Депозиттерді сақтандыру жүйесі

     Кесте 3

     Банк  жүйесіндегі депозиттер

       (млн.тг.)

	2002 ж.	2003 ж.	2004 ж.	2005 ж.	2006 ж.
Барлық депозиттер, соның ішінде	437941	455543	731167	1039348	2482593
1. Ұлттық валютада	171428	165785	386735	604784	839047
а) банктік емес заңды тұлғалардың	121497	110311	259132	351979	454736
б) жеке тұлғалардың	49931	55474	127604	252805	384263
2.Шетел валютасында	266513	289758	344432	434563	569155
а) банктік емес заңды тұлғалардың	131609	144285	136665	253484	367217
б) жеке тұлғалардың	134903	145473	207767	181079	201938

* «¥лттық Банктің статистикалық бюллетені», 2002-2006жж. 

     2003-жылы 2002-жылмен салыстырғанда барлық  депозиттер 4,02%-ға 17602 млн. теңгеге  өскен. Ал, 2004-жылы 2003-жылға қарағанда  60,5%-ға 275624 млн. теңгеге жоғарылаған. 2005-жылы 2004-жылмен салыстырғанда 42,15%-ға 308181 млн. теңгеге өссе, 2006-жылы 2005-жылмен салыстырғанда

138,86%-ға 1 443 245 млн. теңгеге көтерілген. Көріп  тұрғанымыздай, депозиттердің өсу  қарқыны жоғарылаған.

     Кестеден  көріп тұрғанымыздай, ұлттық валютадағы салымдар шетел валютасындағы салымдарға қарағанда 2002-2003жж. аз болса, 2004-жылдан бастап олардың үлесі көтерілген. Мысалы, 2002-жылы ұлттық валютадағы депозиттер мен шетел валютасындағы дпозиттердің барлық депозиттердегі үлестері сәйкесінше 39,14% және 60,86%), 2003-жылы 36,39%) және 63,61%) болса, 2004-жылы 52,89% және 47,11%, 2005-жылы 58,19% және 41,81%, 2006-жылы 57,24%) және 42,76%) құраған.

     Депозиттер - ресурстардың бірден бір қайнар көзі болып табылатындықтан, оның көлемінің  көп болуы банк қызметінің жақсы  жүріп жатқандығын айқындайды. Депозиттердің  көп бөлігін жеке тұлғалардың  салымдары құрайтындықтан, оның маңызы өте зор болып табылады. Жалпы, Қазақстан Республикасындағы жеке тұлғалардың салымдары бойынша  депозиттер нарығының банктердегі  құрылымын келесі суреттен көруге болады: 

ҚР  бойынша депозиттер нарығының үлесі

     

 

 

Сурет 2. Қазақстан Республикасының депозиттер нарығының үлесі

• Статистика Агенттігінің мәліметтері бойынша

 

«ҚР екінші деңгейлі банктеріндегі жеке тұлғалардың  салымдарын (депозиттерін) сақтандыру (кепілдендіру) Қорының» пайда болуы  халықтың салымдарының кенет өсуіне бір себеп болды. Олардың өсу  қарқыны заңды тұлғалардың өсу  қарқынынан жоғары болды. Келесі кесте  бойынша банктердің кейбіреулеріндегі  халық салымдарының өзгеру динамикасын  көруге болады:⁸ 

Кесте 4

Қазақстан Республикасындағы  кейбір екінші деңгейлі банктердегі

халықтың  салымдары

(млн.тг.)

