Банктік ссудалардың қайтарылыуын қамтамасыз ету

Өтімділік дәрежесіне, яғни ақша қаражаттарына айналу жылдамдығына байланысты кәсіпорын активтері келесідей топтарға бөлінеді.

А1: өте өтімді активтер – ақшалай қаражаттар және қысқа мерзімді салымдар ( қысқа мерзімді бағалы қағаздар).

А2: тез өтімді активтер – дебиторлық қарыздаржәне басқа айшалым активтер.

А3: баяу өтімді активтер – тауарлы-материалды қорлар.

А4: қиын өтімді активтер – негізгі қорлар және басқа айналымнан тыс активтер.

Баланс пассивтері олардың төлену жеделдігі деңгейіне байланысты топтастырылады:

П1: неғұрлым тезірек төленуге тиісті міндеттемелер – несиелік қарыздар және уақытында төленбеген кредиторлық борыш.

П2: қысқа мерзімді пассивтер – қысқа мерзімді несиелер мен қарыздар.

П3:  ұзақ мерзімді пассивтер – ұзақ мерзімді несиелер мен қарыз қаражаттары.

П4: тұрақты пассивтер - пассивтің бірінші бөлімінің «меншікті капитал» баптары.

Баланс өтімділігін анықтау үшін актив пен пассив бойынша келтірілген топтар жиындарын салыстыру керек. Баланс толық өтімді деп келесі қатынастарда саналады:

А1 ≥ П1

А2 ≥ П2

А3 ≥ П3

А4 ≤ П4

Басқа сөзбен айтқанда, сол алғашқы үш теңсіздігінің әрбір тобы кәсіпорынның сәйкес міндеттемелер тобын жапса немесе оған тең болса баланс өтімді болады, кері жағдайда баланс өтімді емес.

Кәсіпорын балансының өтімділігін анықтау 12 кестеде берілген.

2008 жылы: А1 < П1, А2 > П2, А3 >П3, А4  < П4;

2009жылы: А1 < П1, А2 > П2, А3 >П3, А4 < П4;

2010 жылы: А1  < П1, А2 > П2, А3 > П3, А4 < П4 болғандықтан баланс өтімді емес. Қарастырылып отырған кәсіпорын бойынша өтімділіктің төмен екенін көреміз, кәсіпорынның төлем қабілеттілігінің төмендігін білдіреді. «Кедентранссервис» АҚ Атырау қаласындағы филиалының өтімділігін талдау шын мәнінде баланстың  өтімді емес екеін көрсетеді.

Кесте 12 - «Кедентранссервис» АҚ Атырау қаласындағы филиалының балансының өтімділігін анықтау

Бұл кестеден кәсіпорынның балансының өтімділігін анықтауын көреміз, бірақ есеп шоттағы қаражат өндірістік үрдісті жалғастыру үшін жеткіліксіз. Сондықтан ақшалай қаражаттарды басқаруда қаржылық цикл ұзақтығын анықтау маңызды орын алады.

Кесте 13 - «Кедентранссервис» АҚ Атырау қаласындағы филиалының таза табысы мен ақша қаражатының серпіні, мың теңге

Бұл кестеден кәсіпорын негізгі  қызметтен табыс алуын көреміз., бірақ есеп шоттағы қаражат өндірістік үрдісті жалғастыру үшін жеткіліксіз. Сондықтан ақшалай қаражаттарды басқаруда қаржылық цикл ұзақтығын анықтау маңызды орын алады.

Қаржылық цикл, немесе ақшалай қаражаттың айналым циклы деп ақшалай қаражаттың айналымнан бос болатын уақытын айтамыз. «Кедентранссервис» АҚ Атырау қаласындағы филиалының операциялық және қаржылық цикл ұзақтығының динамикасы келесі 14 кестеде көрсетілген.

Кесте 14 - «Кедентранссервис» АҚ Атырау қаласындағы филиалының операциялық және қаржылық цикл ұзақтығының серпіні

«Кедентранссервис» АҚ Атырау қаласындағы филиалының қаржылық циклға несиелік қарыздың айналым ұзақтығының ұлғаюы тікелей әсер еткен. Несиелік қарыздың «созылуы» - төлемдерді жасаудың баяулауы, үзілісін береді. Мерзімінде, уақытылы несиелік қарыздарды төлемеу қысқа мерзімді қаржыландырудың қосымша көзі ретінде пайдаланылады. «Кедентранссервис» АҚ Атырау қаласындағы филиалының 2007-2009 жж. аралығында қысқа мерзімді міндеттемелер несиелік қарыздар сомасынан құралған. Операциялық цикл ұзақтығы тым үлкен емес, яғни өндірістік қорлар мен дебиторлық қарыздың айналымы бір жылда жылдам жүргізіледі, ал несиелік қарыздың айналымының жоғары болуына байланысты қаржылық цикл теріс таңбалы болған.

Кесте 15 - «Кедентранссервис» АҚ Атырау қаласындағы филиалының ақшалай қаражаттардың болжамды бюджеті (мың теңге)

Қаржылық менеджменттің қысқа және ұзақ мерзімді аспектілерінің интерференциясы қаржылық болжамдауда ең ашық нысанда берілген. Қаржылық болжамдаудың бастапқы нүктесі – сату болжамы және оған сәйкес келетін шығыстар болжамы; соңғы нүктесі мен мақсаты сыртқы қаржыландыруда қажеттілікті есептеу болып табылады.

Қаржыландыру қажеттіліктерін болжамдаудың негізгі қадамдарын белгілейік:

-       статистикалық немесе басқа әдістер арқылы сату болжамын құру;

-       ауыспалы шығындар болжамын құру;

-       сатудың қажетті көлеміне жету үшін қажетті негізгі және айналым құралдарына инвестициялар болжамын құру;

-       сыртқы қаржыландыру қажеттілігін есептеу  және қаражаттар көздерінің рационалды құрылымының қалыптасу қағидасын ескере отырып, сәйкес көздерді іздеу.

Бірінші қадамды маркетологтар жасайды. Екінші, үшінші және төртінші қадамдарды қаржыгерлер орындайды.

Қаржылық болжамдаудың екі негізгі әдістері бар. Олардың бірі – бюджеттік, ол ақша ағымдарының концепциясына және бизнес жоспардың қаржылық бөлімін есептеуге негізделеді. Екінші әдіс бұл –  «сатулардан пайыздар әдісі» (бірінші модификация) және «формула әдісі» (екінші модификация).

Сонымен, барлық есептеулер үш жорамал негізінде жасалады:

-         белгілі бір пайызға сату көлемінің өсуі кезінде ауыспалы шығыстар, ағымдағы активтер және ағымдағы міндеттемелер соншалықты пайызға өседі. Бұл ағымдағы активтер де, ағымдағы міндеттемелер де жоспарлы кезеңде өткізуден түскен түсімнен бұрынғы пайызды құрады;

-         негізгі құралдар құнының өсу пайызы болжамдау кезеңінің басында жүктелмеген негізгі құралдардың болуын есепке ала отырып және бизнестің технологиялық жағдайларына сәйкес айналымды өсірудің берілген пайызы арқылы және өндірістің қолда бар құралдардың материалды және моральді тозу деңгейі арқылы есептеледі;

-         ұзақ мерзімді міндеттемелер және акционерлік капитал болжамға өзгеріссіз алынады. Бөлінбеген табыс таза табысты дивидендтерге және өткізілген өнімнің таза рентабельділікке бөлу нормасын есепке ала отырып болжамдалады: негізгі кезеңнің бөлінбеген табысына болжамданатын таза табыс (болжамданған өткізілген өнімнен түскен табысты өткізілген өнімнің таза рентабельділігіне көбейту) қосылады, кейін дивидендтер (таза табысты дивидендтерге бөлу нормасына көбейтілген болжамданатын таза табыс алынып тасталады.

Мұның бәрін есептегеннен кейін қажетті активтерді пассивтермен жабуға жеткіліксіз пассивтерді анықтайды, бұл қосымша сыртқы қаржыландыру болып табылады. Сонымен қатар бұл соманы келесі формула арқылы есептеуге болады: