Кәсіпорының қоймасынан тауарлдың шығуын құжаттық рәсімде

Әрбір МЖА есеп беруі аналитикалық тауарлар есебі, қаржы құралдардың есебі, ол қол астындағы тауарлардың көлемін айқындап отырады.

МЖА есеп беруі кәсіпорында қандай үлгіде болмасын бірнеше бөлімнен тұрады. Есеп беру бастапқы бөлімді толтырудан басталады, онда кәсіпорынға аты мен нөмірі (бөлім, секция), фамилиясы және МЖА аты –жөні, айлық тауар айналым жоспары және тауарлы қалдықтардың нормативі; ол норматив мекеме басшының тағайындалған мөлшеріне сәйкесті келеді, есеп беру нөмірі және есеп беру мерзімі, қай мерзімге есеп беру құралатыны көрсетіледі.

Есеп беру жыл басынан жыл соңына дейін МЖА-м бірінші нөмірден бастап нөмірленеді. Егер МЖА жұмысқа жыл ьасынан кіріспесе, сол жұмыс бастаған күннен бастап нөмірленеді.

Есеп берудің келесі бөлімінде есеп беруде тауарлар мен ыдыстардың есеп беру жыл басына қалдығы жазылады, ол қалдықтар тексерілген және қабылданған бекітілген тәртіпке өткен жыл бойынша «Есеп беру мерзімінің аяғына қалдығы» немесе инвентаризациялық тексеруден  алынады. Қалдықтар және тауарлар есеп беруінде мекеме есептік саясатын аналитикалық есеп  есептік бағасымен көрсетіледі. МЖА көтерме кәсіпорында тауарлық есеп беруде бірінші бес бөлімдерін кіріс жән ешығыс бөлімінде толтырады, онда жеке нөмірі және кіріс және шығыс құжаттарының күні, жабдықтаушылардың және сатып алушыларды аттары, тауарлардың нақты өзіндік құны бойынша көрсетіледі.

Кіріс бөлімінде есеп беру әрбір кіріс құжатының әр бөлек жолда сол күнде жасалған операцияларға сәйкес пайда болу көздерімен түсуі, нөміріжәне құжат күні, нақты өзіндік құн бойынша қабылданған тауарлар және қабылданған ыдыстарды әрбір құжат бойынша. Барлық есеп беру мерзіміне кіріс құжаттарын жазғаннан кейін түскен тауарлар және түскен ыдыстар саналады және оларды тауарлық септе соңғы құжат түскенде береді.

Осылайша ,шығыс құжаттарда шыққан материалдардың мөлшері анықталады. Соңында тауар қалдығы есеп беру мерзімі аяғына бөлек есептеледі, бұл үшін есеп беру мерзім басындағы қалдыққа қосамыз соңғы кіріс сомасы және соңғы шығыс сомасын алып тастаймыз.

Айтып кететін жайт, «Тауар» мен «Ыдыстар» бөлімшелерінде түскен және шыққан тауарлар бағасы мекменің есеп саясатындағы бағамен жазылады.

Есептен шығарылған материалдардың құны және екі ай соңына қалған материалдардың қалдығы әртүрлі әдіс бойынша жеке анықталады.

Есептік кезеңнің соңына материалдардың қалдықтарының құнын анықтау үшін есептеу жолымен шығарылған формуланы пайдалану мүмкін:

Есептік кезең соңында есептік кезеңнің қалған материалдардың = бастапқы қалдық + қалдықтарының құны + кіріс болған материалдар – шығыс болған материалдар.

Орташа өлшенген құндық әдісі. Бұл әдіс негізінде материалдық қорлардың құны – ай басындағы қалдық құнына ай бойында келіп түскен құндылықтарын қосып есептелетін орташа бағасы түсіндірілген.

Бұл әдісті есептеудің математикалық формуласы мынадай:

Орташа құны = ∑ м.қ + ∑алын / К м.қ + К алын

Мұндағы:

∑ м.қ. – есептік кезеңнің басындағы қалған материалдардың қалдық құны;

К м.қ.-есептік кезеңнің басындағы қалған материалдардың қалдық саны;

∑алын – алынған материалдардың құны;

К алын – алынған материалдардың саны.

“Фифо” әдісі – босасқыларды алғашқы сатып алу бағасы бойынша бағалау әдісі. Бірінші кезекте сатып алынған құндылықтардың нақты өзіндік құны жұмсалған материалдарға жатқызылады деп есептеледі, яғни бірінші келген – бірінші кетеді. Сонымен, соңғы қалдық құны ең кейінгі сатып алғанның құнына негізделеді.

“Лифо” әдісі - қорларды соңғы сатып алынғандардың  бағасы бойынша бағалау әдісі.Соңғы алынған қорлардың өзіндік құны бірінші кезекте жұмсалғандардың құнын анықтау үшін қолданылады, ол ай соңындағы қорлардың өзіндік құны бірінші сатып алынған қорлардың өзіндік құны бірінші бірінші сатып алынған қорлардың өзіндік құнымен есептеледі деген тұжырымға негізделген әдіс.

Арнайы идентификациялау әдісі. Бұл әдіс запастардың есебін дәл ұйымдастыру мүмкіндігі болған жағдайда қолданылады.

Қорытынды

 Біз өте күрделі тақырыпқа біршама бойлап ендік. Соның арқасында азаматтық айналым қатынасының қатысушылары арасындағы сатып алу-сату қатынастарын реттейтін шарт жөнінде біршама мағлұмат алдық.  Шамалы да болса олардың түрлерін саралап, ара жіктерін айыра алатындай болдық. Отандық цивилистиканың қазіргі даму сатысында әдебиеттердің аздығы мені біршама ойландырып тастады. Осы дипломдық жұмысымды жазуда жинақтаған білімім маған келешекте қызмет етер деген сенімдемін.

