Депозиттерді сақтандыру жүйесі

   Қаражаты 7 000 000 теңгеден асатын клиенттер үшін Депозиттерді Сақтандыру Қорымен кепілдендірілмейтін  депозит қарастырылған. Салым сақтандырылмайтындықтан, пайыздық мөлшерлемесі жоғары болады.

   Кесте 16

   VІР  депозиті бойынша  пайыздық мөлшерлеме

	6 ай	1 жыл	2 жыл	3 жыл	4 жыл	5 жыл
VІР теңгеде	8	11	12	12,5	13	13,5
VІР шетел валютасында	6	7	8	8,5	9	9,5

«ВалютТранзит Банк» мәліметтері бойьтнша

     Салым сомасы 7 000 000 теңгеден төмен болып  кеткен жағдайда ол бірден кепілдендірілетін  депозит категориясына өтеді  де, пайыздық мөлшерлемесі де соған сәйкес әдеттегі депозиттердің сыйақы мөлшерлемесіндей болып ауысады.

     Салымшылардың барлық категорияларына арналған салым  түрі -«Универсальный» депозиті бойынша  салым тек теңгеде қабылданады  да, 1 жылдан кейін бірден 2 жыл, 3 жыл, 4 жыл, 5 жыл деп бөлінбей, 1 жылдан 2 жылға дейін, 2 жылдан 3 жылға дейін, 3 жылдан 4 жылға дейін, 4 жылдан 5 жылға  дейін деп аралықтар белгіленеді. Яғни, 18 ай, 13 ай мерзім өткеннен кейін  де пайыздық мөлшерлемені жоғалтып алмай, депозитті бұзуға болады.

     Міне, «Валют-Транзит Банкі» депозиттері  әр түрлілігімен клиенттерді тартады. Салымдардың мөлшері тұрақты көбеюде. Оны Алматы қаласының №18 есеп-айырысу бөлімшесінің депозиттері көлемінің өзгеру динамикасынан көруге болады. 3-сурет мәліметтеріне талдау жүргізейік. Көріп тұрғанымыздай, жылдан жылға депозит көлемі қарқынды өсіп отырған. 2001-жылы 2000-жылға қарағанда 35% өссе, 2002-жылы 2001-жылға қарағанда 192%-ға өскен. 2003-жылы 2002-жылға қарағанда 102%о, 2004-жылы 2003-жылға қарағанда 48% және 2005-жылы 2004-жылға қарағанда 187%-ға көтерілген. Қазіргі кезде аталған есеп-айырысу бөлімінде 3070 талап етуіне дейінгі салымдар, 849 мерзімді депозиттер бар. Депозиттердің 2005-жылдың соңындағы жалпы көлемі - 1 551 032 906,64 теңгеге жеткен.

     

Депозиттер  көлемі

Сурет 3. «Валют-Транзит Банкі» депозиттерінің өзгеру динамикасы

* «Валют-Транзит  Банк» мәліметтері боііынша. 

     Депозиттердің ішінде ең көп үлесті «Заслуженный»  депозиті алады. Себебі, біріншіден, ол интегрированный депозиттерге қарағанда  бұрьш шыққан және, екіншіден, сол  уақытта бұл өте тиімді депозит  болып саналған. Яғни, ол бойынша  жартылай қаражат алып тұруға және қосымша салып тұруға да болады. Сондай-ақ, бос ақшалай қаражаттар көбінесе зейнеткерлерде болады. Жоғарыда айтып кеткеніміздей, ай сайынғы  жолдамалар берілген депозит түрін  тартымды етеді. Жалпы, депозиттердің  түрлері бойынша әрқайсысының алатын үлесін келесі кестеден көруге болады:

     Кесте 17

«Валют-Транзит  Банкі»депозит түрлері бойынша үлес салмақтары

(%)

Депозит түрлері	2001 ж.	2002 ж.	2003 ж.	2004 ж.	2005 ж.	2006 ж.
Заслуженный	0,34	8,05	23,71	35,24	39,22	87,2.5
Универсальный	63,13	42,72	15,31	11,90	16,26	7,39
Конверсионный	36,53	49,23	17,35	11,53	9,63	2,98
Жар-жар	0	0	0	0,05	0,02	0,024
Будущее	0	0	0	0,17	0,20	0,016
Гарантия  труда	0	0	0	0	0	0,34
Серебряный  щит	0	0	0	0	0	0,52
Серебряный  дождь	0	0	0	0	0	0,17
Денсаулық	0	0	0	0	0	0,57
Букет подарков	0	0	0	0	0	0,18
Краткосрочный	0	0	43,63	41,11	34,67	0,56
Барлығы	100	100	100	100	100	100

     * «Валют-Транзит Банк» мәліметтері  бойынша. 