			2002ж.		2003ж.		2004ж.		2005ж.		2006ж.
«Халықтық Жинақ Банкіндегі» халықтың барлық салымдары, с.і.:			52755		69243		86889		110148		130910
Талап етуіне дейінгі			19218		17946		23293		30833		36354
Мерзімді  салымдар			35537		51297		63596		72481		94556
«Казкоммерцбанктегі» халықтың барлық салымдары, с.і.:			43643		60537		78037		84930		105260
"Талап етуіне  дейінгі			3840		5474		7879		11584		17904
Мерзімді  салымдар			39803		55062		69779		72819		86728
«ТұранӘлемБанкіндегі» халықтың  барлық салымдары, с.і.:			36150		52897		68496		88399		119523
Талап етуіне дейінгі			4436		7172		9891		10699		15152
Мерзімді  салымдар			31714		45725		58605		77185		104371
«ЦентркредитБанкіндегі» халықтың барлық салымдары, с.і.:			10131		14861		21402		42840		61491
Талап етуіне дейінгі			849		1352		1903		2931		4801
Мерзімді  салымдар			9283		13509		19500		39559		56680
«Нұрбанкіндегі» халықтың барлық салымдары, с.і.:			8562		6726		9723		11223		12930
Талап етуіне дейінгі			298		762		1440		1861		1915
Мерзімді  салымдар			8264		5964		8282		9360		11014
«ЕАБ  «АБН АМРОБанк Қазақстан»-дағы халықтың барлық салымдары, с.і.:			3122		4877		4458		4288		5588
Талап етуіне дейінгі			2376		3966		3547		3655		4883
Мерзімді  салымдар			746		911		911		633		705
«Валют-Транзит банкіндегі» халықтың барлық салымдары, с.і.:			3004		6426		13277		20770		28464
Талап етуіне дейінгі			146		357		449		1184		1234
Мерзімді  салымдар			2859		6069		12828		19214		27229
«Темірбанктегі» халықтың барлық салымдары, с.і.:			2979		3608		4731		5741		9791
Талап етуіне дейінгі			397		538		729		955		1323
Мерзімді  салымдар			2582		3070		4003		4771		8453
«Еуразиялық Банктегі» халықтың барлық салымдары, с.і.:			2676		5551		8121		5529		10142
Талап етуіне дейінгі			2041		846		1115		1381		2086
Мерзімді  салымдар			635		4706		7006		4148		8056
ЕБ  «НSВС Банк Қазақстан»-дағы халықтың барлық салымдары, с.і.:			2095		2241		1847		1177		1031
Талап етуіне дейінгі			1144		1287		1107		719		587
Мерзімді  салымдар			951		954		740		458		444
«Техака Ваnк»-тегі халықтың барлық салымдары, с.і.:			1855		3228		4029		5119		5980
4-кестенің жалғасы
Талап етуіне дейінгі		1144			1287		1107		719		587
Мерзімді салымдар	1564			2806		3492		4360		4982
«Каспийский банкіндегі» халықтың барлық салушы, с.і.:	1793			2930		6494		12118		17953
Талап етуіне дейінгі	259			260		483		888		1780
Мерзімді салымдар	1534			2670		6010		11003		16172
«Цеснабанктегі» халықтың барлық салымдары, с.і.:	1679			2391		3561		4594		6564
Талап етуше дейінгі	49			145		331		442		848
Мерзімді салымдар	1629			2246		3230		4105		5113
«Нефте банктегі» халықтың барлық салымдары, с.і.:	771			774		770		829		1136
Талап етуше дейінгі	137			222		239		338		454
Мерзімді  салымдар	635			553		531		489		680
«Демир  Банктегі» халықтың барлық салымдары, с.і.:	121			139		178		356		589
Талап етуіне дейінгі	75			92		145		275		464
Мерзімді  салымдар	47			47		33		80		152
* «Ұлттық Банктің статистикалық  бюллетені», 2002-2006жж.

 

     Көріп тұрғанымыздай, аталған 15 банктің ішінде 2002-2006жж. аралығында депозиттердің  көлемі жағынан алдыңғы төрт орынды «Халықтық Жинақ Банкі», «Казкоммерцбанк», «ТұранӘлемБанкі» және «Центркредит Банкі»алса, 2004-жылдан бастап бесіншГорынды «Валют-Транзит  Банкі» алған. 2004-жылға дейін екінші орынды «Казкоммерцбанк» алып келсе, 2005-жылдан бастап «ТұранӘлем Банкі» оның орнын басқан. Бұл жерде «Халықтық Жинақ Банкінің» бірінші орыннан кетпеуіне оның бұрыннан халық салымдарын —жнк-ақт-ау-ға- мамакдакдырылғакы және соған сәйкес халықтың оған сенімінің күштілігі себеп болған. Сондай-ақ, банктің өзі бұрыннан келе жатқаны белгілі.

     Қарастырылған екінші деңгейлі банктердің көбісінде  мерзімді салымдар талап етуіне дейінгі  салымдарға қарағанда біршама көп. Ал, шетел банктерінде - «ЕАБ «АБНАМРО Банк Қазақстан», ЕБ «НSВС Банк Қазақстан» және «Демир Банкте», керісінше, талап етуіне дейінгі депозиттер көп. Бұл аталған банктердегі клиенттердің қолма-қол ақшамен жиі және үлкен көлемде жұмыс істейтіндігін көрсетеді. Ал, қазақстандық банктерде клиенттер қаражаттарын көбінесе мерзімді депозиттерге салады. Өйткені, олардың қаражаттары бос жатады да, клиенттер одан пайыз ретінде сыйақы алуды қалайды.

