Казынашылык

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

      3. ҚР қазынашылық органдарын жетілдіру 
 

      Ақпараттың  техникалық және құрылымдық  тапсырмалардың максималдық шешімдерге жеткізу  үшін, Қазынашылықтың алдында, тиімділік  функцияларын жетілдіру және ұйымдастырушылық мүмкіндіктерді пайдалану жетілдіру  мақсатында үлкен тапсырмалар қойылды.

      Қазынашылық жүйесінің құрылуымен республикалық  бюджетті қаржыландырудың тапшылық шешімдері шешіле бастады. Бұл жай  бойынша қазынашылық қорлар нарығында  өнімді ынтымақтастықта. Сыртқы қарызды  өтеу процедурасы бойынша ҚР банкінен жұмыс жайластырылған.

      Қазынашылық жетілдірі жобасы бағдарламасын  іске асыруда, ҚР  Үкіметі республикалық  және жергілікті бюджеттерді қоса алғанда, барлық деңгейде басқаруымен қоса мемлекеттік  қаржы ресурстарын басқару жүйесіндегі  реформаларды қамтиды.

      Қазынашылықтың  аумақтық органдарының құрылған мерзімінен бері он жылдан астам уақыт өтті, оның  қызметі мен құрылымына едәуір өзгерістер енгізілді.

      Қазынашылық жүйесінің дамуы бірнеше кезеңнен тұрды. Алғашқы кезеңде , Ұлттық банктің  есеп-кассалық орталығы бар, барлық аймақтарда Қазынашылықтың аумақтық органдары құрылды. Қаржы Министрлігі Қазынашылығы кірісіне беріліп, оның негізінде Республикалық Бюджеттік банк құрылды.

      Бюджеттік банктің ұйымдастырылуымен қатар  Қазақстан Республикасындағы бюджеттік  жүйені дамыту және реформалау іс-шаралары басталды. Бюджеттің кірісі мен шығысына байланысты жаңа бюджеттік жіктеу енгізілді, сонымен қатар шығысты қаржыландыру тәртібі өзгертілді. Мемлекеттік бюджеттік кіріс есебіне де көптеген өзгерістер енгізілді.

      Облыстық  Қазынашылық басқармаларында күнделікті жалпы республикалық бюджеттің  кірісі және кассалық шығыстардың соммаларын кіргізу және шығару үшін, біріңғай қазынашылық шот (БҚШ) ашылды. Бұл  республикалық бюджет есебі туралы ақпараттың Үкімет пен Қаржы Министрлігіне күнделікті айқын жеткізілу мүмкіндігі туды. Тура осындай қаржыландыру мен есеп кассалық қызметі жергілікті бюджетте де дамыды.

      Бюджеттік банк қысқартылып, оның атқаратын құрылымдық бөлімін қазынашылық органдарына  берілуіне байланысты дамудың алғашқы кезеңі аяқталды.

      1999 жылдың қаңтар айынан Қазынашылық  дамуының келесі кезеңі басталды, яғни басқару жүйесі мен бухгалтерлік  есепті орындау негізінде біріңғай  ақпараттық кеңістік компьютермен  қамтамасыздандырды. Бұл кезеңнің  басталуымен күнделікті бекітілген бюджеттің кірісі мен шығысы, сондай-ақ әр қазынашылыққа сәйкес әрбір шығын операциялары қазынашылық бас кітәбінде есептеліп отырды. Міндетті бухгалтерлік есеп жүйесі дамыды.

      Президентіміздің  халыққа жолдаған «Қазақстан – 2003»  Жолдауында атап көрсеткен мемлекеттік сектордың бірінші кезектегі міндеті экономиканы тұрақтандыру болып табылады. Экономикалық реформаны тездету үшін қаржыгерлердің тиімді жұмыс істеуі шарт. Осыған орай мемлекеттік бюджеттің барлық кірісін және шығысын есепке  алып, топтастыру мүмкіндігімен, қазынашылық жүйесін толық іске асырған бірінші Мемлекет Қазақстан болды. Біріңғай ақпарат кеңістігінде берік ақпарат басқару жүйесінің дамуымен, жетілдіру жүйесі үшін алғы шартты жасауымен  Қазынашылықтың дамуының ең қиын кезеңі өтті. Бекітілген Қаржы Министрінің жоспарына сәйкес, боны жүзеге асыру үшін «Қазынашылықты Жетілдіру» жобасы бекітілді.

