Лингвопоэтический анализ лирики П. Бровки

       В. Г. Гак за аснову тыпалогіі метафар бярэ суадносіны формы i значэння, у выніку чаго ён выдзяляе два тыпы метафар:

1. поўная метафара, калі ўзнікненне пераноснага значэння не звязана нi з 
   якімі зменамі ў структуры слова;
2. частковая, калі ўтварэнне новага значэння звязана з марфалагічнымі 
   зменамі ў складзе слова: далучаючы афіксы да асновы, якая 
   выкарыстоўваецца ў пераносным значэнні [ 16, с. 13-14].

      Класіфікацыя метафар паводле кантэксту ў паэтычных творах адбываецца з улікам працягласці сінтаксічнай канструкцыі метафары. На аснове гэтага выдзяляюцца простая i складаная метафара, неразгорнутая i разгорнутая метафары (у межах апошніх – аднафокусныя разгорнутыя метафары i шматфокусныя разгорнутыя метафары), метафара-тэкст, двухкампанентная i шматкампанентная метафара [ 17, с. 14].

      Выдзяляюць  метафары моўныя i паэтычныя. У адрозненне ад моўнай метафары паэтычная метафара характарызуецца наступнымі якасцямі;

1.   нестандартнасць;
2. немагчымасць замены нявобразным эквівалентам;
3. немагчымасць мадэлявання [18, с. 79].

       Такім чынам, у лінгвістыцы прапаноўваліся i прапаноўваюцца сёння розныя класіфікацыі метафар, якія, безумоўна, адлюстроўваюць гісторыю вывучэння метафары, раскрываюць розныя падыходы i вызначаюць розныя бакі такой складанай з'явы, як метафара.

      Сярод розных і шматлікіх вобразна- выяўленчых моўных сродкаў галоўнае месца ў  паэзіі Пятруся Броўкі перыяду Вялікай  Айчыннай вайны займае метафара. Як вядома ў сістэме паэтычнай мовы метафара складае аснову мастацкіх пераўтварэнняў на ўзроўні слоў як у асобна ўзятым ідыястылі, так і ў сістэме паэтычнага маўлення, яна “прысутнічае ва ўсякім паэтычным тропе” [19, с. 156].

      Выкарыстанне метафар у паэтычным тэксце тлумачыцца спробамі мастака слова стварыць і выразіць уласны свет, напоўніць яго новым зместам, спалучаючы выпадковыя, як здаецца на першы погляд, неспалучальныя паняційныя прыкметы, мяняючы набор паняційных прыкмет . І тады метафара – гэта не проста выяўленчы сродак, а яшчэ і стрыжань вобразнай мадэлі свету паэта.

      Метафару  ў паэтычным тэксце можна разглядаць з розных бакоў – структурнага і семантычнага, паводле характару  функцыянавання, паходжання і ролі яе ў тэксце. Але ўсе аспекты вывучэння метафары перасякаюцца,узаемадзейнічаюць.

      Паэтычныя метафары Пятруся Броўкі паводле суаднесенасці з рознымі часцінамі мовы можна падзяліць на вербальныя, субстантываваныя, ад’ектыўныя, адвербіяльныя.

      Вербальныя  – гэта метафары, у якіх метафарызаваным кампанентам выступае дзеяслоў, на які прыпадае асноўная сэнсавая і эмацыянальная нагрузка. Дзеясловы могуць абазначаць:

       1) канкрэтнае фізічнае дзеянне, гэтыя метафары могуць быць праілюстраваны наступнымі прыкладамі:

                 За лес схавалася зара,

                 Спускаўся морак шэры,

                 Чакала маці і сястра

                 Андрэя на вячэру [1, с. 64].

                      Быць не можа –

                 Не скасіла смерць і не забрала:

                 Ты жывы сягоння, наш Купала [1, с. 74].

                       Устае наш дзень вясенні

                 З перамогай на Захадзе.

                 Возьмеш сеўкі.

                 Час на поле нам выходзіць [1, с. 74]!

                       Помняць іх на дарогах вятры

                 І далёкія сінія зоры,

                 Налібоцкія

                 Пушчы – бары,

                 Палачанскія нашы азёры. [1, с. 100].

                    Хутка вернуцца шляхамі

                 Рунь густую,

                 Рунь густую

                 Ім рассцелем дыванамі [1, с. 74].

                       Не бура нам стрэхі сарвала,

                 Не ветры павыбілі шыбы

                 Чужая, ліхая навала

                 Разбурыла нашы сялібы [1, с. 102].

     Вельмі цікавы прыклад метафары мы бачым у вершы “ Па дарозе Мінск- Масква. ”:

                       Ён выйшаў… Гамоняць бары,

                  І неба марознае зорна

                  Над шляхамі, што простай струной

                  Ад Мінска ляжыць да Масквы.

