi қажет ететiн кәмелетке толмағандар туралы; 
      6) бiлiм беру органдарына - балалар үйлерiнен, мектеп-интернаттардан және басқа да балалар мекемелерiнен өз ерiктерiмен кетуiне байланысты не дәлелсiз себептермен жалпы бiлiм беру орындарындағы оқуларының тоқтатылуына байланысты мемлекеттiң көмегiне мұқтаж кәмелетке толмағандар туралы дереу хабарлауға мiндеттi.      

24-бап.  Кәмелетке толмағандар арасындағы  құқық 
               бұзушылықтардың, қадағалаусыз  және 
               панасыз қалудың профилактикасын жүзеге асыратын 
               органдардың, мекемелер мен өзге де ұйымдардың 
               қызметiн бақылау

Мемлекеттiк  органдар өз құзыретi шегiнде кәмелетке  толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың  профилактикасын жүзеге асыратын ведомстволық бағыныстағы органдардың, мекемелер  мен өзге де ұйымдардың қызметiн  Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен бақылауды жүзеге асырады.      

25-бап.  Қазақстан Республикасының кәмелетке  толмағандар 
               арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз 
                және панасыз қалудың профилактикасы 
               туралы заңдарын бұзғандық үшiн жауаптылық

Қазақстан Республикасының кәмелетке толмағандар  арасындағы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалудың  профилактикасы туралы заңдарын бұзуға кiнәлi тұлғалар Қазақстан Республикасының  заңдарында белгiленген тәртiппен жауаптылықта болады.     

Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары  туралы 
Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 8 тамыздағы N 345 Заңы 
Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Жаршысы, 2002 ж., N 17, 154-құжат

  МАЗМҰНЫ     

 Осы Заң балаларды  қоғамдағы толымды өмiрге даярлау,  олардың қоғамдық мәнi бар және  шығармашылық белсендiлiгiн дамыту, әлемдiк өркениеттiң жалпы адамзатқа  тән құндылықтары негiзiнде оларды  жоғары имандылық қасиеттерге,  елжандылық пен азаматтыққа тәрбиелеу,  олардың бойында ұлттық сана-сезiмдi қалыптастыру принциптерiнiң басымдығына  сүйенiп, баланың Қазақстан Республикасының  Конституциясында кепiлдiк берiлген  негiзгi құқықтары мен мүдделерiн  iске асыруға байланысты туындайтын  қатынастарды реттейдi.  

 1-тарау. ЖАЛПЫ  ЕРЕЖЕЛЕР 

      1-бап. Осы Заңда  пайдаланылатын негiзгi ұғымдар     

 Осы Заңда  мынандай негiзгi ұғымдар пайдаланылады:       

1) баланың) бала - он сегiз жасқа (кәмелетке) толмаған адам;      

2 заңды өкiлдерi - ата-анасы, бала асырап алушылар, қорғаншысы, қамқоршысы, патронат тәрбиелеушiсi, Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес олардың орнында қамқорлық жасайтын, бiлiм, тәрбие беретiн, баланың құқықтары мен мүдделерiн қорғайтын адамдар;     

3) ата-анасының қамқорлығынсыз қалған бала - ата-ана құқықтарының шектелуiне немесе олардан айырылуына, ата-анасы хабар-ошарсыз кеттi деп танылуына, олар өлдi деп жариялануына, әрекетке қабiлетсiз (әрекет қабiлетi шектеулi) деп танылуына, ата-анасының бас бостандығынан айыру орындарында жазасын өтеуiне, ата-анасының баласын тәрбиелеуден немесе оның құқықтары мен мүдделерiн қорғаудан жалтаруына, оның iшiнде ата-анасының өз баласын тәрбиелеу немесе емдеу мекемелерiнен алудан бас тартуына байланысты, сондай-ақ ата-анасы қамқорлық жасамаған өзге де жағдайларда жалғызбасты ата-анасының немесе екеуiнiң де қамқорлығынсыз қалған бала;  
      4) жетiм бала - ата-анасының екеуi де немесе жалғыз басты ата-анасы қайтыс болған бала;  
      5) мүгедек бала - тiршiлiк-тынысының шектелуiне және оны әлеуметтiк қорғау қажеттiгiне әкеп соқтыратын аурулардан, жарақаттардан, олардың салдарынан, кемiстiктерден организм функциялары тұрақты бұзылып, денсаулығы бұзылған он сегiз жасқа толмаған адам;