      Даму  және Қайта жаңару Халықаралық Банкінен алынған қаражат арқылы Қазынашылық  Комитеті қазынашылық жүйесін жетілдіру  жобасын әзірледі.

      Мемлекетіміздің Президенті алға қойған мақсатындағы – мемлекеттік қаражатты тиімді басқару, сонымен қатар барлық деңгейдегі мемлекеттік бюджеттің атқарылуындағы қолданысты бақылауды қоса алғандағы – экономикалық шешімдерге, Қазынашылықтың Жетілдіру жобасы өз ықпалын тигізді.

      Қазақстан Республикасының «Бюджет жүйесі туралы», Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы «Мемлекеттік бюджет қарауындағы  мекемелер үшін есеп үлгілерін жеткізу  және бюджеттің атқарылуы туралы қаржылық рәсім ережесі» заңдарына  сәйкес жаңа жүйенің қызметі әзірленді.

      Қазынашылықтың  жаңа жүйесі қазіргі уақытта Қазақстанның барлық аймақтарында дамыды.

      Үкімет  пен жергілікті атқару органдарының республикалық және жергілікті бюджеттердегі  қаржы ресурстарын тиімді басқару  құралын әзірлеі жаңа жүйенің негізгі мақсаты.

      Жаңа  жүйелік қызметі, керек кезде  тиімді ақпаратты, соңғы өзгертілген  күйде кез-келген уақытта қамтамасыз ете алады.

      Нақты мемлекеттік мекемеге және аудандық деңгейге бағыныстыққа қол жеткізу  арқылы олардың қаржылық деректер құралын кез-келген уақытта көреді және бақылай алады. Сондықтан да жаңа жүйе әрбір республикалық бюджет деңгейінің атқарылу операциясының «нақтылығын» анықтау мүмкіндігіне ие болды.

      Бюджет  қаражаттары туралы және жергілікті бюджетке түсетін қаржы көлемі туралы барлық ақпараттарды алып отыруды, Қазынашылық Комитеті қаржы ағымдарын біріктіру арқылы қол жеткізді.

      Әкімдер мен маслихаттардың шешімдеріне  сәйкес бюджеттердің атқарылуындағы қатаң  тәртіп және жергілікті бюджет есебіндегі аудару операцияларының таза және  нақты болуына жаңа жүйе мүмкіндік береді. Егер алғашқы базалық деректерді, әзірлеу мен бекіту сатысы кезінде жергілікті бюджет дәл және негізделіп қалыптастырылған болса, онда осы процесс сапалы және тиімді орындалады.

      Үкімет  пен жергілікті атқару органдарының белгілеген тәртібі бойынша бюджеттік бағдарлама әкімшілеріне сәйкес ағымды қаржы жылына байланысты бюджеттік бағдарлама паспорты (бұдан әрі паспорт) әзірленеді. Жиынтық жоспарын жасау үшін, бюджеттік бағдарлама әкімшілері өздеріне қарасты ведомствалық мемлекеттік мекемелерге бекітілген паспортын басшылыққа алу үшін жеткізеді. Тек осы паспорт болған жағдайда ғана бюджеттің орындалуы іске асырылады.

      Жаңа  жүйедегі мемлекеттік мекемелердің жиынтық жоспарын бюджеттік бағдарламаны қаржыландырудың нақты жоспары деп аталады және мемлекеттік мекемелердің бюджетті орындаудағы негізгі құжаты болып табылады.Қаржыландырудың нақты жоспары екі түрде болуы міндетті – міндеттемелер үшін және төлемдер үшін.

      Бюджеттік бағдарлама паспортында көрсетілген  іс шараларды жүзеге асыру үшін, міндеттемелерді қабылдауға құқығы бар мемлекеттік мекемелер міндеттемелеріндегі  қаржыландыру нақты қаражат жоспарының көлемін анықтайды. Мемлекеттік мекемелерге рұқсат беру үшін, сондай-ақ бюджеттік бағдарлама әкімшілігі міндеттеме бойынша бюджеттік бағдарламаны қаржыландыру жоспарын қалыптастыру үшін қаржыландырудың нақты жоспары міндеттемелер бойынша қолданылады.

