Каржылық жоспарлау мен болжамдау

Қаржылық  жоспарларды құрудағы жауапкершілік  кәсіпорынның қаржылық-экономикалық бөліміне жүктеледі. Отандық өндірістік кәсіпорындар тәжірибесінің анализі көрсеткендей, кәсіпорынның ақшалай түсімдер мен  төлемақыларын жоспарлау қаржылық бөлім жүзеге асырады. Бұл бөлімде  қаржылық жоспарлау мен анализдің  бюросы құрылады, қассалық жоспарды құру бухгалтерияға жүктеледі, ал өзіндік  құн, табыс, капиталды салымдар мен  айнымалы құралдардың жоспарын жасау  жоспарлық-экономикалық бөлімнің қызметі  ретінде қарастырылады. [4]

Қаржылық  менеджердің қаржылық жоспарлау  шегіндегі негізгі функциялары  мыналар:

1. Қаржылық стратегияны құру;
2. Кәсіпорынның қаржылық саясатын құру;
3. Капиталды салымдардың жоспар мен болжамдарын құру, тәуекелдің деңгейі мен алынған табысты ескере отырып, инвестициялаудың түрлі нұсқаларын бағалау, оптималды вариантты таңдау;
4. Ұзақ, орта және оперативті қаржылық жоспарды құру, бекітілген қаржылық жоспарлардың көрсеткіштерін тиісті бөлімдер, бөлімшелер мен цехтарға жеткізу;
5. Бекітілген қаржылық жоспарлардың орындалуын қамтамасыз ету;
6. Қаржы бөлімінің кәсіпорынның бизнес-жоспарын жасауды қамтамасыз ету;
7. Жоспарлық қаржылық көрсеткіштердің орындалуын қамтамасмыз ету.

Қаржылық  жоспарлаудың ақпараттық қамтымасыздандыруына мыналар жатады:

1. Меншік иесі мен басқа мүдделі тараптармен ұсынылған кәсіпорын қызметінің нәтижелеріне талаптар;
2. Кәсіпорынның стратегиялық жоспарлары туралы ақпарат;
3. Ішкі басқарушылық, статистикалық пен бухгалтерлік есептің есептілігі, кәсіпорында құрылған нормалар мен нормативтердің жүйесі;
4. Есепті кезеңдегі қаржылық жоспардың орындалуы туралы ақпарат;
5. Қаржылық-шаруашылық қызметті реттейтін заң мен нормативтік актілер;
6. Қазақстан Республикасы банктерінің ақша несие саясаты;
7. Бантік жүйе мекемелерінің мәліметтері, тауар, қор мен валюта нарықтары туралы ақпарат, баты мамандардың қаржылық болжамдары және т.б. мәліметтер.

Фирманың  қаржылық қызметінің негізгі проблемасы – бірыңғай оперативті қаржылық ақпараттық базаны құру. Берілген проблема тиісті техникалық жағынан қамтамасыздандырусыз шешіле алмайды: ЭЕМ жүйесі, персоналды компьютерлер, қолданбалы программалардың  функционалды пакеттері. Қаржылық есептеулердің  оперативтілігін қамтамасыз ету  үшін қазіргі таңда жалпы және арнайы мақсаты бар көптеген қолданбалы программалар жасалынды: EXCEL, COMFAR, пакеты "Альт-Инвест", "Альт-Прогноз", "Project expert", EDIP, «БЭСТ-ПЛАН», «Бизнес-Микро», «Галактика», «1-С Предприятие», «Система R/3 т.б.

Қаржылық  жоспар жүйесіне көптеген сыртқы және ішкі факторлар әсер етеді: елдің  экономикалық жүйесінің ерекшеліктері; щаруашылық жүргізу субъектісінің  ұйымдық-құқықтық формасы; меншік формасы; басқару мен жоспарлаудың моделі; салық салу жүйесі; кәсіпорынның көлемі; қызмет түрі.

Жоспарлы экономикада кәсіпорын деңгейіндегі қаржылық жоспарлауға көп көңіл бөлінбеген. Себебі ақша құралдарының жетіспеуі немесе қызметтің залалсыздығы кәсіпорынды таратуға негіз болмаған. Жоспарлы экономика кезінде қаржылық жоспардығ құрамы:

1. Бесжылдық және жылдық қаржылық жоспар (ол 3 бөлімді қамтыды: табыс пен құралдардың келуі, шығыстар мен құралдардың аударылуы, бюджеттен қаржы бөлу);
2. Төлем күнтізбесі (ақша құралдар қозғалысының оперативті жоспары);
3. Кассалық жоспар (кәсіпорын кассасы арқылы ақша құралдары қозғалысынығ жоспары).

Нарықтық экономикада қаржылық жоспар кәсіпорынның маңызды құжаттарының бірі болып табылады. Егер құрылған стратегия арқасында кәсіпорын жағдайының болашақта нашарлайтын деп болжамдалса, стратегия шұғыл түрде қайта қаралады.

Сонымен қатар, фирмалардың әр түрлі ұйымдық-құқықтық формаға байланысты қаржылық жоспарлаудың ерекшеліктерін ескеру қажет. Коммерциялық ұйымдар мен бюджетті мекемелердің, мемлекеттік пен жеке кәсіпорындардың, шаруашылық қоғамдар мен өндірістік кооперативтердің қаржылық жоспар жасау  принциптері түрліше болады. Олардың  ішінен ең қиыны ашық акционерлік  қоғамдардың қаржылық жоспарын құру процесі болып табылады.

Қазіргі таңда стратегиялық жоспарлау мен  қаржыландыру кезінде туындайтын проблемаларды  шешуге бағытталған қатаң тенденциялар қарастырылып жатыр. Олар «дамыған қаржыландыру»  (Advanced Budgeting) мен «бюджеттен тыс қаржыландыру» (Beyond Budgeting) аттарымен танымал.

Бірінші көзқарасты жақтаушылар қаржыландыру инструментінде күмәнданбайды. «Дамыған қаржыландыру» моделіне арналған көптеген ғылыми публикацияларда мақсатты стратегиялық көрсеткіштерге негізделген бюджетті құрастыру керек екендігі жайлы  айтылады. Сонымен қатар, қарастырылған модель оралымды бюджет, қазіргі заманға сай програмалық қамтамасыздандыруды, процестерге негізделген өзін өзі реттейтін мақсаттар мен бюджеттерді пайдалануды қолдайды.

«Бюджеттен  тыс қаржыландыру» немесе «бюджеттен тыс басқару» (ВВRT) концепциясы 1998 жылы халықаралық жұмыс тобының ғылыми-практикалық  зерттеулерінің прогрессивті технология арқасының нәтижесінде пайда  болды. Бұл концепция менеджмент моделінің өндірістік эрадан ақпараттық эраға көшуді көздеген. Сонда да ақпараттық экономиканың келесі мәселелері қарастырылған:

1. Акционерлер күшті эффектілікті талап етеді;
2. Материалды емес активтер шешуші маңызға ие;
3. Инновационды процесс қызу өтеді;
4. Жаһандандыру бағалардың төмендеуіне әкеледі;
5. Клиенттер тұрақтылықпен ерекшелінбейді;
6. Инвесторлар мен бақылау органдары этикалық нормалардың сақталуына қатаң бақылау жасайды.

Фирмаішілік жоспарлауды ақпараттық экономикаға  сай құрастыру кезінде келесі мәселелердің шешілуін талап етті:

1. Жоспарлардың икемділік пен бейімделгіштігін жоғарылату;
2. Жоспарлауға кететін шығындарды кеміту;
3. Тұрақты бәсекелестік артықшылықтарын құруға негізделген жоспарлау механизмін құрастыру ;
4. Кәсіпкерлікті, шығармашылық белсенділік пен этикалық нормалардың сақталуын ынталандыратын жоспарлау инструменттерін құру.