Кәсіпорының қоймасынан тауарлдың шығуын құжаттық рәсімде

Қоймадағы материалдық құндылықтардың нақты бар болуын оларды міндетті түрде қайта есептеу, қайта таразылау және өлшеу жолымен тексереді. Тауарлық-материалдық қорларды түгендеу нәтижелерін, түгендеу тізімдемесіне (актісіне) жеке әрбір атау бойынша кіргізеді. Тізімдеме бір дана болып жасалады. Есепте ескерілмеген материалдық құндылықтар айқындалғанда, комиссия оларды тізімдемеге кіргізуге тиіс. Түгендеу біткен соң тізімдеме салыстырмалы ведомость (тізімдеме) жасалуы үшін бухгалтерияға беріледі. Түгендеу қорытындылары шешім шығаратын түгендеу комиссиясы мәжілісінде қаралады.

Артық шығу сомаларына 1310 «Шикізат және материалдар», 1320 «Дайын өнім», 1330 «Тауарлар» және 1350 «Өзгеде қорлар» шоттары дебеттеліп, 6210 «Активтердің шығуынан түскен табыстар» шоты кредиттеледі, ал кем шығу - Д-т 7210 «Әкімшілік шығыстар» шоты -- К-т 3130 шоты бойынша - бұрын есепке алынған, кем шыққан құндылықтар бойынша ҚҚС сомасы; Д-т 1284 «Басқа да дебиторлық берешек» шоты, К-т 1310 «Шикізат және материалдар», 1320 «Дайын өнім» шоттары бойынша, айыптыға жатқызылатын Д-т 1251 «Есеп астындағы тұлғалардың қысқа мерзімді берешегі» шоты - К-т 1284 «Басқадай дебиторлық берешек» шоты бойынша.

Кәсіпорын тауарларының сақталуын қамтамасыз ету мәселелерін қарағанда, өндіріс пен қоймалардағы ескерілмеген шикізат пен материалдардың артық шығуы негізінде, сондай-ақ бұрын пайда болған жасыру, соның ішінде тауарсыз құжаттар бойынша шикізаттар мен материалдарды кіріске алумен байланысты туындаған кем шығуларды жасыру оларды заттай алу, олардан ескерілмеген өнімді өндіру мақсатымен жасалатынын назарда ұстау керек. Шикізаттар мен материалдардың артық шығуы кәсіпорында бұл құндылықтардың әр түрлі сатыдағы қозғалысында: қабылдағанда, сақталғанда, қоймадан цехқа беру-де, өндіріске есептен шығаруда және т.б. пайда болуы мүмкін.

Сонымен қатар өнеркәсіп орындарында Тауарларды бөлшектеп сатудың артық шыққанын заңсыз иемдену мен жасаудың мынадай тәсілдері қолданылады:

                  Тым арттырылған норма бойынша есептен шығарылған шикізат пен материалдарды қымқыру; шикізат пен  материалдарды өндіріске нақты іс жүзіндегі шығыс бойынша емес, кей жағдайда көтермеленген болып табылатын, бекітілген нормамен белгіленген қажеттіліктер есебіне қарай есептен шығару.

                  Ескерілген өнім өндірісі үшін қолданылатын және заңсыз иеленген артық шығулар.

                  Шикізат пен материалдарды өндірісте есептен шығаруда шығыстың орташа нормаларын қолдану.

                  Өнімді шығаруда техникалық шарттарды бұзу, өте төмен сападағы шикізатты қолдану салдарынан өнім сапасының нашарлауы, бір компоненттерді екіншісімен ауыстыру.

                  Шикізат пен материалдарды іс жүзіндегі және бар болатындай шығыс нормаларынан асатындай, нақты іс жүзінде орындалмаған жеке технологиялық операцияларды шығынға негізсіз есептен шығару.

                  Шикізат пен материалдарды жабдықтаушылардан қоймаға қабылдағанда толық кіріске алмау.

                  Кірістік құжаттарда шикізат пен материалдардың сапалық көрсеткіштерін олардың шынайы іс жүзіндегі мәліметтеріне қарағанда төмендетілуі.

                  Қабылдау, тиеу, тасымалдау, оларды қоймаға, базаға, аймаққа және теміржол станциясына тасу кезінде тауарлық-материалдық құндылықтардың кем шығуы, сынуы, ағуы және бүлінуіне арналған комерциялық және ішкі актілерді негізсіз жасау.