     Көріп тұрғанымыздай, 2001-2003жж. депозит түрлері  өте аз болған. Соның ішінде «Универсальный» депозиті ең көп үлесті алған. Себебі, сол уақытта осы депозит бойынша сыйақы мөлшерлемесіне қоса бонус есептеліп отырған. Оның мөлшері 1-3% аралығында болды. Алайда, жылдан-жылға оның үлесі азаюда. Себебі, оның нақты мөлшері жылдан-жылға жоғарылағанымен, басқа депозит түрлері де шығып, әсіресе, «Заслуженный» депозиті кең тараған. Яғни, тек басқа депозиттермен салыстырғанда үлес салмағы томендеген. Ал, «Краткосрочный» депозитінің 2002-жылы бірден көп үлесті алуына сол кездегі осы депозитке деген сұранысты көрсетеді. Бұл депозит түрін көбінесе жылжымалы немесе жылжымайтын мүлігін ауыстырып жатқандар ашады. Сату-сатып алу кезеңінің аралығындағы бос уақытты пайдаланып, сыйақы алуға үлкен мүмкіндік береді. Сонымен қатар, кестеден интегрированный депозиттердің 2005-жылы ғана шыққанын көруге болады. Сондықтан, олардың алатын үлесі өте төмен. «Жар-жар» және «Будущее» депозиттерінің аз үлес алуы клиенттердің қаражатты белгілі бір мақсатқа жұмсау үшін емес, пайыз түріндегі сыйақыны алып, қаражатын көбейту үшін ғана депозит ашатынын дәлелдейді.

     Қазақстанда банк жүйесі қалыптасқаннан бері депозиттер бойынша теленетін сыйақылар төмендеді. Экономикалық жағдайдың жақсаруы депозиттер бойынша сыйақы мөлшерлемесі мен несие бойынша сыйақы мөлшерлемесінің түсуіне мүмкіндік берді. Соған байланысты қазіргі кезде Сақтандыру Қорының талаптарына сай теңгеде 11%, шетел валютасында 7,5%-дан жоғары депозиттер сақтандырылмайды. Олардың жоғарыда аталған есеп-айырысу бөліміндегі мәліметтер бойынша алынған санын келесі кестеден коруге болады. Онда 2005-жылдың соңына «Валют-Транзит Банкінің» өте жоғары сыйақы мөлшерлемесіне байланысты депозиттер колемі берілген.

     Кесте 18

«Валют-Транзит  Банкінің» өте жоғары сыйақы мөлшерлемесіне байланысты депозиттер көлемі 

теңгеде шетел валютасы нда теңгеде шетел валютасы нда теңгеде шетел валютасы нда   17%-дан  жоғары 8,5%-дан жоғары 15%дан жоғары 9%-дан жоғары 11%-дан жоғары 7,5%о-дан жоғары Барлық  депозиттер саны 30 57 146 89 335 136 Оларда  жатқан қаражат сомасы 929471,9 45403,9 199739 96571,9 122912,9 65455,7

* «Валют-Транзит  Банк» мәліметтері бойынша. 

     Көріп тұрғанымыздай, банктегі депозиттердің 94%-ын «қымбат» депозиттер алады. Бұл банкке көп пайыз төлеуіне әкеледі де, оның шығындарын көбейтеді. Соның салдарынан несиенің пайызы да жоғары болады, яғни оған сұраныс азаяды. Сөйтіп, банктің рентабельділігін төмендетеді.

     Банк  пайдасы оның пассивтік операциялары бойынша төлейтін сыйақысы мен активтік операциялары бойынша алатын комиссиясы мен сыйақысы арасындағы айырмадан  тұратындықтан, оның  қабылдаған депозиттері несие беруге жұмсалатындығы белгілі. Осыган байланысты банкке ңеғұрлым ұзақ мерзімге қабылдаган депозиттері тиімді болады. Сондықтан, «Краткосрочный» депозитінің басқа депозиттерге қарағанда үлесінің аз болуы оң нәтиже екенін атап өтуге болады. Банк депозиттері мерзімдеріне қарай әр түрлі несие беруге жұмсалады. Оның бөлінуін келесі кестеден көруге болады:

     Кесте 19

Банк  депозиттері мен несиелік ресурстарының портфелі 

	30 күнге дейін	1 жылға дейін	1-3 жылға дейін.	3-5 дейін
Деіюзиттер, с.і. теңгеде	1615980	10870978	24855797	1407770755,64
Шетел валютасында	4141884	11217878	11734357	78825277
Несие, с.і.. теңгеде	1400000	8980790	18448500	1560480
Шетел валютасында	3200000	12100000	9400500	82448

* «Валют-Транзит  Банк» мәліметтері бойынша.

     Көріп тұрганымыздай, депозиттердің орналастырылу  мерзімдеріне қарай берілетін несиелердің  де мерзімдері реттеліп отырады. Осыган байланысты тартылған ресурстардың қанша мерзімге берілгеніне қарай несие бойынша лимит белгіленеді. Қаншалықты ұзақ мерзімге берілсе, соншалықты банк пайдасы көп болатындықтан, депозиттердің де ұзақ мерзімге қабылдануы банк мүддесінде болып табылады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

3 бөлім. Қазақстан  Республикасында  депозиттік рынокты  жетілдіру

жолдары 

3.1 Депозиттік портфельді  басқару және ондағы  тәуекелдерді

төмендету жолдары 

     Банктің депозиттік портфелін басқару жүйесі банктің депозиттік саясатының оптималь өлшемдеріне, яғни өтімділігіне, табыстылығына, пайдалығына сүйену керек. Осыған байланысты әрбір коммерциялық банк тәуекелдерді төмендету және саралау, өтімділікті ұстау мақсатында келесі шектеулерді бекітеді:

     - тұрақсыз қорлардың (ірі депозиттік  сертификаттар, талап еткенге  дейінгі депозиттер, овернайттар,  репо және т.б.) жалпы активтерге  қатынасы - 55%-дан аспауы керек;

     - талап еткенге дейін депозит  көлемі баланс валютасына қатынасы  бойынша 30-40%-ды құрауы тиіс;

     - мерзімді депозиттер көлемі баланс  валютасына қатынасы бойынша  20-30%-ды құрауы тиіс;

     - бір салымшыға тиесілі депозит  көлемі депозиттің жалпы сомасына  қатынасы бойынша 7%-дан аспауы  керек.

     Банктің депозиттік операцияларымен байланысты тәуекелдердің түрлері:

     - өтімділіктің қамтамасыз етілмеуі  тәуекелі банк клиенттерінің  барлығы бірдей өз салымдарын  талап етуі жағдайында пайда  болады. Ол банке өте ауыр әсер етеді, тіпті банкроттық жағдайында да алып келеді;

     -  объективті және субъективті себептерге байланысты алынбаған пайда

немесе  кіріс тәуекелдігі (мәселен, нарықтағы  ауыр экономикалық жағдай, бәсеке, тиімсіз  құрылым, жетерліктей имиджтің болмауы), пайыздық тәуекел депозиттер нарығындағы  пайда болған жағымсыз жағдайға байланысты туындайды;

     - трансформациялық тәуекел, ол  да өтімділік пен пайыздық  тәуекел секілді туындайды.

     Депозиттік  саясаттың және несие саясатының құрылуы мен қолданылуына шын  мәнінде келер болсақ, ешқандай тұлға  тәуекелсіз жұмыс істей алмайды, ол кез-келген банктің негізінде  жатыр.

     Тәуекелді басқару түсінігі - бұл шара қолдану, сәйкесінше тәуекелді төмендетуге  бағытталған және тәуекелмен табыстылық араларындағы оптималдық ара-қатынасты  табу, аталған тәуекелді сақтандыру, болжау және бағалау шараларын қолдану.

     Банктің тәуекелін басқаруда келесі кезеңдерді зерттегеніміз дұрыс: