Каржылық жоспарлау мен болжамдау

 

7-Кесте. Хлебокомбинат «Восток» ЖШС-нің 2011 жылдағы заемдық    капиталдың     құрамы     мен     кұрылымының динамикасы

 

 

Баланс  өтімділігін талдау өтімділік дәрежесі бойынша топтастырылған актив топтарын өтелу мерзіміне байланысты топтастырылған пассив топтарымен салыстыруға негізделеді.

Өтімділік дәрежесі бойынша актив баптары 4 топқа біріктіріледі:

А1 - абсолютті  өтімді (ең өтімді) активтер - ақша қаражаттары мен қысқа мерзімді қаржылық салымдар.

А2 - жедел  өтімді активтер - қысқа мерзімді дебиторлық берешектер.

А3 - жай өтімді активтер - тауарлы - материалдық қорлар мен ұзақ мерзімді қаржылық салымдар.

А4 - Қиын өтімді активтер - ұзақ мерзімді активтер жиынтығы (қаржылық салымдарсыз).

Сәйкесінше, баланс пассиві өтелу жылдамдығы  бойынша 4 топқа біріктіріледі:

П1 - ең жедел міндеттемелер - кредиторлық берешектер, несиенің уақыты жеткен бөлігі.

П2 - қысқа мерзімді міндеттемелер - қысқа мерзімді несие мен заемдар.

П3 - Ұзақ мерзімді міндеттемелер - ұзақ мерзімді несие мен заемдар.

П4 - Тұрақты  міндеттемелер - меншікті капитал жиынтығы.

Баланс  пассивінің 3 бөлімінің өтелу жылдамдығы бойынша топтастырылуын келесідей  бейнелеуге болады: Жоғарыдағыдай топтастырудан  кейін баланс өтімділігіне баға беру үшін актив пен пассив топтары  салыстырылады. Егер келесідей қатынастар сақталса, онда баланс абсолютті өтімді болады:  А2>П2_, А3>П3, А4 <П4_.

Хлебокомбинат «Восток» ЖШС-де екі кезеңде де келесідей  қатынас сақталады: А2>П2_, А3>П3, А4 <П4 , яғни абсолютті өтімді активтер ең жедел міндеттемелерді өтей алмайды, демек осы сәтте кәсіпорын төлем қабілеті емес, бұл жетіспеушілік басқа топтардың артықшылығымен жабылып отыр, дегенмен, нақты жағдайда өтімсіз активтер өтімді активтердің орнын айырбастай алмайды (8-кесте).

 

8-Кесте. Хлебокомбинат «Восток» ЖШС-нің өтімділік дәрежесі бойынша топтастырылған актив және пассив топтары

 

 

Актив пен  пассив баптарының 1 тобының жиындарын  салыстыру жақында келіп түскен кірістер мен төлемдердің (3 айға дейінгі) қатынасын көрсетеді. Тез өткізілетін  активтер мен қысқа мерзімді міндеттемелерді  салыстыру жақын уақытта күтілетін  төлем тәртібінің (3 айдан 6 айға дейін) жағдайының жақсаруы немесе нашарлауы  туралы қорытынды жасауға мүмкіндік  береді.

Жалпы алғанда  баланс активі мен пассиві баптарының I және II топтарын салыстыру ағымдағы өтімділікті анықтауға мүмкіндік  береді. Ол қарастырылып отырған мезгілге жақын уақыттағы кәсіпорынның төлем  қабілеттілігін (төлем қабілетсіздігін) көрсетеді.

Баяу  өткізілетін активтерді ұзақ мерзімді міндеттемелермен салыстыру перспективалы  өтімділікті бейнелейді және болашақ  кірістер мен төлемдерді салыстыру  негізінде төлем қабілеттілігін жобалауды көрсетеді, яғни кәсіпорынның бұдан да алыс алдағы уақытқа қаржылық жағдайының жақсаруы немесе нашарлауын алдын ала біліп отыруға мүмкіндік  береді.

Баланс  активі мен пассиві баптарының төртінші тобының жиындарын салыстыру  кәсіпорынның оның иеленушілері алдындағы  міндеттемелерін жаба алу мүмкіндігін  көрсетеді.

Бұл кәсіпорын  жабылатын кезде ғана керек болады, ал үздіксіздік принципін сақтау немесе жұмыс жасап жатқан кәсіпорын үшін шаруашылық субъектінің өз меншікті айналым   капиталының   болуы  талап   етіледі.   Ол   үшін жоғарыда келтірілген теңсіздік сақталуы тиіс: А4< П4, яғни меншікті қаражаттардың көзі иммобильді активтерден көп болу керек.