                  Жабдықтаушыдан шикізат пен материалдарды ілеспе құжаттарда көрсетілгеннен гөрі көп мөлшерде тасып әкелу немесе құндылықтардың (басқа жақтағы тауарлар) мүлдем құжатсыз ресімделуі.

                  Ілеспе құжаттарда көрсетілген қалдықтардың орнына жақсы сападағы шикізат пен материалдарды алу.

                  Ыдыстың (тара) салмағын оны өлшеу туралы актіні жасағанда артық жазу.

                  Материалдарға оның саны немесе салмағын ұлғайту мақсатымен басқа немесе төмен сападағы біртектес зат қосу.

                  Бір құндылықтарды екінші құндылықтармен құжаттарды ресімдеудің және т.б. ауыстыру жолымен артық шығатындай етіп жасау.

Ескерілмеген шикізат пен материалдардың артығын жасау мен иелену тәсілдерінің келтірілген тізбесі, атап айтқанда, көрсетілген тәсілдер Қазақстанның көптеген өндіріс кәсіпорындарында аудит өткізу іс-тәжірибесінде ең жиі кездеседі.

Функционалды аудиттің жұмыс бағдарламасында қоймалар мен материалдық құндылықтардың сақталған жерлерін тексеру оларды белгілеу бойынша қолдануға жарамдылығын; өртке қарсы қауіпсіздік ережелерін сақтау; дабыл берудің, өлшеу шаруашылығының және басқа өлшегіш құралдардың бар болуын анықтау мақсатымен жеке қарастырылады. Сонымен бірге мезгілде материалдарды өндіріске босату жүйесі, олардың санын анықтаудың дұрыстығы, цех басшыларының тарапынан бақылаудың жағдайы, тиісті бастапқы және жиынтық құжаттарда босатуды көрсетудің уақыты мен дәлдігі тексеріледі.

Тауарларды бөлшектеп сақталуын бақылаудың ажырағысыз бөлігі қойма есебін тексеру болып табылады. Комиссия жұмысының іс-тәжірибесі көрсеткендей, қойма есебін жүргізуде негізгі бұрмалаулар материалдық құндылықтар түрлері бойынша теріс қойма қалдықтары («қызыл сальдо») бар болғанда, жекелеген кірістік құжаттар бойынша материалдардың түсуі жөніндегі жазбалардың жоқтығынан, қойма есебі карточкаларының мәліметтерінің айырмашылықтары, есептен шығарылатын құжаттар санын аса көтеру, қалдықтарды қате санаудан тұрады. Тауарларды бөлшектеп сақтауын қамтамасыз етудің шартты міндеті - дұрыс ұйымдастырылмаған күзет. Оның жағдайына функционалды аудит материалдық құндылықтарды әкелу мен тасып шығаруды; күзет қызметкерлеріне рұқсатнама ресімдеу мен тіркеудің белгіленген тәртібін сақтауды; олардың қолданылған рұқсатнаманы бухгалтерияға уақтылы қайтаруын; басқа шарттарды орындауын ішкі бақылаудың іс жүзіндегі жүйесін кенеттен тексеруден басталады. Мұнда әр түрлі бұрмалаулар кездеседі: Тауарларды бөлшектеп өткізудің бір рұқсатнамамен екі рет алып шығу; бұған құқы жоқ адамның қолы қойылған рұқсатнамамен тасып шығару.

Өндірістік іс-қызметте бұрмалаулар мен қызмет бабын теріс пайдалану анықталғанда рұксатнамалар бақылау материалы ретінде пайдаланылады. Олардың мәліметтері шот-фактураларда жапсырмада (ярлыктарда) және басқа ілеспе құжаттарда көрсетілген, тасып шығарылған құндылықтардың іс-жүзіндегі санымен, ассортиментімен, сапасымен және құнымен салыстырылады. Тауарларды бөлшектеп сақталуын бақылауға кәсіпорынның тексеру жүргізуінің мезгілін, толықтығын және дұрыстығын тексеру кіреді.

Сарапшылық іс-тәжірибені талдау шикізат пен материалдарды ЭЕМ (электронды есептеуіш машиналар) өңдеу жағдайында есептік мәліметтерді бұрмалаудың негізгі тәсілдерін анықтауға мүмкіндік береді. Сонымен бірге мыналар да оған қосылады:

                  есеп мәліметтерін машинаграммада кірісті төмендету немесе шығысты тым көтермелеу жолымен бұрмалау;

                  бастапқы құжаттарға код беру процесінде қасақана қателер мен жалған құжат жасау;

                  шикізат пен материалдар есебін бұрын өндеуден өткен немесе жалған құжаттардың мәліметтерін ЭЕМ-ға енгізу жолымен бұрмалау;

                  бастапқы құжаттарда шифрлар мен номенклатуралық нөмірлерді бұрмалау;

                  есеп мәліметтерін бастапқы құжаттардан көшіру сәтіндегі бұрмалаулар.

Ақпаратты машиналық мәліметтерді көшіріп таратуда жіберелген қателерді анықтағанда хранологиялық жазбалардың есеп регистрлері болып табылатын, машинаграммалар шығарылатын бастапқы құжаттарды тексеру ұсынылады. Материалдарды ЭЕМ-да есептеу кезінде ықтимал ұрлықтарды дәлелдейтін белгілер мыналар:

                  ЭЕМ-ға өңдеуге жіберелген бастапқы құжаттарда түзетулердің болуы мен талап етілетін деректемелердіңжоқтығы;

                  машинограммалардағы түзетулер;

                  бақылау машинограммаларда дебиттік және кредиттік айналымдар жиынтығының үйлеспеуі;

                  кұжаттар мен машинограммалар ішіндегі қарама-қайшылықтардың болуы.

Аудит барысында аудиторлардың барлық іс-әрекеттері аудиторлық тексерістің басты мақсатына бағытталған – шаруашылық субъектінің бухгалтериялық есептілігінің шынайы болуының объективті пікірінің қалыптасуына. Осы пікір аудиторлық қорытындының мазмұнын құрайды.

Аудиторлық қорытынды – бұл барлық заңды және жеке тұлғалар, мемлекеттік органдар, жергілікті атқарушы органдар және сот органдары үшін құқықтық статусы бар құжат. Аудиторлық ұйымдардың (аудитордың)  қорытындысы Қазақстан Республикасының процессуалды заңнамасына сәйкес тағайындалған әкспертизаға теңестіріледі.

Аудиторлық ұйым аудиторлық қорытындыны тек шаруашылық субъектіге келісілген данада және мерзімде табыс етуге міндетті.

Кіріспе бөлімі жеке қызмет жасайтын аудитор немесе аудиторлық ұйым жөнінде барлық қажетті мәліметтер жазылады.

Сараптама бөлімінде аудиторлық фирманың шаруашылық субъектіге ішкі бақылау жағдайы, шаруашылық субъектінің бухгалтерлік есеп және есептілігі, сонымен қатар шаруашылық-қаржылық операциялар жасағанда шаруашылық субъектінің заңды сақтау жөніндегі есебінен тұрады.

Аудиторлық қорытындыға шаруашылық субектісінің бухгалтерлік есептілігі қосымша ретінде болуы қажет.

Аудитолық қорытындының әр парағына аудитордың қолы қойылады және жеке мөрімен расталады.

4.2  Кәсіпорынның қоймасына тауарлдың түсуін құжаттық рәсімде

Тауарлыды кәсіпорын әртүрлі жағдайда алуы мүмкін: жабдықтаушының қоймасынан, темір жол станцияларынан, аймақатрдан, аэропорттардан, материалды жауапты тұлғалар арқылы өз қоймаларынан.

Жабдықтаушылардың қоймаларынан тауарлы – материалдық қорды алған кезде алушы кәсіпорын өздерінің жауапты тұлғалары арқылы жүзеге асырылады. Материалдардың қозғалысын есепке алынған кезде мынадай типтік құжаттар пайдалынады.

