Лингвопоэтический анализ лирики П. Бровки

    Даследчыкі мовы мастацкіх твораў сведчаць, што параўнанне, удала знойдзенае таленавітым пісьменнікам, здольна не менш паэтычна, чым метафара, перадаць пачуцці, думкі, перажыванні. Яно дапамагае зрабіць малюнак па-мастацку дакладным, наглядным, жывапісным. Галоўнае, каб не была сумніўнай натуральнасць вобразнай характарыстыкі, якую нясе параўнанне, каб троп адпавядаў той ідэйнай задуме, што рэалізуецца пісьменнікам у творы [4, с. 34].

      “Беларуская граматыка” дае наступнае азначэнне параўнанню: “параўнальнымі канструкцыямі называюцца словы і словазлучэнні, якія шляхамі параўнання раскрываюць і ўскладняюць змест іншых слоў ці словазлучэнняў у сказе.

      Параўнанне  – адзін з тропаў, сутнасць якога  – у супастаўленні прадметаў  ці з’яў, заснаваным на падабенстве  іх у якіх небудзь адносінах” [5, с. 172].

 Бурак Л.І. у падручніку “Сучасная беларуская мова.Сінтаксіс.Пунктуацыя.” прапанануе такое азначэнне параўнальнага звароту :”Словы і словазлучэнні, якія шляхам параўнання раскрываюць і ўдакладняюць змест астатняй часткі сказа, называюцца параўнальнымі зваротамі” [6, с. 180].

    А.А.Станкевіч азначае, што параўнанне – гэта прыпадабненне аднаго прадмета да другога на аснове іх агульнай прыметы з мэтай узмацнення выразнасці яго характарыстыкі [7, с. 51].

      Таксама Ф.Янкоўскі ў слоўніку “Беларускія  народныя параўнанні” выказаў думку, што “параўнанне – сродак распазнання, пазнання, нават успрыняцця рэчаў, і не толькі рэчаў. Параўнанне ва ўсіх мовах – яркі паэтычны сродак.

      Параўнанне  сустрэнем у мове пісьменніка, калі той апісвае штосьці ці разважае або аддае свайму герою маналог.Параўнанне вычытаем у навуковым трактаце пра рост расліны.Параўнанне дапамагае вучонаму расказаць людзям пра законы развіцця грамадства [8, с. 3].

      Параўнальны зварот – самая пашыраная форма  выражэння параўнання ў беларускай мове.Ён уводзіцца ў тэкст пры дапамозе злучнікаў як, нібы, бы, быццам, як быццам, што, усё роўна як, усё роўна што і інш. У сінтаксічных канструкцыях са злучнікамі як, што параўнанне мае сцвярджальны характар. Злучнікі бы, быццам, нібы, як быццам надаюць параўнанню ўмовы, меркавальны характар, і яно набывае мадальную афарбоўку.

      Параўнанне, на якім асноўваецца кожная параўнальная канструкцыя, -адзін   са сродкаў пазнання і ўспрымання рэчаіснасці.Пільнае людское вока прыкмячае падобныя ўласцівасці прадметаў і з’яў, бачыць агульныя і прыватныя праявы жывой і нежывой прыроды. Чалавек усведамляе тонкія адценні свайго фізічнага і псіхічнага стану, заўважае адметнасць стану іншых асоб і жывых істот. Усё гэта адлюстроўваецца ў фальклорных і літаратурных творах.

      Параўнальнымі канструкцыямі ўмела карыстаюцца мастакі слова. Для іх параўнанне – выразны від тропа, адзін са спосабаў характарыстыкі прадметаў і з’яў рэчаіснасці праз супастаўленнеіх з іншымі, нечым падобнымі прадметамі і з’явамі жыцця.

      Параўнальныя  звароты ў мове Пятруся Броўкі маюць развітую і неразвітую структуру.

      Неразвітыя  параўнальныя звароты часцей за ўсё  складаюцца з назаўніка, які можа ўжывацца ў форме розных склонаў.

      Напрыклад, у паэме “Беларусь” выкарыстаны  параўнальны зварот, які выражаны назоўнікам у форме Т. скл:

                        Скарыць на падолені іх чужаніцы,

                        Бо быў ім прытулкам і крэпасцю бор,

                        Чало асвятлялі з-пад Нёмна зарніцы,

                        І грудзі, як сталлю, паілі крыніцы,

                        А шлях азначаўся мільёнамі зор [1, с. 238].

    У вершы Пятруся Броўкі “Сыны” неразвіты параўнальны зварот выражаны назоўнікам у форме Н.скл.:

                        Калі чуў я гоман твой балесны –

                        Плакала засмучаная песня,

                        Узнікала над франтамі бура, -

                        Узлятала песня, як віхура [1, с. 57].

У вершы  “Два клёны” наступны параўнальны  зварот :

                        Чакала дзяўчына і лета і восень,

                       Да пояса выраслі чорныя косы,

                        Як зоры, іскрыліся вочы-азёры [1, с. 58].

      У вершы “Развітальнае слова” аўтар параўноўвае жыта са звонам, таму што гэты звон, гоман вельмі хвалюе сэрца чалавека, нават у цяжкія ваенныя гады:

                        Слязой паліваць і сваёю крывёю

                        Палеткі, дзе жыта, як звон, гаманіла [1, с. 84].

                     Неразвіты параўнальны зварот у вершы “Смерць героя” :

                        Спакойна чужынцу прамовіў казах:

                       -Захопіце край вы на Нёмне-рацэ,

                        А кроў з Ала-Тау майго пацячэ,

                        Я гэтай зямлёю, як сын даражу,

                        Нічога,

                        Нічога я вам не скажу [1, с. 126]!

    У паэме “Беларусь” пісьменнік параўноўвае народ беларускі з волатам:

                        Расправіўшы плечы, магутны, высокі,

                        Стаяў ты, як волат, між родных далін [1, с. 241].

   У гэтай жа паэме наступны параўнальны зварот:

                         А як ажывіўся прастор твой багаты!

                         Вясна, як вясёлка, над полем прайшла,

                         І выпрастаў плечы пакуты араты [1, с.242].

   Яшчэ адзін параўнальны зварот у паэме “Беларусь” :

                         Калі мы з’ядналіся слёзы, як росы,

                         Ад шчасця па тварах у нас пацяклі [1, с.247].

    Развітыя параўнальныя звароты звычайна арганізуюцца з назоўніка і залежных ад яго слоў іншых часцін мовы.   Напрыклад, верш “У вянок паэту”:

                        Ягоны геній

                        З калыханкі

                        Натхніў нас сілай і красой,

                        Як гоман хваль,

                        Як бляск маланкі,

                        Як буры рокат над зямлёй  [1, с. 160].

    У вершы “Спеў новых дзён” параўнальны зварот выражаны назоўнікам і прыметнікам, які характарызуе назоўнік:

                        Абсыпаў нас шчодра праменем со ўсходу,

                        Як волат магутны, Савецкі Саюз [1, с. 150].

   Верш “Стася”:

                        Мо таму, што быў просты,

                        Як струмень яснаты,

                        Мо таму, што быў дужы,

                        Як са сталі зліты [1, с. 169].

    З верша “Маладзіком”:

                        Я месяц пабачыў,

                        Сябры, мне паверце,-

                        Ён белы, як сыр той

                        На сіняй талерцы [1, с. 130].

     Верш “Успаміны”, у якім аўтар параўноўвае здраду з горнай хмарай :

                         І крыху пастарэў мой таварыш,-

                         Падкралася здрада,

                        Як чорная хмара [1, с. 30].

   З верша “Балада пра чырвоны сцяг”:

                        Мяшаўся морак, дым і пыл,

                        А вораг падаў, бег,

                        Як быццам чорныя  снапы

                        Лажыліся на снег [1, с.51].

      Самымі распаўсюджанымі з’яўляюцца канструкцыі, якія ўтвараюцца пры дапамозе розных марфолага-сінтаксічных сродкаў –злучнікаў, прыназоўнікава-склонавых форм. Параўнальныя канструкцыі, што ўтвараюцца з дапамогай марфолага-сінтаксічных сродкаў, адрозніваюцца характарам сувязі суб’екта і аб’екта параўнання: у адных выпадках звязваюцца параўнальнымі злучнікамі, у іншых – прыназоўнікавым ці безпрыназоўнікавым кіраваннем. Характар сувязі ўплывае на семантыку канструкцый, іх экспрэсіўнасць і сінтаксічныя функцыі.

      Злучнікавыя параўнанні – гэта сінтаксічныя канструкцыі  ў структуры простага ці складанага сказа, уведзеныя з дапамогай  параўнальных злучнікаў.  Злучнікавыя параўнанні як частка простага сказа атрымалі назву “параўнальныя звароты”.

    Напрыклад,”Паэма пра Смалячкова”

                        І лягла, як бачыць вока,

                        Сінь, прабіўшы паплавы,

                        Быццам кінуў хто далёка

                        Срэбны пояс між травы [1, с.220].

    З верша “На Палессі гоман, гоман…”

                        Хто рыдлёўкай маша ўдала,

                        Хто карчы з-пад багны рые…

                       Роўна множацца каналы,

                        Быццам стужкі люстраныя [1, с. 155].

    У паэме “Паланянка” аўтар параўноўвае вейкі пакутніцы-дзяўчыны з сумнымі хвоямі:

                        Апускаліся вейкі

                        У пакутнай дзяўчыны,

                        Быццам сумныя хвоі

                        Па-над возерам сінім [1, с.274].

    У паэме “Хлеб” жыта аўтар параўноўвае з золатам, з жыццём:

                        Сейбіт меў асалоду –

                        Жыта слаўна ўрадзіла!

                        Ён глядзеў гаспадарна,

                        Браў на спробу рукою,

                        Як ішло з малатарні,

                        Быццам золата тое [1, с. 285].

    Верш “Уранку, толькі бойка адгула…”

                        Уранку,

                        Толькі бойка адгула,

                        Баец ішоў па вуліцы сяла.

                        Бязмоўна скрозь пуцінамі вайны,

                        Што мерцвякі, тырчэлі каміны [1, с. 402].

     З паэмы “Добры друг”:

                        Многа прайшло непаўторных гадоў

                        Многа на сэрцы жыццёвых адзнак,-

                        Дзён адляцела,

                        Што з дрэва лістоў [1, с. 346]…

     У вершы “Думы пра Маскву” аўтар параўноўвае ворага з удавам, які захапіў Радзіму навокал:

                        Помню – восень з вялікаю золлю,