     Барлық  банктердің ішінде «ЦентркредитБанкі», «Демир Қазақстан Банкі», «Каспийский  Банкі» және «Валют-Транзит Банктерінің» депозит көлемі басқаларына қарағанда  қарқынды өскен. (40-130%-ға дейін). Бұл олардың клиенттерді тартуы жағынан күрделі жұмыс жасайтындығын айқындайды.

     Каспийский  Банкіндегі депозиттердің ерекшелігі - барлық салым түрлері бойынша  міндетті түрде ең төменгі жарна  болуында. «Особенный» депозиті бойынша бұл 15000 теңге, 100 АҚШ долларын және 100 евроны құраса, «Денежный дождь», «Золотые традиции», «Веселые каникулы» депозиттерінде 5000 теңге, 50АҚПІ долларына және 50 евроға тең. «Прибыльный» депозиті бойынша ең төменгі салым 75000 теңге, 500 АҚТП доллары және 500 евроны құраса, «Экспресс-вклад» бойынша бұл 740000 теңге, 5000АҚШ долларына тең. Сондай-ақ, Каспийский Банкінде капитализацияны ерекше есепке алады да, депозиттердің пайыздық мөлшерлемесі екі кестеде беріледі: біріншісі негізгі пайыздық мөлшерлемелер, екіншісі капитализацияны ескере отырып тағайындалған пайыздық мөлшерелеме. Бұл клиенттерді тартудың бір тәсілі болып табылады. Яғни, басқа банктерде пайыздық мөлшерлеме теңгеде 11%-дан, шетел валютасында 7,5%-дан аспаса, «Каспийский Банкінде» капитализацияны есептегенде ол теңгеде 13,74%-ды, шетел валютасында 8,71%-ды құрайды. «Денежный дождь» депозитінің ерекше шарты - пайыздық мөлшерлемені жоғалтпай салым валютасын өзгертуге болады.

     «Золотые  традиции» депозиті зейнеткерлерге немесе жасы 50-ден асқан адамдарға  арналған. Егер салымшы депозитті  мерзімінен бұрын бұзғысы келсе, онда оны жеңілдікпен жасауға болады.

     «Прибыльный»  депозитіне қосымша салым салуға және ішінара алуға болады. Бұл  жерде тағы бір кесте - келісім-шартты бұзған жағдайда белгіленетін пайыздық мөлшерлемелер көрсетілген.

     «Экспресс-вклад» депозиті қысқа мерзімге - 7 күннен 31 күнге дейін рәсімделеді. Пайыздық мөлшерлемесі 3-4,5% аралығында бекітілген. Осы салымның кепілдендірілмеген түрі де болады. Онда ең төменгі салым мөлшері - 7 400 000 теңге болып табылады.

     «ЦентрКредитБанкіндегі» депозиттердің ішінде ең тартымды көрінетін -«Чемпион» депозиті болып табылады. Ол бойынша салымшы пайыздық мөлшерлемені жоғалтпай мерзімінен бұрын депозиттік келісім-шартты бұза алады. Пайыздық мөлшерлеме ⁹18 айға бекітілген. Салыманн ішінара алуға және үстіне қосымша салуға да болады. Сыйақы әр ай сайын капитализацияланады. Сонымен қатар арнайы бонус – VISA Electron карточкасын тегін алуға болады.

     «Долгосрочный»  депозиті ұзақ мерзімге - 24 ай, 36 ай және одан жоғары мерзімге ғана ашылады. 24 айға теңгеде 10,5%, шетел валютасында 6,5% белгіленсе, З6 ай және одан жоғары мерзімге теңгеде 11%, шетел валютасында 7%-ды құрайды.

     «Срочный-накопительный» депозитінің ерекшелігі - онда ең төменгі  қалдық мөлшері (15000 және 100 АҚШ доллары) белгіленген және ол қысқа мерзімге ашылады. Басқа банктерде тәрізді  «ЦентркредитБанкінде» де балаларға  арналған «Подумай о детях» және зейнеткерлерге арналған «Пенсионный» депозиті қарастырылған. «Подумай о детях» депозиті арасы 1 айдан қосыла отырып, 18-ден 36 айдан жоғары мерзімге ашылса, «Пенсионный» депозитін 3 айдан жоғары мерзімге ашуға болады.

