Қазақстан мемлекетіндегі шағын және орта бизнестің дамуы және шешу жолдары

 

                                                                                               

    Кесте-4

    Ағымдағы  жыл нәтижесі бойынша (несиелендіру бойынша) 01.10.04 жылға  бағдарлама шегінде  барлық берілген несиелер. 

Несиелендіру  жолы	АҚШ долларымен сома
АБР Заемы	27 994 292,35
ЕБРР несиелендіруі	56 950 000,00
Бидай сатып алу бағдарламасы бойынша  несиелер	20 680 506,72
Отандық тауар өндірушілерді қолдау бағдарламасы б/ша несиелер	1050571,41
Жеке  қаражаттан несиелер	1285 408,7
Алматы  қаласы әкімшілігінің бағдарламасы б/ша несиелендіру	68 806,11
Республикалық бюджет бағдарламасы б/ша несиелендіру	192 170,82
Барлығы	117 665 756,11

 
 

     Қордың  даму жоспары ҚР Президентінің Қазақстан  Халқының «2003 жылғы ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары  туралы» жолдауына және ҚР Президеньінің 2002жылғы 28 наурызда №827 жарлығымен бекітілген 2030жылға дейінгі Қазақстанның даму стратегиясын ары қарай жүзеге асыру шаралары туралы 2002-2004 жылдарға Үкімет бағдарламасындағы міндеттерге сәйкес келеді. 
 
 
 
 

    Кесте-5

    31.12.04 жылға табыс сомасы 

                                                    (мың теңге)

Табыстар
АБР б/ша табыс	423 960,66
Импорт  орнын толтыру және экспортқа  бағытталған өндіріс бағдарламасы б/ша табыс	48 155,83
Жеке  қаражат бойынша табыс	58 237,2
Алматы  қаласы әкімшілігі бағдарламасы бойынша табыс	1 859,78
Жалдық  төлемдер	17 450,2
Өткізуден түскен табыс	-910,4
Курстық айырма	2 255,33
Курстық ауытқу	5 496,3
Барлығы	563 686,74

 

Шығындар
Жалпы әкімшілік шығындар	115 196,00
Сыйақы  б/ша шығындар	311 464,00
Провизия	0
Барлығы	426 660,00
Табыс салығын төлегенге дейінгі табыс	137 026,74
Табыс салығы б/ша шығын	17667,00
Барлық  табыс (шығын)	119 359,74

 

         Қор алдында тұрған басты міндет  шағын және орта бизнесті қаржылық  қолдау бойынша белсенді саясат  жүргізуді қамтамасыз ету болып табылады, осыған орай қордың кей өкілеттіктерін кеңейту қажет.

• Шағын және орта бизнесті қаржылық қолдауды күшейту мақсатында перспективада қор келесі міндеттердің орындалуын қамтамасыз етеді;
• Шағын және орта кәсіпкерлерді несие қаражатына қол жеткізу мүмкіндігін жеңілдету;
• Шағын және орта кәсіпкерлікті тікелей несиелендіру көлемін ұлғайту;
• екінші деңгей банктерінен несие алуы үшін олардың есебіне кепілдік беру;
• Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне шағын несиелер беруі;
• Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне несие жолдарын ашу, себебі несие жолдары бір реттік несиелерге қарағанда тіркеу жеделдігіне және заемалушының  Қордың несие ресурстарына қол жеткізуінде ерекшеленеді;
• Қарама қарсы несиелендіру серіктестерін құру тәжірибесін енгізу. Бұл жерде Қор серіктестерді несиелендіреді, одан кейін серіктестік өзінің қатысушыларын қамтамасыз етудің жеңіл әдістерімен несиелендіруді жүзеге асырады;
• Несиелендірудің нақты параметрлерімен критерийлерін (мерзімі, несие мөлшері, сыйақы ставкасы, заемалушы статусы т.б,) тағайындау арқылы шағын және орта бизнесті ары қарай несиелендіруші тізбек ретінде банктерді мақсатты қаржыландыру бағдарламаларын енгізу.
• Несие алушы шығынды азайту мақсатында –есепті кассалық орталық ашу;
• Несиелендіру процесін жеңілдетуді қамтамасыз ету мақсатында өкілетті органдар және ҚР ҰБ –мен несие досьесін құруға талаптарды реттеуші , жобаны таңдау критерилерін анықтаудағы нормативтік құжаттарға өзгерістер енгізу бойынша жұмыстарды бастау;

     Несиелендірудің альтернативтік формаларын енгізу, атап айтсақ лизиг, соның ішінде ауыл шаруашылық және инновациялық жобаларды лизинг негізінде қаржыландыру. Лизинг кәсіпорындарға өзінің негізгі қорын сатып алуға және жаңартуға, өндіретін өнімнің бәсекелестік қабілетін жоғарылатуға, жедел шығындарды азайтуға мүмкіндік беретін ең тиімді қаржылық құрал болғандықтан, бұл қаржылық несиенің келесі ерекшеліктерін атап өту керек.

• Қаржыландырудың ұзақ мерзімді формасы-қаржылық лизинг келісіміне  отыру лизинг затының амортизациялық мерзіміне сай келеді.
• Лизингтік төлемдерді төлеудің графигі, яғни лизинг затының экслуатациялық өндіріс циклына  сәйкес басқа да жұмыстарды жүргізуге және перспективаларды ескеріп кәсіпорын бюджетін жоспарлауға мүмкіндік береді.
• Инвестициялық қаражат қайтарымдылығын лизинг берушінің мүлкі болып табылатын лизинг заты қамтамасыз ететіндігін ескерсек, лизингтік төлемдерді  төлеуді қамтамасыз ету бойынша талаптар, екінші деңгейдегі банктер талабына қарағанда азаяды.
• Ресурстарды үнемдеу себебі, құрал жабдықты сатып алумен байланысты мәселелерді жүзеге асыру (кедендік тіркеу, салықтарды төлеу, валюталық заңдылықтарды ұстану және оны бақылауды жүзеге асыру, мемлекеттік тіркеуді жүргізу) толығымен лизингтік компанияға жүктеледі, ол кәсіпорынға мүмкіндіктерін негізгі іскерлікпен байланысты мәселелерді шешуге шоғырландыруға мүмкіндік береді.
• Лизинг объектісі  Лизинг алушы балансында тұрады, лизинг объектісінің амортизациясы коэффицентіне сәйкес жұмыс өзіндік құнына жатқызылады, ол жаңа салықтық преференцияларды қолдануға мүмкіндік береді.
• Өндірісті кеңейту және модернизациялау, кәсіпорынның материалдық техникалық базасын қымбат заемдық қаражат тартусыз кезеңмен жаңарту және айналым қорының бірқатар сомасын тарту;
• Келісім мерзімі біткенде қалдық құны бойынша құрал жабдықты кәсіпорын алу, яғни нольдік ставкамен.
• Қымбат тұратын ауылшаруашылық техникасының толық құнына қолма қол ақшаны жедел салудың қажеттігі туындамайды, ол айналым капиталын тиімді қолдануға мүмкіндік береді. Бұл жерде Қор лизингтік келісімге келесі субъектілер ретінде қатыса алады:

1. Лизингтік келісімді қаржыландыру көзі ретінде,

2. Лизинг беруші ретінде;

• Қор іс әрекеті туралы ақпаратқа қол жеткізуді жоғарылату мақсатында жалпы ақпарат құралдарында  жарнама іскерлігін жүргізу;

• Активтерді оңтайландыру (ұлғайту) (негізгі іскерлік шағын және орта кәсіпкерлікті несиелендіруді жүзеге асыру үшін ресурстарды көбейтуге бағытталған іскерлік);
• Ішкі және сыртқы нарықтан ссудалық капитал алу, яғни мақсатты бағдарламалар шегінде халықаралық қаржы институттарының несиелерін тарту, республикалық және жергілікті бюджет қаражатын тарту (заемдар, қордың жеке активіне, сондай-ақ мемлекеттік кепілдік пен тартылатын бағдарламалық заемдар);
• Құнды қағаздар шығару арқылы жеке капиталды ары қарай капитализациялау. Бұл жерде Қор қарыздың құнды қағаздар элементтеріне қойылатын барлық талаптарға сай келетіндігін ескере отырып, заемдық құнды қағаздар жоғары бағалануы керек. Себебі, объективті түрде заемға алу шарты бойынша облигациялар тек ұйымға ғана емес (заңды тұлғалар) жеке тұлғаларға да тиімді болып келеді.

     Облигация бойынша салымшылар банктік депозиттерге қарағанда көбірек сыйақы ала алады.

     Облигациялық  заемның классикалық формасы  бойынша эмитент міндеттемесі жүйелі түрде тіркелген купондық төлемдерді төлеп отыру, сөйтіп айналу мерзімінің соңында тіркелген номиналдық құнды  төлеу болады.

