Коммерциялық банктердің депозиттік портфелінің сапасын арттыру және депозиттік операцияларын дамыту жолдары

• мерзімінен бұрын бұзу шарттары:
• үш күнге дейін сақтау шарты бұзылғанда - сыйақы төлеу жүргізілмейді;

    Үш  күн және одан ұзақ сақтау шарты  бұзылғанда – «талап етуге дейін» мөлшерлемесі бойынша сыйақы төленеді. Сыйақы мөлшерлемесі:

-KZT -  4,5% жылдық (жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесі 4,6%-ға дейін);

-USD – 3,5 %  жылдық (жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесі 3,6%-ға дейін);

-EUR – 2,5%  жылдық (жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесі 2,6%-ға дейін).

    Сыйақы  мөлшерлемесі тіркелген болып табылады және шарттың қолданылу кезеңінде  өзгермейді. Салым сомасымен бір уақытта мерзім соңында сыйақы төлеу.

    Банк  депозиттер түрі бойынша келесі қызметтер  көрсетеді:

• талап етуге дейінгі депозиттер;
• мерзімдік депозиттер;
• жинақтық депозиттер.

    Кесте - 21-  Цеснабанк АҚ-ның депозиттердің түрлері бойынша жіктелуі

    Кестеде көріп отырғанымыздай  2008 жылы 2009-2010 жылдарға қарағанда салымдардың  жоғары екенін байқауға болады. 2008 жылмен 2009 жылды салыстыратын болсақ, онда 2008 жылы талап етілгенге дейінгі  депозиттердің сомасы  15 956 328, ал 2009 жылы 10 083 882 мың теңгені құрап банктегі салымдардың азайғандығын көруге болады.  Ал 2009 жылмен 2010 жылды салыстыратын болсақ, мұнда депозиттік салымдардың жоғарылағанын байқауға болады.

    Ал  енді мерзімді салымдарға келетін болсақ, мұндада сол жағдай. 2008 жылы 2009-2010 жылдарға қарағанда сомаларының  аз екенін көреміз. 2008 жылы мерзімді салымдар 31 564 981 соманы, ал 2009 жылы 17 058 835 мың теңгені құрады, бұл салымшылардың депозиттерге салымдары азайған. 2010 жылы 22651013 мың тг соманы құрады. Өткен жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіш біршама жоғарылаған. Жинақтық салымдар 2008 жылы 12103345 мың теңгені, 2009 жылы 4552419 мың теңгені, 2010 жылы 7558038 мың теңгені құрады. Жылды салыстырғанда 2009 жылы 3 есе азайған. 2010 жылы 2009 жылға қарағанда 2 есеге көбейген.

    2009 жылдың 1 қаңтарына Цеснабанк міндеттемелері 132,0 млрд теңгені құрады. Міндеттемелердің  көлемі бір жылдың ішінде 1,7 есе  көбейді. Міндеттемелер құрылымы  жалпы тұрақты және қаражатты  кіргізу жағынан жақсы диверсификатталған. Міндеттемелердің өсімі жалпы  айналымға шыққан бағалы қаңаздардың  әсерінен (28,5 млрд. теңгеге немесе 59,6 пайыз) болды.

    Пассивтегі  депозиттердің қомақты бөлігі (59,6 млрд. теңге немесе барлық міндеттемелердің 45,2 пайыз) Банк бизнестің өсуіне консерватиті түрде келетіндігін, және қорландырудың  тұрақты өзектеріне сүйеніп әрекеттенетінін  растайды.

    Депозиттердің есеп көлемі 59,6 млрд. теңгені құрады. 2008 жылы депозиттердің көлемі 27,3 млрд. теңге немесе 2 есеге өсті. Осы  мәлімет клиенттер жағынан және жалпы нарықтық әсерлерінен Банкке деген сенімділігінің өсуіне дәлел  болып отыр.

    2009 жылды 1 қаңтарына жеке тұлғалардың  депозиттері 25,6 млрд. теңгені құрады, ол депозитті портфелінің 42,9 пайызына  тең болды. 

    2008 жыл бойы өсу қарқыны өткен  жылмен салыстырғанда 11,1 млрд. теңгені  құрады. Қарқынды өсуі депозиттер  тізімінің оңтайландырылғанына,  нарыққа маркетингтің шығу әдісін  және жарнама компанияларын қолдағанына  байланысты болды.

    Заңды тұлғалардың депозиттері 34,0 млрд. теңгені  құрады, ол барлық депозиттерінің 57,1 пайызына сәйкес, 2008 жылғы өсім 16,1 млрд теңгені құрады.

    «Цеснабанк» АҚ өз клиенттеріне жоғарыда айтып  өткендей он үш түрлі депозит түрін  ұсынады. Олар заңды және жеке тұлғалардың  салымдарын қосады.

    Кесте -22 - Жеке және заңды тұлғалардың депозиттік салымдары

    Кестеден  келесідей қорытынды шығаруға болады. Банк жүйесіне деген халықтың сенімінің  деңгейінің жоғары екенін 2008-2010 жылдары  депозиттер колемінің өсу динамикасынан  көруге болады.   

    Қазакстан    Республикасының    банк    жүйесіндегі    депозиттердің  салымшылардың   категориялары  бойынша  2008-2010  жж.   өзгергенін көруге болады. Екінші деңгейлі банктердің клиенттерінің депозиттерінің өзгеру қатынасының динамикасы. Салымдарды кепілдендіру жүйесі Қазақстанның банк жүйесіне халықтың сенімін арттыруға  жәрдемдеседі. Соның айғағы екінші деңгейлі банктерде заңды тұлғалардың  салымдарының төмендеп қайтадан өсуін  айтуға болады. 2008 жылы банктердегі  депозиттердің жалпы көлемі, соның  ішінде  жеке тұлғалардың салымдары 25575732, яғни 42,9% құраса, ал  2009 жылы банктердегі депозиттердің жалпы көлемі азайып, соның ішінде жеке тұлғалардың салымдары 11903737, яғни, 37,6% кеміді. 2010 жылы банктердегі депозиттердің жалпы көлемі, соның ішінде жеке тұлғалардың салымдары 17737422, яғни, 41,9% өскенін көреміз. Ал заңды тұлғалардың депозиттері 2008 жылы 34048922, яғни 57,1% болса, 2009 жылы 19791399, яғни депозиттік салымдардың төмендегенін көреміз. Ал 2010 жылы 24540178, яғни 58,1% яғни  жоғарылағанын көруге болады. Сонымен қатар,  халықтың салымдары 2008-2010 жылдары төмендегенін және жоғары өсу динамикасымен сипатталды.

    Өткен жылдардың жоғары динамикасына қарамастан, 2008 жылдың депозиттік нарығы жоғары өсу көрсеткіштерін берді. 2008-2009 жылдар ішінде жеке тұлғалардың депозиттері 46,5%, ал 2009-2010 жылдары 123,9% құрады. Яғни, 2007-2008 жылдар аралығында болған дағдарыс өз әсерін тигізді, банктің салымдары төмендеді. Ал 2009-2010 жылдары бұл көрсеткіш 123,9% құрап, банктің депозиттік сомасының жоғарылағанын көруге болады.

    «Цеснабанк» АҚ-ның 2008-2010 жылдарға салымдарға жүргізілген талдау барысында, біз Цеснабанктің өз ресурстар потенциалын депозиттерді тарту арқылы жылдан жылға ұлғайтып бара жатқанын талдаудан көре аламыз. Талап ету бойынша салымдарының құрылымында заңды тұлғалардың салымдарының өсуі байқалды. Үш жыл ішінде «Цеснабанк» Акционерлік қоғамының мерзімді салымдардың құрылымында жеке тұлғалардың салымдары, сондай-ақ заңды тұлғалардың да салымдары жедел қарқынмен өсті, яғни тұрақтылық пен сенімділікті таңдай отырып, миллиондаған салымшы өз қаржысын Цеснабанкке сеніп тапсыруда.

    Депозит жеке тұлғалар арасында да заңды тұлғалар арасында да «Цеснабанк» АҚ салымдаршының беделі арта түсті. Банк өзінің өнімдерін нарыққа шығара отыра, депозит көлемін көбейте түсуде. Бұған орай алдағы мақсаттардың бірі қолданыстағы өнімдерді жетілдіре түсіп, жаңа өнімдер мен қызмет көрсетулер арқылы нарықтың кез-келген өзгерісіне дайын болу.

    Қазақстан Республикасында заңды тұлғалардың  барлығы да, соның ішінде коммерциялық банктер де депозиттік операциялармен немесе депозиттік қызмет көрсетулермен тек қана қаржы ұйымдарын қадағалау және реттеу агенттігі берген лицензия негізінде айналыса алады.[14]  

    Депозитке ақша қолма-қол немесе аударым ретінде  салынуы мүмкін. Депозиттердің әрбір  түріне байланысты жеке ерекшеліктерге ие, яғни сол депозиттердің мән-мағынасын  ашатын анықтаулар болады. Банк кейбір депозиттер түріне депозиторға - жеке тұлғаға депозиттік (салым) кітапшасын береді. Бұл құжат денозитордың құқығын  растап, оны көрсеткенде депозит  бойынша кез-келген операторды жүргізу  үшін міндеттейді. Бұл тараулар неғізгі  түсініктер мен терминологияны; жалпы  ережелерді; операция жүргізудің базалық  талаптарын; операциялық жүргізудің кезеңдерін; қажетті құжаттардың  тізбесін; банк салымы шартының мерзімін ұзарту ережесін; салым мерзімін бұзу; шарттың талаптарын өзгерту; досье қалыптастыру және сақтау; шешімдер қабылдау деңгейін; айырықша жағдайлардың ережелерін сипаттайды. Егер де, осы ережеде қозғалмаған, жеке тұлғалардың жинақ шоттарын ашу, жүргізу және жабу талаптары мен тәртібіне қатысты мәселелер Қазақстан Республикасының заңнамасымен реттеледі. «Цеснабанк» Акционерлік қоғамы жеке тұлғалар мен заңды тұлғалардан, Қазақстан Республикасының резиденттері мен резидент еместерінен қолданыстағы Қазақстан Республикасының заңдық құжаттарына сәйкес депозиттік операциялар жүргізеді.

    Депозиттер  минималды және максималды шектеулер  көлемінде салымдар сомасы қабылдануы мүмкін. Депозит бойынша банктің  шоты алғашқы салым салу шартымен ашылуы мүмкін.

    Депозиттік  операцияларды ұйымдастыру барысында  коммерциялық банктер баланс өтімділігін  сақтай отырып, мынадай талаптарды ескеруі тиіс.

• Депозиттік ресурстардың қаржыландыратын активтік операциялардың мерзімдері мен сомасына сәйкес келуі тиіс;
• Депозиттікк операциялар банк пайдасын ұлғайтуға немесе болашақта пайда алу үшін жұмыс жасауға тиіс;
• Депозиттік операцияларды ұймыдастыру процесінде мерзімді депозиттер мен мерзімді салымдардың көбірек тартылуына көңіл бөлу;
• Салым иелерінің санын өсіру мақсатында, депозиттік операциялар түрлерін ұлғайтып, қосымша қызмет көрсетіп, жеңілдіктер жасауға тиіс.

    Қазақстан Республикасының коммерциялық банктері Конститутцияға, «ҚР Банктері және банктік қызмет туралы» заңға, «Салықтар менн бююджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» заңға, «Валюталық реттеу туралы» заңға, «Екінші деңгейлі банктерді клиенттердің банктік шоттарын ашу, жүргізу және жабу тәртібі туралы» заңдарға сәйкес депозиттік операциялары жүргізеді.[14]