Жабдықтаушылардың қоймаларынан тауарларды алу үшін материалды жауапты тұлғаға сенімхат беріледі.Біздің сенімхатымызға сүйенетін болсақ, «Энергия плюс» ЖШС атынан берілген №26 сенімхат №1 қосымшада берілген. Сенімхатты бухгалтерия рәсімдеп, алушының қолын қойғызып, қолхат алу арқылы береді. № М – 2а типтік ведомосы арқылы нысаны, алдын  -ала нөмірленген және түптелегн Журналға (ү.№ М-3) тіркеледі. № М-2а нысаны төменде берілген. Берілген сенімхатты есептеу журналы, сенімхатты тіркеуге және беруге жауапты тұлғаға сақталады. Сенімхатты беру үшін лауазымды тұлғамен келісім шарт жасалады, ондай келісім шарты жоқ болған жағдайда бір жолғы сенімхаттар беріледі. Берілген сенімхатта шаруашылық жүргізуші субъектілер оның мерзімін көрсетеді. Сенімхатқа кәсіпорын басшысы, бас бухгалтері қол қойып, мөр басады. Сол сенімхатты алынатын тауарлардың тізімі сенімхаттың артқы жағында жазылады.

Бір қоймаға жататын тауарлы – материалдық қорлар алынған жағдайда оған бірнеше накладной керек болса, сенім беруші тұлғаға бір сенімхатын беруіне болады, бірақ онда берілген барлық накладной нөмірі, күні көрсетілуі тиіс.

Пайдаланбаған сенімхатты қайтарған кезде оны «Сенімхаттарды есепке алу журналына» тіркейді және оның түбіршегіне «пайдаланбаған» деген белгісін жасайды. Жабдықтаушылар тауарлы – материалдық қорларды босатқан кезде, әрбір жіберілген тауарлы – материалдық қорларды бақылау жасау үшін пайдалынады. Ал 3-шісі бухгалтерияға беріледі. Тауарлы- материалдық қорларды босатып біткен соң ең соңғы партиясының құжаттырмен бірге сенімхатын да бухгалтерияға тапсырылады.

Жабдықтаушылардан  сатып алушының қоймасына    автотранспорт       пен   ( қосымша №2) тауарлы –материалдық қорларды жеткізіп берген кезде сатып алушылардың материалдары материалды жауапты тұлғасы жабдықтаушылардың экспидиторынан алған тауарлы –материалдық қорлардың санын және брутто салмағын, тауарлы – көліктік накладной мәселесімен салыстырады, ол екі дана жасалады. Егер олардың мәлімдемесінде айырмашылық болмаса, онда оның бір данасына қол қойып және штамп басып, тауарлы –материалдық қорлар қабылданды деп жазады. Накладнойдың бір экземпляры материалды жауапты адамда қалады. Ал егер сомасы мен санында айырмашылық болса, Акт жасалады. Ол екі дана қылып жасалады және оған жауаптылары қол қояды.

Тауарлы – материалдық қорларды қабылдау кезінде жүзеге асырылатын операциялардың барлығы автомобильмен, сумен, авиациямен әкелетін жүктердің операцияларына ұқсас болып келеді.

Тауарлы – материалдық қорларды кірістеуге мына құжаттар негіз болып саналады:

                  шот фактура (№3 қосыша), онда: тауар нөмірі мен күні, атауы және жабдықтау мен тауарлы – материалдық қорларды сатып алушының СТН, ҚҚС-ын есепке қою туралы куәлік нөмірі, әкелінген тауарлы – материалдық қорлардың атаулары мен саны құны, акцизделетін тауарлы – материалдық қорлардың сомасы т.б.

Кіріс ордері. Жабдықтаушылардан  немесе өңдеуден түскен запастарды есепке алу үшін пайдалынады. Ол бір ғана данада жазылады және ол қоймаға келіп түскен кезде толтырылады. Қосымша №4.

Материалдарды қабылдау туралы акті. Жабдықтаушылардың ілеспе құжаттарындағы мәліметтерді сандық сапалық айырмашылықтары бар босалқыларды қабылдау кезінде қолданылады. Құндылықтарды қабылдағаннан кейін құжаттармен қоса актілердің бір данасы материалдық қорлардың қозғалысын есепке алу үшін бухгалтерияға, ал екіншісі – жабдықтаушыға талап хатын жазу үшін , жабдықтау бөліміне жіберіледі.

Материалдық құндылықтарды өндірісте дайындалған және сақталған кезіндегі жетіспеушілігі мен жоғалуы туралы актісі. Бұл құжат материалдарды қабылдау жөніндегі Акт –ге тіркеледі. Екі данасы толтырылады, комиссия мүшелері мен кінәлі кісілер қол қояды. 1-ші данасы бухгалтерияға, ал екіншісі – бөлімшеді қалады.