Коммерциялық банкте депозиттік саясат қалыптасуының теориялық негіздері

-  депозит іс-әрекеттердің қауіп-қатерін бағалайтын әдістер;

-  депозит қызметтер қауіп-қатерін азайту әдістері.

Депозиттік іс-әрекеті  кезінде қауіп-қатер шамасын азайтатын  әдіс түрін таңдап алу коммерциялық банктерде жүргізілетін сараптама  жұмыстарын ұйымдастыру дәрежесімен  анықталады.

Коммерциялық банктің депозиттік саясатын жетілдіру мақсатында төмендегіні ұсынамын:

-  әрбір коммерциялық банкте өзінің депозиттік саясат болу керек, онда ол өз жұмысының ерекшелігін, осы процессті жақсарту критериін есепке алуы керек;

-  „бірінші сұраныс” мерзімді заңды және жеке тұлғалар депозит есепшоттар санын көбейту керек, себебі ол қаржы корының аз мөлшерінде салымшылардың талабын қанағаттандырып, инвесторлардың осы банк есепшоттарына қаржы салуын қызықтырады;

-  депозит қимылдарын ұйымдастыруда жетілдіру мақсатында барлық салымшылар категориясына бірдей әртүрлі есепшот түрлерін ұсынамыз және оларғы қызмет көрсету дәрежесін көтеруді ұсынамыз;

-  депозиттік базаның тұрақтылығын көтеру және нығайту үшін тұрғын халықтың Жинақ қорларын кең пайдалануды ұсынамыз.

Біз сіздерге коммерциялық банктердің депозиттік саясатын жетілдірудің мүмкін жолдарын, коммерциялық банктердің тұрақтылығын артыруда оның ролін ұсынып отырмыз.

Диплом жұмысындағы  зерттеулер бірінші рет жүргізілгендіктер, осы дипломдық зерттеуде теория жағынан да, тәжірибе жағынан да аса күрделі болып табылатын коммерциялық банктенрдің депозиттік саясатының негізін табу мәселесі тұрады. Алда болатын зерттеулер, біздің ойымызша, коммерциялық банктер жұмысының тәжірибесінде өте керек күрделі проблеманы – депозиттік саясатты қалыптастыру және жүзеге асыру проблемасын зерттеуда жаңа жолдар мен мүмкіндіктер болатынына күмән келтірмейді.

2008 жылдың 10 шілдеде №483-2 «Қазақстан  Республикасының заңнама актілерінде қаржылық мекемелерде  қаржы нарығының мемлекеттік реттеу сұрақтарына  толықтыру  енгізу» заңында, депозит  шот  ашу, жеке  тұлғаларға шот  ашу  тек  депозиттерді  кепілдендіру  жүйесіне  қатысушы  банктер жүзеге асады.

Бұндай банктің міндеті  депозиттерді қайтаруын Қор кепілдендіреді. Қазақстан қазіргі кезде қызмет  етуші  35 банктер ішінен  тек 31 ғана депозит  кепілдендіру  жүйесіне  кірген. Кірмеген  банктер: АҚ «МБ  Алма-Ата», АҚ «Қазақстан Эксимбанкі», АҚ «Қазақстан Интернациалды Банкі», АҚ «Қазақстандағы  Пакистанның  Ұлттық  Банкі».

Қазақстан  Республикасының  Ұлттық Банкі  №490 бекітуімен  «Алма-Ата» АҚ 6  айға  депозит қабылдау  операциясына  лицензиясынан айырылған.

 

 

3.2 Банктік секторға  депозиттерді тарту

СССР – дің ыдырауымен салымшылардың барлық ақшалары күйіп кеткеннен бастап, «Ресей Жинақ банк» ЕБ АҚ банкке деген Базисі төмендеді. Банктер «Ресей Жинақ банк» ЕБ АҚ  қаражаттарын  депозитке тарту үшін  не  істейді?

Жарнама  жүргізеді;

Салымдарды  тарту  қорына  кіреді;

Қызмет  көрсету  сервизін  жақсартады;

Лотерея  ойнатады;

Депозиттерді  әртүрлі  категорияларға  бөледі;

«Ресей Жинақ банк»  ЕБ АҚ  көп көлемін тарту үшін  не істеу керек?

«Ресей Жинақ банк»  ЕБ АҚ  өз  ақшаларын банкке  сенбеуі емес, олардың аз  пайыз ставкасы  тартпауы  мүмкін. Белгілі бір соммасы бар адам  банкке  0,7-0,8 % -бен салғанша  біреуге 5-10%- бен қарызға берген  тиімді. Сондықтан ұлттық  валютада  талап еткенге дейінгі депозиттерге  пайыз ставкасын жоғарлату керек. Соңғы кезде банк  салымшылары арасында  лотерея ойнату  кең тараған. Бірақ біраз банктер ондай ойындарды жабық түрде жүргізеді.

Банк қорының негізгі  бөлігі депозиттік іс-қимылдар жүргізу  кезінде қалыптасады, осыларды дұрыс  және тиімді орындау, сайып келгенде несиелеу мекемесінің жұмыс  тұрақтылығын қамтамасыз етеді.

Депозиттік саясат өте күрделі құбылыс. Депозиттік саясат ұғымын терең және саяз мағанада да талдау керек. Терең, кең көлемде коммерциялық банктің депозиттік саясаты – банк қаржыны өзіне тартып, қайтару стратегиясы мен тактикасын бейнелеп, депозиттік іс-қимылдарды ұйымдастыру мен басқару кезінде қалыптасады. Тар мағнада депозиттік саясат – депозит процессін қалыптастыруда банктің стратегиясы мен тактикасы. Депозиттік саясаттың негізін талдау авторға мынадай шешім жасауға мүмкіндік берді – банк қызметін басқару жүйесінде депозиттік саясат ең басты роль атқарады.

Осыдан шығатын қортынды – депозиттік саясат бірнеше бағытта  жүру керек:

- депозит рыногын талдау;

- депозит қауіп-қатерін  азайтатын рыноктарды айқындау,

- қаржылық қорларды  депозитке тарту кезінде шығынды  азайту;

- банктің депозит және несие қорын басқаруды жетілдіру;

- банк жойылмас үшін  оның тұрақтылығын арттыру.

Депозиттік саясаттың  жалпы принциптері дегеніміз  орталық банктің макроэкономикалық  деңгейде жүргізілетін мемлекеттік  ақшалай қаржыландыру саясаты да, коммерциялық банктердің саясаты да бірдей болуы керек. Мұндай принциптерге: жұмысқа жан-жақты тәсілдер қолдану, ғылыми негіздердің болуы, жұмыстың нәтижелі болуы, және де депозиттік саясаттың бөліктерінің біртұтас болып бірігуі.

Теориялық негізді қалауда, банктің стратегиялық дамуы үшін депозиттік саясаттың негізгі бағыттарын анықтауда, тактикалық тәсілдері мен әдістерді қолдануда да жан-жақты, бір тұтас бағыт болуы керек.

Депозиттік саясаттың  арнайы, өзіне тән принциптеріне,  менің ойымша, банк шығынын азайту принципі, депозиттік іс-қимылдарды жүргізу қауіпсіздігі, Базисділік принципті себебі банк қаржыларды бір жерге топ тасырып, оны ары қарай орналастыру кезінде табылатын табыс көзін рынок жағдайын ескере отырып табады. Жоғарыдағы принциптерді сақтай отырып, банк өзінің депозиттік процесстерді қалыптастыру тактикасы мен стратегиясын айқындайды, осы арқылы депозиттік саясатын тиімді және нәтижелі қалыптастырады.

Депозиттік саясатты банк саясатының бір бөлігі ретінде  қарай отырып, депозиттік сасаттың ең негізгі мақсаты өте үлкен қаржылық қорларды төменгі бағамен өзіне тарту болып табылады.

Осы көп мағаманы мақсаты  бар депозиттік саясатты жүзеге асыру  үшін, және оны қалыптастыру кезінде  мынадай міндеттерды орындау  керек:

- депозиттік іс-қимылдар  кезінде пайда табуға және оны болашақта табуға көмектесу;

- банк жайылмас үшін  белгілі бір деңгейді ұстау;

- депозиттік іс-қимылдар  субъектілерін диверсификацияларды  қамтамасыз ету және депозиттің  әртүрлі түрін қолдану;

- депозиттік іс-қимылдар  өзара байланыста болуын қолдау және ақшалай несие беру іс-қимылдарының байланысын қадағалау, депозит салу уақыты мен несиелеу қорытының түсу мерзімін өзара байланыстыру;

- депозиттағы есеп  шоттардың бос қаржысын төмендету;

- пайыздық кіріс саясатын  үнемді жасау;

- тартылған қаржыға  төленетін пайыздық кіріс мөлшерін төмендету арқылы қаржы көзін табу;

- банк қызметін жетілдіру  және салымшыларға көрсетілетін  қызмет сапасы мен мәдениетін  көтеру.

Коммерциялық банктердің депозиттік саясатын қалыптастыру мен  жүзеге асыру жолдарының үлкен маңызы бар, себебі депозиттік  саясатты жүзеге асыру кезінде оның алға қоғам міндеттері мен мақсаттарының орындалуы оның тиімділіне тікелей байланысты.

Банктердің депозиттік іс-қимылдарды жүргізу тәжірибесін  сараптау нәтижесінде қалыптасқан  коммерциялық банктердің депозиттік саясатының үлгісін көрсетілген төменгі үлгіде келтіремін.

Коммерциялық банктердің депозиттік саясатын қалыптастырудың  әрбір деңгейі кейінгісімен тығыз  байланысты және әрбір деңгей міндетті түрде орындалуы тиіс және де көңілді  ең алдымен банк структурасының дұрыс құрылуына, депозиттік саясатты қалыптастырып, оның орындалуына болу керек.

Депозиттік саясатты құру процессі банк жүргізетін пайыздық кіріс саясатымен тығыз байланысты, осыған байланысты баға тағайындау әдісінің маңызына аса қөңіл аударып, бан депозиттік қызметтің өзіндіқ құнын анықтау керек.

Бұл пайда табу үшін және қызмет көрсету бағасының мөлшері  бәсекелестікте жету үшін және өзіне  салымшы тарту үшін керек. Осыған байланысты мынадай ұғымдар қалыптасты: „тартылған қаржының өзіндік құны” және „банк үшін осы қаржылардың анық өзіндіқ құны”. Осылай белгілеудің себебі тартылған қордың орналастыру деңгейінің төменгі шамасын банк дұрыс анықтау үшін керек. Осымен бірге коммерциялық банктер тарқан қаржылардың анық бағасына әсер ететін факторларды анықтауға болады.

Бұл факторларға мыналар  жатады:

- іс-қимылдар шығынының  деңгейі;

- жарнамалар шығыны;

- ҚРҰБ тоғайындаған  міндетті қаржы қорына аударылатын  қаржы мөлшері;

- қаржы тарту мерзімі  мен мөлшері;

- пайыздық кіріс есептеу  тәртібі мен оны төлеу;

- тартылған қордың  түскен және оның орналасқан  уақытының аралығы;

- несиелеу кезінде  пайда болатын шығынды жабу  үшін қор құру шығыны;

- айналымнан пайдасы  жоқ іс-қимылдар үшін қаржы  тарту [18].

Тартылған қаржы қорының  бағасының ұсталып отырған депозиттік саясаттың тиімділігіне әсерін талдай отырып, банктің пайыздық кіріс саясатына негізделген принциптерінің маңыздылығын баса айту қажет. Солардың арасында, ең бірінші пайыздық кірісті қор сақтау мерзімі мен көлеміне қарай бейімдеу, салым кірісінің пайыздық „әлеуметті” бейімдеу принципі, банк қызметінің тиімдік принципі, салымшылардың қаржы қорын қорғау принципі. Банктің пайыздық кіріс саясатын қалыптастыру үшін осы принциптерді үйлестіру керек.

Коммерциялық банктің  депозиттік саясактының шекарасы –  заңды және тұлғалардың бос қаржы қорларын банкке негізгі факторларының бірі. Бұл шекараны келесі белгілер бойынша топтастыруға болады:

А) Депозит рыногында  сұраныс пен ұсынысқа байланысты (экономикалық шекаралар);

Б) ҚРҰБ нормативтері мен  банк шектеуінің әсері (әкімшілік шекаралы);

В) Депозиттік қатынастардың  субъектілеріне байланысты (сыртқы және ішкі шекаралар);

Г) Депозиттік қатынастардың  жеделдігіне байланысты (уақытша  шекаралар)

Д) географиялық (аймақтық шекаралар);

Е) көлемі мен құрылысымен  байланысты (сан және сапа шекаралары) [18].

Депозит салым процесін толығымен  компьютерлендіріп, клиенттермен жеке  жұмыс  істеу  үшін  жеке  кабинкалар  орнату  қажет. Мысалы, «Ресей Жинақ банк» ЕБ АҚ банктің көптеген  филиалдарында депозитке ақша  салу  үшін  зейнеткерлер қатарға  тұрады.

Біздің  Қазақстанда  экономикалық  өсумен  көптеген  жағдайлар  бар. Адамдарға  депозитке  салу  үшін  банк  агенттерін  телефон  арқылы  шақыру операциясын  енгізуге болады. Сонымен бірге, салымшылардың  салымдарын белгілі  бір  мерзімде  алуға  мүмкіндік  беру. Содан  кейін  ол  ақшасын әкелгеннен  кейін  алдыңғы  дпеозит  мерзімімен  жалғастыруға болады.

Депозит  тарту  тек  экономикалық  емес сонымен  қатар  әлеуметтік проблема  екенін  айта  кету  керек. Егер  дәрігер  орташа  еңбек  ақы – 17550 теңге, оның  жұмыс  істегеніне  30 жыл  болса, бірақ  ол  тек  14000 теңге алса, онда  ол  депозитке  салу  туралы   сөз  қозғамайды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

 

Коммерциялық банктерде  активті операцияларға қатысты  пассивті операциялар бастапқы рөлді иеленеді. Дәл солардың арқасында банктің келешектегі инвестициялық қызметі үшін қаражатты тарту жүзеге асырылады.

Банктер үшін депозиттік базаны нығайту өте қажетті. Жалпы  салымдар көлемінің ұлғаюы мен заңды  және жеке тұлғалар салымшылардың ауқымының кеңейуі арқылы депозиттік операцияларды ұйымдастыру мен салымдарды тартуды ынталандыру жүйесін жақсартуға болады. Бұған талап етуге дейінгі заңды және жеке тұлғалардың депозиттік шоттарын ұлғайту арқылы, клиенттердің талабын толық қанағаттандыратындай қызметті жақсарту және банкке қаражаттарды салуға ынта тудыру арқылы жетуге болады [19,65].

Депозит негізінен банкке белгілі уақытқа сақтауға, қолдануға  берілген ақша қаражат. Банк депозиттік опреацияларды атқара отырып, өзінің экономикадағы ролін, қызметін және табысын жақсарта алады. Сондықтан банктер депозиттік операцияларды жүргізуде әртүлі әдістер мен жаңа операйиялар енгізе отырып, ақшаны салымға тартуда келесі салым түрлерін ұсынады; талап етуге дейінгі, мерізімдік және Жинақтық депозиттер. Осыларды жетілдіре отырып өз көздеген мақсаттарына жетуге тырысады [20,22].

Алайда банктік ресурстар  қалыптасуының депозит сияқты көзінің  кейбір кемшіліктерін атамауға болмайды. Бұл мыналар: салымдарға ақша қаражаттарды тартқанда банктің материалдық  және ақшалай шығындарының көп болуы, жеке аймақ шегінде  бос ақша қаражаттардың шектеулі болуы. Осыдан басқа, салымдарға ақшалай қаражаттарды жұмылдыру маңызды дәрежеде банктің өзіне емес, клиенттерге тәуелді. Сондықтан несиелік ресурстар нарығындағы банктер арасындағы бәсекелік күресі оларды депозиттерді тартуға ықпалын тигізетін ісметтерді дамыту бойынша шараларды қабылдауға мәжбүр етеді. Осындай мақсаттар үшін коммерциялық банктерге депозиттік саясаттың стратегиясын жасау маңызды [21,87].