     Осылайша, Қор ішкі нарыққа жалпы сомасы 10млн доллар, айналым мерзімі 3-5 жыл, жылдық ставкасы 8% болатын облигация  шығаруды ұсынады. Несие тәуекелін  азайту мақсатында бұл облигациялар  бойынша потенциалды инвесторлар  үшін, олардың ұзақ мерзімділігін  ескере отырып, пут-опционды облигация кезеңдік қаржыландыруды қысқа мерзімді облигация шығарудан айырмашылығы аз, алайда, тәжәрибеде бірқатар ерекшеліктері бар.

     Облигацияның  жаңа шығарылымының эмиссиясы әрқашан  шығаруды тіркеуге уақыт және ақша шығынымен, оны араластырумен байланысты, ал, пут-опционды облигация шығару оларды болдырмауға мүмкіндік береді. Сондай-ақ облигацияның жаңа шығарылымын орналастыру шығындары  пут-опциондық облигация бойынша шығындар көбірек болуы да мүмкін.

     Қор жоспарлаған міндеттер мен шаралар кешені қаржы ресурстары және мемлекеттің саяси ұйғарымына сәйкес- шағын кәсіпкерлікті қолдау және дамытудың протекционистік саясаты болғанда ғана жүзеге асырылады.

       «Шағын кәсіпкерлікті дамыту  қоры» АҚ-ң іскерлігінің негізгі  бағыттар концепциясы әлеуметтік бағытталған міндет: жұмыс орындарын құру және халықтың жұмыспен қамтылу шешімдеріне бағытталған.

     Қор толығымен өзінің барлық потенциалы мен мүмкіндіктерін шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуға бағытталған  инвестициялық инновациялық мемлекеттік  бағдарламаларды жүзеге асыру үшін жұмсайды. 

 3 тарау. ҚР – дағы шағын  және орта  кәсіпкерлікті  дамыту  проблемалары 

     

    3.1 Қ.Р. шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту проблемалары. 

      Дағдарыстар мен күзелістерді  спонтанды түрде пайда болған  жағдай мен статикалық процес ретінде қарастыруға болмайды.

    Кәсіпорынның  нормалды дамуы түрлі ауытқуларға  ие болып, оның өсуіндегі қателіктерге алып кешуі мүмкүн де, кәсіпорынның өмір сүруі екі талай болуы  мүмкүн. Курстың дұрыс коррекциясын әзірлеу үшін дағдарыстың және дағдарыстық процестің дамуы сатыларының барысы жөніндегі нақты білімдер мен дағдыларға ие болу керек (6).

            Дағдарыстың процесі байланыстар  - қатынастар бар құрылымын бұзатын  немесе оны қайтадан қалыптастыратын  жалпы дамуын білдіреді.

    Кәсіпорынның  дағдарысы әдетте уақыты жағынан шектелген болады. Күйзелістен процесінің кәсіп орында  оның құрлымына иновацилық әлеуетіне және т.б. байланысты түрлі созылмалығымен, интенсивтілігімен және түрлі ауырлығы түрлі дәрежеге салдармен сипатталады.

    Кәсіпорынның  дағдарысын сипаттайтын түрлі динамикалық түрдегі қойымдылары мен көз қарастары болады.

      Мюллер өзінің зерттеулерінде  стратегиялық дағдарыстар, нәтижелердің  дағдарысы және өтемпазықтық  дағдарысы тұралы айтады. Бұл  дағдарыстардың арасында оның  пікірі б/ша уақыттық байланыс болады./6/.

    Дағдарыстың мұндай турлерінің туындау процесі  келесіні білдіреді: Мюллер б/ша кәсіпорын  табыстардың дені сау жағдайында назар аударатын табысталыққа жетудің  потенциал түсінігін қолданады. Бірақ потенциал біртіндеп таусылады  және егер жақсы айналымды берген   ескірген кеткен Өнімдер-киделер орнына жаңа ауыстырмалы табылшасы, кәсіп орнына стратегиалық дағдарыс бойында болады. Нәтижелердің дағдарыс,мысалы бұрынғы Өнім-лидер қоймалық шығындардың жоғарлағында туындайды, ол өз кезінде сыртқы көздерден аиынатын инвестицияларды танар етеді. Ал өтемпаздық дағдарысы классикалық түрде,мысалы кәсіпорындағы барлық процестер сыртқы көздерден қарыпсыландырылғанда несие берушілердің шектеулерінен туындайды