     Сонымен қатар, аталған банкте қаражат көп  клиенттерге арналған депозит түрі - «VІР» салымы қарастырылған. Ол бойынша  салымның ең төменгі мөлшері - 50 000 АҚШ  доллары немесе оның теңгедегі эквиваленті  болып табылады. Ол 12 айдан 60 айға дейін  ашылады. Пайыздық мөлшерлемесі қалған депозиттердің пайызымен бірдей.

     Қысқа мерзімге салуға арналған «Рантье» депозиті бар. Оның ең төменгі мөлшері теңгеде 100 000, шетел валютасында 1000 АҚШ долларын құрайды.

     Депозиттік  ресурстардың мөлшері бойынша алдыңғы  қатарда тұрған банктердің депозиттерін қарастыратын болсақ, олардың ішінде «Халық Банкі» 80 жыл бойына жеке тұлғалар депозиттері нарығында алдыңғы  орынды алып келеді. Оның депозиттері  келесідей:

     1.   «Халықтық-стандарт» - салымды сақтау  мерзімінің икемділігі әрі барынша  мол табыс алу;

     2.   «Халықтық-жинақтаушы»   -   ақшаны   ыңғайлы   сақтау  әрі  түрлі мақсатқа жинақтау  мүмкіндігі;

     3.   «Халықтық-балалар үшін» - балаларға  жасалған қамқорлық және - оның  болашағына сенімділік;

     4.   «Халықтық-зейнетақылық»    -    зейнетақыға   үстеме    қаржы    алу мүмкіндігі;

     5.   «Халықтық-төлемдерімен» - қосымша  табыс табу мүмкіндігі. Аталған      дёпозиттердің      ішінде      тек      «Халықтық-төлемдерімен»

депозитінен ішінара алуға болады. Сонымен  қатар, толықтыру мүмкіндігі «Халықтық-жинақтаушы», «Халықтық-зейнетақылық» және «Халықтық-балалар  үшін» депозиттерінде ғана бар. «Халық Банкіндегі» депозиттер бойынша  салымның ең төменгі мөлшері Алматы және Астана қалаларына бөлек белгілейді.

     «БТА» де жоғарыда аталған банктердегідей зейнеткерлерге арналған «Пенсионный» депозиті бар. Оның бір ерекшелігі -егер салымның сомасы 2000 АҚШ долларынан кем емес болса және мерзімі 6 айдан кем болмаса, онда депозиттің валютасын басқа валютаға конвертациялауға айырбастауға болады. Депозит шарты бойынша Алматы және Астан қалалары үшін ең төменгі салым сомасы - 75000 теңге, 500 АҚШ доллары және 500 евро болса, басқа аймақтарда 45000 теңге, 300 АҚШ доллары және 300 евроға тең. Салымға қосымша жарна салуға немесе ішінара алуға болады. Аталған депозит бойынша ай сайын 100 сыйлық ойнатылады.

     «Спринт»  депозиті 7 күннен 60 күнге дейін рәсімделеді. Ең төменгі салым сомасы - 150000 теңге, 1000 АҚШ доллары және 1000 евроны құрайды. Сыйақы сақтаудың нақты мерзіміне байланысты төленеді. Қосымша қаражат салуға немесе ішінара алуға болмайды. Бұл жерде сыйақы мөлшерлемесі теңгеде 2-3,5%-ды құраса, шетел валютасында 1,5-3%-ды құрайды.

     «БТА банктегі» ең тартымды деп саналатын депозит түрі -«Формула успеха» болып табылады. Ол бойынша сыйақыны ай сайын капитализация жасауга немесе алып жүруге болады. Ай сайын 100 ақшалай ұтыс ойнатылады, негізіг ұтыс - 1 000 000 теңгеге тең. Сондай-ақ, «Пенсионный» депозитінде тәрізді егер депозит сомасы 2000 АҚШ долларынан және мерзімі 6 айдан кем болмаса, онда салымды басқа валютаға конвертациялауға болады. Салымның ең төменгі мөлшері 75000 теңге, 500 АҚШ доллары және 500 евроға тең.

     Қаражаты  көп салымшыларға платинум депозиті белгіленген. Оның ең төменгі сомасы 10 000 АҚШ долларын, 10 000 евроны немесе 1 500 000 теңгені құрайды. Салым 3 айдан 60 айға дейін ашылады. Сомасына байланысты дайыздық мөлшерлемелері көбейіп отырады. Қосымша салым салуға мүмкіндік бар. О^{л 100}° АҚШ долларынан, 1000 евродан немесе 150 000 теңгеден кем болмауы керек. Салымға капитализация жүргізіледі. «Сезонный» депозиті жыл мезгілдеріне қарай төртке бөлінеді: