Коммерциялық банктердің депозиттік портфелінің сапасын арттыру және депозиттік операцияларын дамыту жолдары

    «Цеснабанк» АҚ салымдық (депозиттік) операциялары Банктің Директорлар кеңесіменбекітілген Банктің Депозиттік саясатының ережелерін ескере отырып жүргізіледі.

    Салымшы депозиттік шотты ашпас бұрын, банк пен салымшы депозитті ашуға  қатысты екі серіктес құқықтары  мен міндеттерін белгілейді. Банк пен салымшы арасындағы келісім - салымшы жарна енгізіп, банк өз кезегінде оған шот ашып, енгізілген сома туралы белгі койылатын арнайы кітапшаны жүргізуіне негізделеді. Бұл кітапша клиентке жазба жасалған соң беріледі. Сонымен катар клиент ақша сомасын жаңадан ашатын шотқа  аударады немесе банкпен өз атына  түсетін сома немесе сома болашақта  ашылатын депозиттік шотқа жазылуы  жөнінде келіседі. Клиент пен банк арасында шартты қатынас туындайды  ол бойынша, клиент банкке уақытша пайдалануға  ақшасын жолдайды, ал банк өз кезегінде  пайыз қосуға және клиентке ол ақшаны мерзімі жеткенде немесе хабарлау алған  соң қайтаруға міндеттенеді. Заңды  түрде мұндай шартты қатынас қарызды білдіреді, ол бойынша клиент - кредитор, ал банк - дебитор болып табылады. Келісім жинақ шотына депозит салынған соң күшіне енеді

    Банктік салым шарты бойынша жинақтау шотын ашу жағдайында:

• Банк салымшыдансалымды қабылдауға;
• ол бойынша банктік салым шартында көзделген мөлшердежәне тәртіпте сыйақы төлеуге;
• салымды Қазақстан Республикасының заңнамалықжәне заң күшіндегі нормативтік құқықтық актілерінде, Банктің корпоративтікнормативтік құжаттарында және Банктік салым шартындағы осы салым түрі үшінкөзделген талаптарда және тәртіпте қайтаруға міндеттенеді.

    Банктік салым шарты бойынша жинақтау шотын ашқан кезде ақша (салым)салымшының өз атына, немесе кейіннен Банктің клиенті болатын белгілі бір үшіншітұлғасының атына салынуы мүмкін.Талап етілмелі салымдарды қоса санағанда, Банк қабылдайтын салымдардың(депозиттердің) минималды мөлшері онымен клиенттерге ұсынылатын банктікөнімдердің ерекшеліктерін ескере отырып белгіленеді.

    Салымды (депозитті) минималды орналастыру  мерзімі - бір күн.

    Қабылданатын  салымдардың (депозиттердің) максималды мөлшері – шектеусіз.

    Салымды (депозитті) максималды орналастыру  мерзімі - 30 (отыз) жыл.

    Банк  салым (депозит) бойынша сыйақы мөлшерлемесін  барлық банктердің

орындауы  үшін міндетті сипаттағы немесе Банктің  Қазақстан Республикасыныңдепозиттерге  міндетті кепілдік беру жүйесінің қатысушысы (орындаушысы) ретіндеескерген тиісті құжаттарында қарастырылған максималдық  көлемнен аспайтынмөлшерде белгілеуге құқылы.

          Барлық  салым (депозиттердің) түрлері бойынша, салым (депозит) валютасынақарамастан, тіркелген сыйақы мөлшерлемесі белгіленеді. Банк тиісті шарттықұжаттамаларда Қазақстан  Республикасының Ұлттық Банкі басқа қайтақаржыландыру мөлшерлемесін енгізген, сонымен қатар қаржы нарығыныңконьюнктурасына және/немесе Қазақстан Республикасындағы қалыптасқанэкономикалық жағдайға байланысты, салымды (депозитті) орналастырған кезеңішінде бір жақты тәртіпте сыйақы мөлшерлесін Банктің өзгерту мүмкіндігін ескеругеқұқылы.[22]  

    Жеке  және заңды тұлғалар үшін салымдар (депозиттер) бойынша сыйақымөлшерлемелері салымның (депозиттің) типі және түріне, сыйақының төленукезеңділігіне, салымды  орналастыру мерзіміне және басқа  да Банк үшін маңыздышарттарға байланысты белгіленеді.

    Салымдар  қабылдау және клиенттердің тапсырмасы бойынша операцияларды жүзеге асыру  бизнесі – шот ашқаны үшін, шотты  жүргізгені үшін, белгілі бір мерзім ішінде берілген комиссия және сол  сияқты формада табыс алуға мүмкіндік  береді.

