Дебиторлық борыш

     Заңнамаларға  сәйкес жалақыдан мыналар ұсталынады: жеке табыс салығы, зейнетақы қорына аударымдар, бұрын берілген аванс  бойынша берешекті, сондай – ақ арифметикалық  қате нәтижесінде артық төленген соманы өткізуге; есеп беретін сома бойынша берешекті өтеуге; пәтерақы, баланың мектепке дейінгі балаларға мекемеде тәрбиеленгені үшін, еңбеккерлердің ұйымға келтірген материалдық зиянының орнын толтыруға; ақшалай начеттар (заңсыз жұмсаған қаржыны біреудің мойнына жазу); кредитке сатып алнған тауарға; газет пен журналдарға жазылғаны үшін; орындалатын (үкім) құжаттар бойынша, өнім ақауы үшін. Жалақыдан басқа ұсталымдар еңбеккерлердің келісімімен ғана ұсталады.

     Жеке  табыс салығы ҚР – ның «Салықтар  және бюджетке міндетті басқа төлемдер туралы» Кодексімен белшіленген тәртіппен мөлшерде ұсталынады.

     Зейнетақы жарнасын ұстауы және төлеу қызметкердің ай сайынғы табысының 10 пайызы мөлшерінде жүргізіледі.

     Қарызға алынған тауарлар үшін адамдарға  ұзақ пайдалану үшін кредитке тауарлар сату ережелерінде қаралған тапсырма – міндеттеме негізінде жасалынады.

     Қызметкерлер  келтірілген материалдық зиянның  орнын толтыру үшін ұсталым ұйым бойынша (еңбеккерлердің келісі болғанда) бұйрық негізінде, не болмаса, сот шешімі бойынша атқарылады.

     Тексеру қорытындысында мыналарды анықтау қажет:

• шығыстарды еңбекке ақы төлеу қорына жатқызудың дұрыстығы;
• жеке төлемдерді өнімнің (жұмыстың, көрсетілген қызметтің) өзіндік құнына жатқызудың дұрыстығы;
• бухгалтерлік өткізбе желілері (проводкаларды) еңбекті өтеу қоры бойынша жасаудың дұрыстығы;
• синтетикалық және аналитикалық есепті, жиынтық мәліметтерді және еңбекке ақы төлеу қоры бойынша бухгалтерлік есеп беру нысандарын толтыруды жүргізудің дұрыстығы;
• «Қызметкерлермен еңбек ақы бойынша есеп айырысу» шоты арқылы орындайтын (үкім) қағазы және депозитке салынған еңбек ақы, 8 және10 журнал – ордерлердегі (есептің журнал – ордерлік нысандары) жазбасы, Бас кітап пен баланс жағынан аналитикалық есеп жазбаларына сәйкестігі.

 
 
 
 
 
 
 
 

Қорытынды 

     Нарықтық  қатынастарға өтумен, бухгалтерлік есепті ұйымдастыру тәсілдері де өзгерді. Бұрынғы кездегі мемлекет тарапынан есеп процесінің қатаң шектелуінен қазіргі кездегі бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың мемлекеттік реттеу және өздігінен ұйымдасудың саналы үйлесуіне көшті. Осы процеске жаңа әдістемелер қолданудың мәні - мемлекет бекіткен бухгалтерлік есептің жалпы ережелерінің негізінде кәсіпорындар есеп алдында тұрған мәселелерді шешу үшін өз беттерінше есеп саясатын құрады.

     Қазіргі кезде дебиторлық және кредиторлық борыштардың есебі бухгалтерлік есептің ортақ жүйесінде жетекші орындарының бірін иеленеді. Қазақстан Республикасының аумағында қалыптасқан ауыр жағдайда, дәл айтқанда, жоспарлы экономиканың зардаптары әлі едәуір көрініс тапқан кезде, дебиторлық қарыздар өзіне көңіл аудартатын ерекше мәнге ие. Себебі есептің бұл аумағын қаржылық есептілікке белгілейді, ал оларды есепке алу және есептен шығару тәсілдері мемлекетте қолданылатын бухгалтерлік есеп және қаржылық есептіліктің ресми стандарттарымен анықталады.

     Дебиторлық  және кредиторлық қарыздар көрсеткіштері кәсіпорынның шаруашылық қызметінің нәтижесін анықтауда маңызды орын алады. Дебиторлық қарыздар туралы ақпаратты сарапаудан кәсіпорынның рентабельділік деңгейін, қаржылық тұрақтылығын және де оның қызметінің қаншалықты тиімді екендігін білуге болады. Себебі олар кәсіпорын активтерінің маңызды бөлігін құрайды да, оның ағымдық және болашақ қаржылық жағдайына тікелей әсер етеді.

     Дебиторлық және кредиторлық қарыздар есебі – қаржылық есепте маңызды орын алатын ішкі қорытынды жасау жүйесі. Соңында нақты әрі пайдалы қорытынды шығару үшін, ол шаруашылық қызметінің дебиторлық және кредиторлық қарыздармен байланысты әрбір операцияны дұрыс көрсету керек. Сонымен қатар дебиторлық қарыздарды есептен шығарудың дұрыс, тиімді жолын таңдау кәсіпорынның қаржылық жағдайын жақсартып, болашақтағы пайданы анықтауға мүмкіндік береді.

     Осы дипломдық жұмыста қарастырылған  барлық сұрақтарда дебиторлық және кредиторлық қарызының түрлері бойынша есебі талданып, онда қолданылатын шоттар корреспонденциясы толық көрсетіледі. Жалпы дебиторлық және кредиторлық қарыз ұғымы қарастылылып, оның кәсіпорын шаруашылық қызметіндегі алатын орны, сонымен қатар дебиторлық қарыздар есебінің мәні анықталды. Және де олардың болашақ пайда алудағы, кәсіпорын саясатындағы маңыздылығы дәлелді түрде ашылды.

     Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі болып  «Теплый Стан» ЖШС болып отыр. Бұл серіктестіктің негізгі қызметі:

     - монтаждық-құрылыс

     -автотұрақтар  ұйымдастыру, автомобильдерді жөндеу  және техникалық қызмет көрсету,  ЖҚС ашу, шина, мотор майларын сату;

     -әрлеу  жұмыстары;

     -теміржолының  байланысты қызметтер көрсету;

     -жөндеу-құрылыс  жұмыстары;

     -және басқада Қазақстан Республикасының заңнамаларына қайшы келмейтін басқа қызмет түрлері.

     Кәсіпорын былтырғы жылды табыспен аяқтаса, есепті жылы ол кәдігі қызметінен зиян шегіп отыр. Оған әсер еткен себептер: көрсетілген қызметтердің өзіндық құны түскен кірістен жоғары болған, сонымен қатар әкімшілік шығындары мен өнімді (қызметті) өткізумен байланысты шығындарда өскен.

     «Теплый Стан» ЖШС-те дебиторлық берешектер есептік жылы 6923,6 тың теңгені құраған. Олардың ең көп бөлігі сатып алушылармен тапсырыс берушілермен есеп айырысу.

     Сатып алушылармен тапсырыс берушілер  есебін ұйымдастыру 1210 «Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа мерзімді дебиторлық берешегі» шотында қарастырылған. Дипломдық жұмысымның негізгі мақсаты – дипломдық жұмысымның тақырыбына байланысты барлық өзекті мәселелерді қарастыру. Сұрақтардың барлығын да толық ашып жаздым және де алған білімімді дұрыс пайдалана алдым деген сенімдемін. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі 

     1.Қазақстан  Республикасының Азаматтық Кодексі  Жалпы бөлім. –Алматы: Жеті  жарғы, 1995. №486 ҚРЗ 13.10.2003.

     2.Қазақстан Республикасы 12.06. 2001 ж № 209-II «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы /Салық Кодексі/» /өзгерістер және толықтыруларымен/

     3. ҚР 27 ақпан 2010 жылғы № 234 «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы» Заңы

     4. ҚР 20.11.1998 жылғы №304-1 «Аудиторлық қызмет туралы» Заңы (2010 жылғы өзгерістерімен толықтыруларымен қоса)

     5. Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспары. Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2010 жылғы 23 мамырдағы № 185 бұйрығымен бекітілген

     6. Бухгалтерлік есептің стандарттары және әдістемелік ұсынымдары. – Алматы: Кәусәр бұлақ, 2003. – 522 б

     7.Халықаралық  қаржылық есеп стандарттары- www.Минфин.kz

     8.Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттарына сәйкес қаржылық есептілікті жасайтын ұйымдар үшін бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспарын әзірлеу жөніндегі нұсқаулық (негіз) - www.Минфин.kz

     9.Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері. –Алматы.: 2001. – 238с.

     10.Әжібаева З.Н., Укашев Б.Е. “Бухгалтерлік есеп теориясы”, “Экономика” баспасы, Алматы, 1999 ж.

     11.Әжібаева З.Н., Байболтаева Н.Ә., Жұмағалиева Ж.Ғ. Аудит: Оқулық.- Алматы: 2009, 601 б.

     12.Абленов Д.О. Аудит негіздері - Алматы: Экономика, 2005

     13.Аренс А., Лоббек Дж. Аудит: Пер. с англ.: Гл. Редактор серии проф. Я.В. Соқолов. – М.: Финансы и статистика, 2001,

     14.Байдаулетов М.; Байдаулетов С.М. Аудит – Алматы: Қазақ университеті. 2004 – 229 б.

     15.Богатая И.Н., Хахонова Н.Н. Аудит – Ростов н/Д: Феникс, 2003

     16.Ержанов М.С. Аудит – 1 (базовый учебник)- Алматы: Бастау, 2005

     17.Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиев Ж.Т. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау/оқу құралы. – Алматы: Экономика. 2001. –330.

     18. Көкенов У.Ж., Көкенова Ф.У. Кәсіпорынның бухгалтерлік есебі. 1 кітап. –Алматы: Демеу, 1992. –320б.

     19.Кеулімжаев  К.К., Ажибаева З.Н. Қаржылық есеп - Алматы, Экономика, 2003

     20.Кеулімжаев  К.К. Бухгалтерлік есеп принциптері  - Алматы, Экономика, 2003, Алматы, 2005.

     21.Радостовец В.К., Т.Ғ.Ғабдуллин, В.В. Радостовец, О.И. Шмидт. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп: Оқу құралы –Алматы: Қазақстан, 2002. –656б.

     22.Сатыбалдин С.С. Кәсіпорынмен бірлестіктердің шаруашылық жұмыстарына талдау. – Алматы: «Мектеп», 1987.

     23.Сейдахметова  Ф.С. Современный бухгалтерский  учет- Алматы: Lem – 2005

     25.Тасмағанбетов Т.А. Кәсіпорындағы есеп: Оқу құралы. –Алматы: Экономика, 1997. –184б.

     26.Тасмағамбетов Т.А. Қаржылық есеп: Оқу құралы.–Алматы: Дәуір, 1998. –480б.

     27.Төлегенов Е.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері: Оқу құралы. –Алматы: Экономика, 2001. –184б.

     28.Төлешова Г.К. Дамыған қаржылық есеп - Алматы, Экономика, 2005

     29.Рахимбекова Р.М. Финансовый учет на предприятии – Адматы: Экономика, 2003

     30.Финансовый учет 1. Учебное пособие с практическими заданиями, разработанное по программе САР на основе международных стандартов финансовой отчетности 2010г

     31.Дюсенбаев К.Ш., Егембердиева С.К. Аудит и анализ финансовой отчетности Учеб. пособие. – Алматы.: «Қаржы-қаражат», 1998. – 512с.

     32 Дюсенбаев К.Ш. Аудит и анализ в управлении финансами. – Алматы: Экономика, 2000. –293 с.

     33.Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиев Ж.Т. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау/оқу құралы. – Алматы: Экономика. 2001. –330.