      Төлемдерді  қаржыландырудың нақты жоспары, мемлекеттік мекемелер қабылданған  міндеттерін орындау шегінде, қаржы  көлемін анықтайды. Төлемдерді қаржыландырудың нақты жоспарының ай сайынғы бөлінген сомасы, әр бюджет бағдарламасының паспортында қарастырылған іс-шараларын жүзеге асыру мерзіміне сәйкес келуі қажет. Міндеттемелер мен қаржыландыру жоспарын бюджеттік бағдарлама әкімшілігі қалыптастырады. Міндеттер мен төлемдердің қаржыландыру жоспары, оған қарасты ведомоствалық мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен төлемдерін қалыптастыру нақты жоспарының сомасы болып табылады. Жүйедегі қалыптасқан әкімшілігінің қаржыландыру жоспары мен әкімшіліктер өздері әзірлеген қаржыландыру жоспар аралығында толық сәйкестік болмайынша, сәйкес бюджетті қаржыландыру мүмкін емес. Жиынтық жоспарын қаржыландырудың (кірістер, шығындар) жүйеде қалыптастырылуы да осындай принципте болады. Жергілікті атқару органдары әзірлеген міндеттемелер мен төлемдерді қаржыландырудың жиынтық жоспары аралығында толық сәйкестік болмайынша, қалыптасқан жаңа жүйеде, әрі қарай бюджетті қаржыландыру мүмкін емес.

      Ақылы қызмет іске асырылуына қарай түсен  қаржы, көрсетілген қызмет түріне байланысты тиісті  мемлекеттік мекеме есебіне аударылады.

      Әр  жыл сайын мемлекеттік мекеме белгіленген үлгіде ақылы қызметтердің түрлері бойынша кіріс және шығыс  сметасын жасап, бекітілген сметасын бюджеттік  бағдарлама әкімшілігі аумақтық қазынашылық бөлімдерге, жаңа жүйеге енгізу үшін тапсырады. Сметаның орындалуы жаңа жүйеде автоматтық бақылау арқылы жүргізіледі.

      Мемлекеттік мекемелері ақылы қызметті, демеушілік және қайырымдылық көмекті іске асырудан түскен қаражаты, депозиттік қаражат  Біріңғай шоттар жоспарының стандарттарына сәйкес тиісті шоттарға есептеледі.

      Бюджеттік бағдарлама әкімшілігіне бюджеттік  бағдарлама паспортына және сәйкес бюджетке түсуге тиісті қаржы көлемін есептегенде  әкімшілік міндеттерін қаржыландыру жоспарына сәйкес Қаржы Министрлігі немесе қаржы органдары рұқсат береді.

      Мемлекеттік мекеменің міндеттері бойынша қаржыландырудың  нақты жоспарына, Қаржы Министрлігі  немесе  қаржы органдары берген,  рұқсат шегінде, бюджеттік бағдарлама паспортына сәйкес әкімшіліктер рұқсат етеді. 
 

      3.1 Заңдылық базаларды жетілдіру. 
 

      20 ғасырдың 90-жылдарындағы  орын алған  халықаралық қаржы дағдарысы  өз кезегінде, жекелеген халықаралық  қаржы институттарын  әлемдік  қаржы жүйесін тұрақтандыру мәселелеріне  жаңаша көңіл аударуға  мәжбүр  етті.

Қаржы-несие және бюджеттік-салық жүйелерін реттеудегі ұсынысын дайындау  өнімі бойынша қатысушы елдер үшін халықаралық валюталық қор жаңа үш тәсілдеме  қажеттілігін ұсынды:

1. Ұлттық экономикалық саясаттың айқындығын жетілдіру;
2. Экономикалық саясат, қаржы және  бизнес халықаралық танылған стандарттарын қабылдау, әзірлеу және таратылуында ынталандыру;
3. Ұлттық қаржының жүйесін нығайту.

ХВҚ мамандары бағалағандай, нарықтық сынақты  бағалайтын және белгісіздікті төмендететін, уақытында және тура экономиканың деректерімен қамтамасыз ету  айқындықты білдіреді. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

      3.2 ҚР қазынашылық органдарының функцияларын

сарықтық  экономикасы дамыған елдер экономикасымен салғыластыру.