Берілген  схема бойынша жүргізіліп жатқан талдау уақытылы есеп айырысу мүмкіндіктері  бойынша қаржылық жағдайды толығымен  көрсетеді. Алайда ол берілген кезеңдегі  кәсіпорынның нақты қаржылық жағдайын әрқашан да дәл көрсете алмайды, оның себебі - бухгалтерлік есеп берулер  негізінде сыртқы талдау жүргізіп жатқан талдаушының ақпараттарының шектеулілігінде.

Балансты  оқуды ең алдымен талдау кезеңіндегі  баланс көлемінің (валютасының) өзгеруін анықтаудан бастайды, тұрақсыз болжалға келмейтін бағаның өзгерісіне және тағы басқаларға қарамастан, баланс валютасы кәсіпорынның сенімділік деңгейі мен  қызмет көлемінің маңызды сипаттамасы  болып қалады және ол кәсіпорынның қаржы жағдайының индикаторларын есептеуде  негізгі қызмет атқарады. Кәсіпорын  мүлкінің құнын зерттеу үшін, баланстың  кезең басындағы жиыны мен  кезең соңындағы жиынын салыстырады.

Баланс  валютасының абсолюттік өзгерісін  анықтаумен қатар, оның өсу қарқының өнімді сату және жиынтық (таза) табыстың өсу қарқынымен салыстыру керек. Баланс валютасының өсу қарқынының сату және жиынтық табыс көлемінің  өсу қарқынынан асып түсуі, берілген кәсіпорында қаражатты пайдаланудың жақсарғандығын көрсетеді және керісінше, баланс валютасы-ның өсу қарқынынан өндіру, сату және жиынтық табыс  көлемінің өсу қарқынының артқа  қалуы кәсіпорынның қаржыны пайдалануының  нашарлағандығын көрсетеді.

Кәсіпорынның  төлем қабілеттілігі оның қаржылық тұрақтылығын сипаттаушы негізгі критерийлердің бірі болып саналады және онымен тығыз  байланысты. Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі  - бұл оның өз міндеттемелерін уақытында өтеу мүмкіншілігі. Кәсіпорын төлем қабілетті болуы үшін оның қаражаты өз міндеттемелерін уақытында өтеуге және өз қызметін үздіксіз қаржыландыруға жеткілікті болуы керек.

Кәсіпорынның  ағымдық және күтілетін төлем қабілеттілігі ажыратылады. Ағымдық төлем қабілеттілік балансты құру уақытында анықталады, ал күтілетін төлем қабілеттілік нақты алдағы кезеңге келіп түсуі, тиіс төлемдерді есепке ала отырып анықталады.

Төлем құралдарына, әдетте, ақша қаражаттары, құнды қағаздар, дебиторлық берешектің өтелуі сенімді бір бөлігі жатады. Ағымдық төлем қабілеттілікке баға беру үшін осы сәттегі төлем құралдарының сомасын сол сәттегі міндеттемелер сомасына бөлу қажет (9-кесте).

 

9-Кесте. Хлебокомбинат «Восток» ЖШС-нің оперативті төлем календары

 

 

Хлебокомбинат «Восток» ЖШС-нің нақты сәттегі  төлем қабілеттілігі төлем қабілеттілік коэффициенті арқылы бейнеленеді. Ол төлем құралдарының сомасын белгілі бір кезеңдегі мерзімдік төлемдер сомасына бөлу арқылы анықталады. Егер коэффициенттің мәні бірден жоғары болса, онда кәсіпорын төлем қабілетті болып саналады.

Хлебокомбинат «Восток» ЖШС төлем   қабілетті,   төлем қабілеттілік индексінің мәні 1,007 (К_т.қ.= 16274/16145 =1,007). Кәсіпорынның төлем құралдарының сомасы төлем міндеттемелерінен 129 мың тг немесе 0,7 процентке көп. Кәсіпорын ағымдағы уақытта төлем қабілетті, бірақ болашақта кәсіпорынның төлем қабілеттілігі төмендеуі мүмкін. Сол себепті кәсіпорынның төлем қабілеттілігіне терең талдау қажет.

 

 

 

 

 

 

3. Кәсіпорында қаржылық жоспарлауды ұйымдастырудағы мәселелері мен шешу жолдары

 

1. Қаржылық жоспарды жүзеге асыру барысында туындайтын қиыншылықтар

 

Әрине, қаржылық жоспардың мәні – компания мақсаттарына жету болып табылады (оперативті –  егер оперативті қаржылық жоспар қолданатын болса, немесе стартегиялық – егер стратегиялық қаржылық жоспар қолданатын болса). Белгілі бір уақытқа компанияның  мақстатары түрліше бола алады –  пайданы, өндірілген өнімдердің көлемін  арттыру, жаңа тауар маркаларын өткізу, компанияның инвестиционды жағдайын  жақсарту, бәсекелестік күресте жеңу, кәсіпорын ресурстарын басқарудың тиімді механизмін жасау т.б.