Коммерциялық банкте депозиттік саясат қалыптасуының теориялық негіздері

Қосымша толықтырылатын Жинақтаушы салымы. Бұл шотқа алдынала келісілген ақша сомалары аударылып отырады. Жинақталған қаражат белгіленген күнде беріледі (жаңа жылда, мектеп бітірген кезде және тағыбасқа).

Ағымдағы сақтандыру салымы – негізінен жалақыны аудару үшін пайдаланылады. Бұл шот бойынша ақша қаражаттары келіп түсуі жәнеаударылуы еркін жүзеге асады.

«Ресей Жинақ банк»  ЕБ АҚ салымдарын тарту мақсатында Жинақтардың түрлі формалары қолданылады: ұтысқа, сыйлыққа, жастарға және т.б. мақсаттарға. Әдетте ол «Ресей Жинақ банк» ЕБ АҚ-ға қосымша қызметтерді (пошталық, телеграфтық, саудалық және т.б.) ұсынулармен бірге жүреді. Жинақ шоттарының тұрақты мерзімі болмайды және шот иесінен ақшаны кері алу туралы алдын-ала ескерту талап етілмейді,олар бойынша чектер берілмейді [9,65].

Жинақ салымдары мерзімді салымдардың маңызды бөлігін құрайды. Мерзімдік салымдардың басқа бір түрі – мерзімді депозиттік сертификат болып табылады. Ол банкіге тұрақты пайыздық мөлшерлермен белгілі бір мерзімге банкіге қаражаттарды еңгізгендігін күәләндыратын ақшалай құжат. Оларды компанияларға, фирмаларға және өте бай иемденушілерге 100 мын доллардан кем емес сомада беріледі. Олар екінші ретті нарыққа сатылуы және басқа тұлғаға өтуі мүмкін – берілетін және салымшының өзінде қалатын, берілмейтін болады. Ақшаны мерзімнің аяқталуымен тек сертификаттарды ұсыну арқылы банктен алуға болады, ал мерзімі – 14 күннен 18 айға дейін болуы мүмкін. 

Банк жүйесінде аса  жоғары бәсекелестік шарттарында коммерциялық банктер халықтың Жинақтарын тарту бойынша белсеңді қарекетті жургізуде. Қарекетті тиімді әрі ойдағыдай жүргізу үшін банктер бәсекелестік шарттарындағы даму жолдарын дайындау керек.

Кез келген жағдайға бейімделу, банк құралдарын тиімді басқару және нарықтық ағымдарды айқын көру –  бұл қазіргі уақытқа сай экономиканың даму шарттарындағы коммерциялық банктерге  талаптарының кейбіреулері болып табылады. Тұрақты банк жүйесін құру республика халқының сенімділігін арттыруға және халықаралық қаржылық нарықтарға аса қарқынды интеграциялануға мүмкіндік береді.

Осылайша, депозиттерді тарту бойынша  коммерциялық банк қаректіндегі анализ бар мәселелерді жақсы танып  білуге және одан әрі стратегиялық даму бағдарламасын жасауға мүмкіндік береді.

Коммерциялық банктерде  өз қызметі үшін ресурстарды тартуда депозит саясатын құру керек. Депозит саясаты ең  алдымен мына сұрақтарға жауап беруі керек:

- Экономикалық мақсат;

- Бәсекеге төтеп беруі;

- Ішкі қайшылықтың жоқ болуы;

Экономикалық мақсаттылықпен халық ресурсын тартуда рентабельділіктің болуы. Бұл сұрақ активті-пассивті басқарудағы жалпы тақырыпты қарастырады. Жеке тұлғалардан депозит ресурстарын тартқан кезде олармен есеп айырысу эффектілігін қарастыру керек, яғни резервті аударым, олардың ликвиттік дәрежесін.

 

5 – сурет. Коммерциялық банктің субъектілері мен объектілері [9,75].

                                   Коммерциялық банктің депозит саясаты

 

Депозит саясатының                                                      Депозит саясатының

субъектісі                                                                                    объектісі

Коммерциялық                                                                   Тартылған қаражаттар:

банк                                                                                                           

                                                                                                     -депозит

 

Банк клиенті:                                      Мемлекеттік                  -вексель

                                                               мекемелер:                   -сертификаттар

                                                                                  

-Жеке тұлғалар                                  -Орталық банк          

-Заңды тұлғалар                            -салық министрлігі 

                                                                                                                                           

 

 

Депозиттер бойынша  ставкалар жүйесі нарықтық конъюктураға сәйкес келу керек. Банк, төмен мөлшерде ставкаалатын болса, онда оған жақын бәсекелестер өздерінің клиенттерінің бір бөлігін жоғалтады. Депозит саясатының ішкі төтеп бере алмайтын бірнеше аспектілерін қарастыруға болады. Бұл және уақытша депозит ставкаларының құрылымы, оның сомасының диффиренцациясы, басқа банкпен салыстырғанда салым түрлерімен, клиентуралық категориясының әртүрлігімен.

Коммерциялық банктердің депозит саясарының негізіне келсек, онда мынандай сұрақтарға тоқталу керек:

- депозит саясатының объектілері және субъектілері;

- оның құрылу принциптеріне

- депозит саясатының шекараларына;

Коммерциялық банктің  депозит саясатының субъектілеріне банк клиентері кіреді, коммерциялық банктер және мемлекеттік мекемелер. Депозит саясатының объектілеріне банктің тартылған қаражаттары және қосымша банк қызметтері. Банктің субъектісімен объектісінің классификациясы келесі суретте көрсетілген.

Коммерциялық банктің  депозит саясатының құрылу негізі және спецификалық принциптері 6 суретте көрсетілген.

 

6– сурет. Коммерциялық банктің депозит саясатының құрылу принциптері [9,81].

           

                Коммерциялық банктің депозит саясатын құрылу принциптері

 

 

     Жалпы                                                                              

                                                                                                 Спецификалық

 

 

 

Ғылыми                      Эффектілік                                          шығын деңгейін     

зерттеу                        принципі                                             қамтамасыз

принципі                                                                               ету принципі

                                                                                             

 

комплексті                  депозит   принципі                          қамқорлық                    

саясат                                                                                       принципі

принципі

 

Банктермен тартылған қаражаттар құрамы бойынша әр түрлі болады. Олардың ішіндегі ең негізгісі болып, банктердің клиенттермен жұмыс істеу процесінде тартылған қаражаттар, өз қарыз міндеттемесін шығару арқылы, банкаралық несие және Ұлттық Банктен алған несиелерінен құралады.

Бірақта депозиттер ғана тартылған  қаражаттар көзі болып табылмайды. Практикада банктерге тартылған қаражаттар көзінің депозиттік емес көзін тапқан. Оларға: банкаралық нарықта несие алу, қайта сатып алу келісімімен бағалы қағаздарды сату, Ұлттық Банктен несие алу және банктік акцепттерді сату, коммерциялық қағаздарды шығару.

Депозит саясатының жалпы принциптері деп Ұлттық Банктің мемлекеттік ақша–несие саясатының макроэкономикалық деңгейде жүргізілуін айтамыз. Оларға комплексті жақындауын, ғылыми негіздерді, эффектілікті және де банктің депозит саясатының барлық элементтерінің принциптері жатады. Комплексті жақындау теориялық негізде ғана көрінеді.Дипломдық жұмыстың теориялық бөлімінің негізгі сұрағы болып, коммерциялық банктің депозит саясатының шекаралары табылады.

Шекаралар классификациясы келесі белгілермен беріледі:

- Депозит нарығында сұраныс пен ұсынысқа тәуелді;

- Банктердің лимиттерімен және нормативтер әрекеті бойынша;

- Депозит қатынастарының субъектілеріне байланысты;

- Географиялық принципіне байланысты;

- Тартылған қаражаттардың құрылымына және көлеміне байланысты;

Шекара классификациясы кеңейтілген түрі 7 суретте көрсетілген.

 

7 – сурет. Коммерциялық банктің депозит саясатының шекаралары [9,85].

                                  

                                              Депозит саясатының шекаралары

   

   Экономикалық                  Административті           сандық    Сапалы                                                                                                                                                                                                                                     

           шекара                              шекара                     шекара               шекара                                       

                                                                                               

 

Банктің депозит саясатын қарастырғанда, депозит саясатының мақсаты төмен бағамен көп ақша қаражаттарын тарту. Бұл  саясат  келесілерді  шешеді:

- Банктің пайда табуын депозиттік операция жүргізу әрекеті немесе болашақта пайда шартын құру;

- Банк  ликвидін  жеткілікті  деңгейде  ұстау;

- Депозит  субъектілерінің диверсификациясын  қамтамасыз  ету;

- Депозит операциясымен қарыз беру операциясы арасындағы қарым-қатынас;

- Депозит  шотындағы  бос  қаражаттарды  азайту;

- Пайыз  саясатын  жүргізу;

- Тартылған қаражаттар бойынша пайыз шығындарын азайту жолдарын іздестіру;

- Клиенттерге  қызмет  көрсету  мәдениетін және сапасын  жақсарту.

Бұл  сұрақта  коммерциялық  банкте  депозит саясатын құру  механизімін қарастыру  керек, ол  8  суретте  көрсетілген.

 

8 – сурет. Коммерциялық  банктерде депозит саясатын  құру  схемасы [9,90].

 

 Депозит  саясаттарының  мақсаттарын  құру

 

 

Қажетті бөлімшелерді анықтау

 

Қаражаттарды  тарту  процедурасын  құру

 

Басқаруды  ұйымдастыру

 

 

Берілген механизм эффектілігін функционалдығын банктің депозит саясаты жүргізу процесінде  көптеген  мақсаттарды  орындауға  болады.

Коммерциялық  банктің  депозит саясатын  құрғанда  әр  этап  өзара тығыз байланысты, өйткені олар оптималды депозит саясатын құруда міндетті болып табылады, яғни дұрыс саясат ұйымдастыруда. Банктің депозит саясатының механизімін құру процесінде, банктің әртүрлі құрылымының бөлімшелері қатысады. Оны  1 нұсқадан  көруге  болады.

Берілген сұрақ мазмұны  банк ликвиттігін анықтаушы негізгі фактор болады, ол депозит базасының сапасы. Депозит базасының  критерилеріне оның тұрақтылығы  жатады. Неғұрлым  банк депозит бөлімі тұрақты, соғұрлым банк ликвиді жоғары. Депозит бөлімінің тұрақтылығының жоғарлауы банктің ликвит активіне  сұранысты  азайтады.

Әртүрлі  депозит  түрлеріне  шетелдік  зерттеудегі  талдау  жүргізуде  талап еткенге  дейінгі  депозиттер  жоғары  тұрақтылыққа  ие. Бұл  депозит түрі пайыз мөлшерлемесінің  деңгейіне  байланысты  емес. Оның  сол  немесе басқа банкке қатысы  келесі  факторлармен  байланысты: қызмет көрсету сапасы, банктің сенімділігі, қызмет көрсетудің  әртүрлігі.

Практикалық талдауда коммерциялық банк депозит саясатының объективті және субъективті проблемаларының санымен байланысты, қиында және еңбектік  процес  ретінде  құрылуын  куәландырады.

Субъективті  проблемаларға  жататындар:

• Қызмет  масштабы;
• Клиент қаражатын тартуда банк басқарудың қызығушылығының жоқтығы;
• Орта  және  жоғары  сапалы  менеджмет  деңгейінің  жетіспеуі;
• Депозит  саясатын  жүргізуде ғылыми-зерттеу концепциясының жоқтығы;
• Депозит  процесін  ұйымдастырудағы  жетіспеушілік;