    Салым (депозит) бойынша сыйақы мөлшерін есептеу  салым шарттарына

байланысты  жүргізіледі. Заңды және жеке тұлғалардың  салымдары бойынша сыйақымөлшерін есептеу үшін, егер банктік салым  шартымен басқасы көзделмесе,ақшаның  салымда болған нақты күндер санын  және бір жылдағы 365 күнтізбеліккүнді есептеу қабылданған.

    Жинақтау  шоттары бойынша операциялар  Банкпен келесі негіздемеде жүргізіледі:

• клиенттің және/немесе салымшының (депозитордың) тапсырмасы баяндалғантөлем және кассалық құжаттары;
• Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес нотариалды куәландырылғаннемесе нотариалды куәландырылғанға теңестірілген сенімхат негізінде немесеклиент атынан әрекет ететін үшінші тұлғалардың тапсырмаларынан тұратынтөлем құжаттары;
• Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес салымшының (депозитор)акцептін талап етпейтін үшінші тұлғалардың талаптары;
• егер шарттың талаптарына және Қазақстан Республикасының заңнамасынақайшы келмесе, Банк өкімдері.

    Салымшылар  – жеке және заңды тұлғалар салым  орналастырылған мерзімдіксалымды мерзімі аяқталғанға дейін немесе шартты салымды – банктік салым  шартысалымның қайтарылуын байланыстыратын  шарттар іске қосылғанға дейін қайтарыпалуға  құқылы.

    Егер салымшы салым салынған мерзім аяқталғанға дейін немесешартты салымды – банктік салым шарты салымның қайтарылуын байланыстыратыншарт іске қосылғанға дейін салымның қайтарылуын талап етсе, Банк салымдынемесе оның сұралған бөлігін салымшыдан талап түскен күннен бастап 5 (бес)жұмыс күннен кешіктірмей беруге міндетті.

 

 «Цеснабанк» АҚ-ның  «Депозиттік саясаты туралы» Ережесіне сәйкес Банктің депозитттік саясатының мақсаты болып Қазақстан Республикасының заңышегінде депозиттік операциялар жүргізу барысында Банк мүмкіндіктерін тиімді қолдану болып табылады.[22]  

    Саясатты  құру барысында келесі мәселелер  алға қойылады: 

• Депозиттік базаны кеңейту және тұрақты ету, Қазақстанның ішкі  депозиттік нарығындағы банк үлесін ұлғайту; 
• Банктің меншікті капиталына қатысты депозиттік портфельдің көлемін  өсіру және сапасын жақсарту; 
• Өтімділік саясатына сәйкес және Банктің активтер мен пассивтердіалқалы басқару органының шешіміне сәйкес ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді салымдар үлесінің оңтайлы сәйкестілігін ұстап тұру; 
• Барлық клиенттер түріне қатысты өлшенген және лояльды саясаты.

    «Цеснабанк» АҚ-ның депозиттік саясаты келесі принциптерге негізделген:

• Салымдардың кепілдігі, яғни банк салымдардың сақталуын және қайтарылуын қамтамасыз етеді; 
• Міндеттемелерінің орындалуы яғни, банктің клиент алдындағы міндеттемелерін банктік салым туралы келісім – шарт жағдайларына сәйкес немесе талап еткенге дейінгі салымдар бойынша клиенттің бірінші талабы бойынша толығымен және уақытылы орындалуын қарастырады. Бұл принцип депозиттік портфель құрылымымен дұрыс басқару жолымен орындалады. Ол өз алдына банк активтері мен пассивтерін алқалы басқару органымен жүзеге асады. 
• Ашықтығы принципінде банктің барлық салымшылары осы банктің қаржылық жағдайы туралы ақпараттар алуға құқығы бар (заңмен қорғалатын конфеденциялды ақпараттар берілмейді).

    Пайыздық  тәуекелді төмендету және тартылған  ресурстардың ұтымды құрылымына ұмтылу барысында Банк ұзақ мерзімді салымдардың келіп түсуіне мүдделі.

    Банк  шоттардағы қалдықтардың өзгеру тәуекелдігінің қысқаруына ықпалететін корпоративті клиенттермен ұзақ мерзімді қатынастарды дамытуға ұмтылады.

    Сонымен қатар, «Цеснабанк» АҚ ұсынылатын депозиттік өнімдер келесі түрлерге бөлінеді: 

• жеке және заңды тұлғалардан нақты белгіленген мерзімге жинақ  шотына бір реттік жарна аударылып қабылданатын мерзімді салым; 
• жеке және заңды тұлғалардан қабылданатын және банктік салым туралы келісім – шарт жүзеге асырылатын мерзімі шегінде иесі жинақ шотына жарна аудара алатын жинақ салымы; 
• шартты (шартты - жинақ) салымы, яғни салымшы банктің салымтуралы келісім – шартта өзі белгілеген шарттардың орындалуы /немесе жағдайлардың орындалуына дейін жарна аударып отырады /немесе қаражат жинақтайды; 
• талап еткенге дейінгі салым.

    Жеке  және заңды тұлғалардан қабылданады  және талап еткенге дейінгі салым  туралы келісім – шарт жүзеге асып жатқан кезеңге жинақ шотына нақты  белгіленбеген сома мөлшері аударылуы  немесе оның шоттан алынуы мүмкін. «Талап еткенге дейінгі» салым бойынша  жинақ шотының тәртібі заңмен белгіленген ағымдағы шоттар тәртібіне  ұқсас болып келеді. 
  Жеке және заңды тұлғалардың депозиттері бойынша шарттар (жағдайлар) арнайы ережелер, нұсқаулар және осыған тән банктің әдістемелік қызметті жүзеге асыратын құрылымдық бөлімшелерімен әзірленетін және жарғыға сәйкес директорлар Кеңесімен бекітілетін банктің ішкі құжаттарымен анықталады. 
 Банктің жеке және заңды тұлғаларды тарту аумағындағы пайыз саясаты салымдар (депозиттер) ағымын ынталандыруға бағытталған. Салымдарға (депозиттерге) белгіленетін сыйақы мөлшерлемесі Банктің пайыздық саясатына сәйкес анықталады және активтер мен пассивтерді алқалы басқару органымен бекітіледі. 
  Жеке және заңды тұлғалардың депозиттері үшін сыйақы мөлшерлемесін анықтаған кезде мыналар есепке алынады: 

• қаржы нарығының конъюнктурасы; 
• ішкі (теңгедегі депозиттер) және сыртқы (шетел валютасындағы  депозиттер) депозиттік нарықтағы сыйақы мөлшерлемесінің деңгейі; 
• банкаралық ресурстар құны;  ортақ пайыздық және валюталық тәуекелдің тиімді дәрежедегі пайыз  қаржысының қажетті деңгейі;
• Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкісінің қайта қаржыландыру  мөлшерлемесінің мөлшері; 
• салымдардың (депозиттердің) құрылымы және түрлері; 
• Халық табысының өсу қарқыны.

    Жеке  және заңды тұлғалардың салымдарына  сыйақы мөлшерлемесін белгілеу кезеңі келесілерді қамтиды: 

• сыйақы мөлшерлемелерін есептеу. Ол әдістемелік қызметті атқаратын  Банктің құрылымдық бөлімшелерімен жүзеге асырылады; 
• есептелінген сыйақы мөлшерлеме мөлшері жайында қазынашылық  қызметті атқаратын Банктің құрылымдық бөлімшесімен келісу; 
• келісімге келген сыйақы мөлшерлеме мөлшерін активтер мен пассивтерді  банктің алқалы басқару органының қарастыруы және бекітуі.

    Банктің депозиттік операцияларының орындалуына жауапкершілігі оның жекедара құрылымдық бөлімшелерінің және филиалдарының басшыларына жүктеледі. Депозиттік операциялардың орындалуын Басқарма төрағасының орынбасары, басқаратын директорлар, сонымен қатар ішкі аудит бөлімшелерінің басшылары қадағалайды.[22]

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    3. Коммерциялық банктердің депозиттік портфелінің  сапасын арттыру және депозиттік операцияларын дамыту жолдары

 

    3.1. Коммерциялық банктерінің депозит тарту мәселелері

 

    Депозиттер  тарту коммерциялық банктер үшін маңызды міндет. Банктердің халықтың бос ақша қаражаттарын тарту қазіргі кезде үлкен мәселеге айналуда. Себебі, біріншіден,  депозиттер бойынша пайыздардың төмендігі. Екіншіден халықтың банктерге соңғы жылдары сенімсіздігі байқауда. Сонымен қатар тұтыну несиесі дамуына байланысты халықтың бос ақша қаражаттары болмайды. Барлық табыстары несие жабу үшін жұмсалады.                     

    Ал  табыстары жоғары азаматтарға пайыздары  төмен болғандықтан депозиттік салымдар қызықтырмайды, және де депозиттер бойынша  инфляция жағдайы ескерілмеген. Тағыда ескеретін жағдай салымдарды тартқан  банктер қаржылық жағдайы қабілетсіз деңгейге ұшырағанда халықтың салымдары  қайтарылмау мәселеге ұшырайды немесе салымдарын басқа банктерге аударуы  ұзақ уақытты бюрократиялық проблемаларына әкеліп соғады.

    Депозиттер - сенім білдіру индикаторы. Сонымен  қатар олар тек банк жүйесіне сенім  білдіру деңгейін көрсетіп қана қоймайды, тұтастай алғанда халықтың елдегі экономикалық ахуалға және жекелеген оқиғаларға жауап қатуы туралы белгі береді.