                  Прынеслі ўспаміны яму

                  Маўклівыя,снежныя далі:

                  Калісьці па гэтых мясцінах

                  Прарэзаўшы пушчы, бары,

                  Машыны ішлі чарадой [1, с. 16].

                        Перавяжам мы кужалем

                  Раны на целе,

                  Стому з твараў

                  Абмыем расой ледзяною [1, с. 32].

    У вершы “Прачнуўшыся рана” аўтар паказвае нам бярозку як жывую істоту:

                     Чакала і ты нас, бярозка, аддана,

                  Як сэрца дзяўчыны.

                  Я раны агледзеў, спавіў іх старанна

                  Чысцюткай хусцінай [1, с. 76].

           Яшчэ адна цікавая метафара з гэтага верша:

                  Чакаюць вас дзеці

                   І жонкі, і маці,

                  Чакаюць дубровы

                   І яблыні ў садзе.

                   Чакаюць азёры,

                   Чакаюць крыніцы,

                   Чакаюць над борам

                   Вясёлкі-зарніцы [1, с. 48].

2) рух, перамяшчэнне ў прасторы, гэта мы праілюструем наступнымі прыкладамі:

                        Дарэмна ўзляталі дзявочыя мары,

           Яшчэ год прамчаўся над лсам, як хмара [1, с. 58].

                       Бяжыць задумліва ў трысці

           Дарожка вадяная…[1, с. 60].

                        Падслухаў гоман я назвычны

           Што плыў дарогамі вайны [1, с. 84].

                       Час вызвалення ідзе,

           Сонца пакутных сагрэе,

           Сцяг вызвалення плыве –

           Гоніць чужынцаў ліхіх [1, с. 24].

     З верша “Мінск” мы бачым, як аўтар праз метафару нам перадае тыя зверствы, якія рабілі ворагі на роднай зямлі:

                     Паміж пажарамі знішчаны сад,

           Сем трупаў схілілі галовы на голлі…

           Мне гэтага здышка,

           Што вытварыў кат,

           Відаць, пры жыцці не забыцца ніколі!

           Разбітыя вуліцы, хаты стаяць,

           І хмары над імі

           Спусціліся нізка… [1, с. 36]. 

      Праілюструем  яшчэ рад прыкладаў метафары з  дзеясловам, які абазначае рух, перамяшчэнне ў прасторы:

                   Сцяжынка кожная вядзе

          Туды, дзе ўсё знаема [1, с. 63].

                       Навала пройдзе. І калі

          Ізноў засвеціцца свабода [1, с. 68].

                       На варце стаялі яліны і сосны,

          Схілялі галовы дубы векавыя [1, с. 90].

        3)  мову і думку, сюды аднясём наступныя аўтарскія ілюстрацыі:

                        Ты прымі ад сына

           Клятвы вернай словы:

          -Не даруем болю,

           Здзекаў не забудзем

           Чуеш, як гамоняць

           Майскія дубровы… [1, с. 40].

                        Я чуў, як ветры галасілі

           Над сном таварышаў маіх [1, с. 84].

                      Вятры вам спявалі апошнюю песню

           Не свечкі свяцілі ў галовах, а зоры [1, с. 90].

                        Вам сосны скажуць, як жылі

           Мы ў дні вялікай непагоды [1, с. 68].

                       Прайшла, адшумела зямлёй навальніца,

           Ты раны залечыш, -

           Хай лісце зялёнае шэпча з крыніцай

           Пра нашу сустрэчу [1, с. 76].

     4) успрыняцце прасочваецца ў наступных паэтычных урыўках:

                  - Скора вярнуся

            Разам з сябрамі

            Грукнем маланкамі

            Ды перунамі.

            Выпечам змеяў жалезам калёным [1, с. 34].

                        Вераснёвы прастор,

            Што праменнямі сонца звініць [1, с.55].

                         Пад крокам ліст стары шасціць,

            Трашчыць ламачча крохка,

            Ды каб вы зналі, як ісці

            Дамоў заўсёды лёгка [1, с. 63].

     Метафарычнасць бачання паэта прыўносіць у паэзію навізну погляду на навакольны свет, гэта мы бачым у наступных прыкладах:

                     Я чуў, як граў струмень крынічны

           У салдацкіх кубках бляшаных [1, с. 84].

                         Пагледзеў у час начных гадзін,

           Як слёзы месяца віселі

           На голлі сосен і ялін [84].

      5) стан можа быць праілюстраваны наступнымі прыкладамі:

                        У полымя бітвы ішлі вы рашуча,

              А сэрца не знала ні хвілі спакою [1, с. 88].

                        Пакутны боль яго пячэ,

           Ды сумаваць не стане… [1, с. 63].