Сонымен, қорыта айтар болсақ Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 406-бабына сәйкес: "Сатып алу-сату  шарты бойынша бір тарап (сатушы) мүлікті (тауарды) екінші тараптын (сатып алушының) меншігіне, шаруашылық жүргізуіне немесе жедел басқаруына беруге міндеттенеді, ал сатып алушы бұл мүлікті (тауарды) қабылдауға және ол үшін белгілі бір ақша сомасын (бағасын) төлеуге міндетті".

Мұндай анықтама қатысушылардың қатарын толық қамтуға мүмкіндік береді. Оған азаматтар және заңды тұлғалардан басқа мемлекет және субъект ретінде әкімшілік аумақтық бірлестіктер қатыса алады. Мемлекеттік кәсіпорын, қазыналық кәсіпорын, мемлекеттік мекеме сатып алушы болған уақытта мүлік тиісінше олардың шаруашылық жүргізуіне, жедел басқаруына өтеді.

              Сонымен қатар, меншік құқығы сатып алушы республикалық немесе коммуналдық кәсіпорын болып келгеніне байланысты мемлекетте немесе әкімшілік аумақтық бірлестікте пайда болады. Бұл мемлекеттік меншік нысанына негізделген заңды тұлғалар тек шартты бөлініп шығарылады деген пікірге әкелуі мүмкін. Бірақ бұл (заңды тұлға құру) мүлікті бірнеше мақсатта оқшаулау үшін маңызды. Кейде осы жеке меншікке негізделген заңды тұлғаларға да қатысты.

Сатып алу-сату шарты мүлікті беру бойынша барлық қатынастарды қамтиды. Бөлек болған тауар жеткізілімі, келісімшарт, энергиямен жабдықтау шарттары қазір сатып алу-сату шартының түр түрлері болып бағаланады. Бұдан басқа, бөлшектеп сатып алу-сату шарты, кәсіпорынды сату шарты қарастырылған. Болашақта тауар айналымының кеңеюіне байланысты біздің азаматтық заңнамада да айтылғандай нормалар қажет болады.

Қазіргі таңда адамдардың өмірлік қызметі сатып алу – сату шартсыз және келісімдерсіз мүмкін емес. Бәрінен бұрын, сатып алу – сату шарттары дұрыс толтырылған жағдайда заңды күшке ие болады. Егер шартқа қол қою кезінде тараптармен қандай да бір келісімге қол жетпеген жағдайда, онда  тараптың бір жағы  өтемақы немесе шартты  талап етуге құқығы бар. Бұл шарттың тараптары, пәні, мерзімі және жеткізу тәртібі және тауардың құнын төлеу, тауардың сапасы, тараптардың жауапкершілігі және басқа да шарттар

Қолданған әдебиеттер тізімі

1)     Қазақстан   Республикасының  Конституциясы   30 тамыз  1995 ж.

2)     Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 27  желтоқсан 1994 ж. (жалпы  бөлім)

3)     Қазақстан Республикасының     Азаматтық   кодексінің  1  шілде  1999 ж.

4)     Қазақстан Республикасының "Бағалы қағаздар рыногы туралы" 2 шілде 2003 ж.

5)     Қазақстан Республикасы Агенттік төрағасының 1999 жылдыѕ 25 тамызында бекітілген "Мемлекеттік кәсіпорындармен  монопольді  қалыптасатын  қызметтерге   бағаны  реттеу Ережесі"

6)     Басин Ю.Г.  Ответственность   за  нарушение   гражданско – правового   обязательства. Уч. пос.  – Алматы; Јділет  Пресс – 1997

7)     Диденко А.Г., Басин Ю.Г., Иоффе О.С. ж.б. Гражданское право. Оқу құралы - Алматы: казГЮУ АПО/24 1999/№

8)     Жайлин Ғ.А. Қазақстан   Республикасы  Азаматтық   құқығы. Оқулық.  Ерекше  бөлім. I. том.- Алматы: Заң  әдебиеті, 2003. 

9)     Гражданское   право. Учебник. Часть II, А.П. Сергеев,  Ю.К. Толстой  редакциясымен. – М.: Проспект, 1997.

10) Гражданское  право.  Учебник.  Часть  І/Под  ред.  А.  П.  Сергеева,  Ю.К.Толстого.-М.:  "Проспекты",  1996. 

11) Гражданское  право.  Учебник.  Часть  II/  под.  Ред.  А.П.Сергеева,  Ю.К.Толстого.  Проспект,  1997№

12) Суханов  Е.  А.  Лекции  о  праве  собственности.—  М.;  Ю.Л.,  1991.

13) Тархов В.А.  Гражданское   право (общая   часть) Чебоксары: Чув. Кітап   баспасы, 1997 ж.   

56

[1]1. Жайлин Ғ.А. Қазақстан   Республикасы  Азаматтық   құқығы. Оқулық.  Ерекше  бґлім. I. том.- Алматы: Заң  әдебиеті, 2003.  7-16 бет.

[2] 

2.Диденко А.Г., Басин Ю.Г., Иоффе О.С. ж.б. Гражданское право. Оқу құралы - Алматы: КазГЮУ АПО/24 1999/-126 б.

3.Жайлин Ғ.А. Қазақстан   Республикасы  Азаматтық   құқығы. Оқулық.  Ерекше  бөлім. I. том.- Алматы: Заң  әдебиеті, 2003.  17-27 бет.