Стандарттаудың экномикалық тиімділігі

Қыста сапаптарды бақылауға  дайындау кезінде будканың ішіндегі қар мсен мұз қабыршақтарын щеткамен немес кішкене сыпырғымен акбайлап сыртқа алып тастау керек және будка  шатырындағы қар тазалану керек.

Өлшеулер жүргізу жағдайлары

Ауа температурасы мен  ылғалдылығын өлшеу барлық мерзімде жүргізіледі.Мерзім аралық максимальды  температура тек 35 ºС мәніне диен өлшенеді.6.4.2 Психрометрмен ауа ылғалдылығын өлшеу ауа температурасы мнус 10 ºС дейінгі мәндерде жүргізіледі.Одан төмен температурада психрометрлік  әдіспен өлшеу қателігі айтарлықтай  уөбейеді.Сондықтан температура  минус 10 ºС төмен болған жағдайларда  ауа ылалдылығы көрсеткіші станциялық психрометрдің көрсеткішіне келтірілген  метеоролгиялық шашты гигрометрмен анықталынады.Ол үшін температура 10 ºС-тан  минус10 ºС дейінгі аралықта ауа ылғалдылығын өлшеу міндетті түрде психрометмен де,гигрометрмен де жүргізіледі.Осы  өлшеулер нәтижелері бойынша ауыстыру графигі құрастырылады.Барлық жағдайларда  гигрометр көрсеткіштерін салыстырмалы ылғалдылық мәндерін ауыстырғанда осы  график қолданылады.

Ауа температурасы мен  ылғалдылығын өлшеуге қолданылатын барлық өлшеу құралдары метеорологиялық  аспаптарға арналған қорғаушы жалюзді  будкада орналастыоылады.Метеорологиялық  алаңда будка 2.2.2 т. Сәйкес яғни жер  бетінен 2м биіктікте температурамен ылғалдылықтың өлшенуін қамтамасыз ететіндей болып орналастырылуы қажет.

Өлшеулер жүргізу.

Ауа температурасы мен  ылғалдылығын өлшеу келесі тәртіппен  жүргізіледі.

-құрғақ және суланған  термометрлеодің көрсеткіштері  өлшенеді;осы кезде алдымен градустық  ондық бөлігі,сосын бүтін бөлігі  анықталады;

-спирт бағанының менискісі  бойынша «спирт» және «штифт»  бойынша минимальды термометрдің  көрсеткіштері өлшенеді;штифтің  спирт менискісіне жақын ұшы  алынады;

-макасимальды термометрдің  көрсеткіші есептелінеді;

-гигрометрдің көрсеткіші  есептелінеді;

-максимальды термометрді  сілкиді және сілкуден кейін  оның көрсеткіші есептелінеді;

-минимальды термометрдегі  штифтің ұшын спирт минскісімен  тиістіреді;

-құрғақ термометр көрсеткішін  қайта есептейді;

-ауа температурасы минус  20 ºС және одан төмен болғанда  қосымша түзетуді есептеу үшін  құрғақ психрометрлік термометрмен  қатар спиртті төмен градусты  термометрдіңде де көрсеткіші  есептелінеді.

Барлық термометрмен өлшеку 0,1 ºС дейінгі дәлдікпен жүргізіледі;гигрометрмен өлшеу бүтін пайызға дейінжүргізіледі.Барлық өлшеулер олар жасала салысымен жазылады.

Барлық термометрмен өлшеу  бүтін градус пен жүргізіледі.Психрометрлік  термометрлер шкалаларының әрбір кіші бөлімі 0,2 ºС-қа сәйкес келеді.Градустың тақ ондық бөлшектері көзбен мөлшерлеп анықталынады.Егер,мысалы,6,3 а суретінде көрсетілгендей жағдайда сынап бағанынң соңы 12 және 13 ºСаралығының екінші шкала бөлімінде тұратын болса,онда температура 12,4 ºС-қа тең.6,3 б суретінде сынап бағанының соңы үшінші және төртінші бөлімдердің ортасына жақын тұр,яғни температура 12,7 ºқа тең.Термометр көрсеткіші 0 ºтан төмен болғанда градустың бүтін және ондық бөлшектері 0 ºС-тантөмен қарай өлшенеді,ал кітапшаға есептеуді жэазған кезде минус белгісі қойылады.Мысал 6.3 в суретінде келірілген жағдайда минус 1,7 ºС деп жазылады.

Термометрмен есептеу  жүзгізген кезде бақылаушының көзі сынап бағанынң ұшымен немес штифтің  ұшымен бір биіктікте болуы керек.Көз  деңгейі дұрыс жағдайда да болған кезде шкаладағы есептеу бөлімі түгелдей түзу сызық болып көрінеді;егер көз деңгейі дұрыс жағдайда орналаспаса,онда осы сызықтың капиляры өтеьтін тұсы дөңес болып көрінеді.6.4 суретінде  көз тұсы дұрыс және дұрыс емес орналасқандағы шкала көрністері көрсетілген.

Термометрмен өлшеу жүргізген  кезде алдымен сынап бағаны ұшының жағдайы байкалады,сосын демді  тоқтата тұрып ондық бөлшек өлшенеді,артынша  бүтін бөлшек анықталынады.Есептеу  жүргізген кезде мүмкін болғанша термометр қасында еөп болмай тез өлшеу керек,бірақ өлшеулер дәлдігі толық сенімді болуы  тиіс.

Минимальды термометрмен бақылау жүргізгенде көз термометрдегі  штифт ұшына немесе спирт беткейіне  қарсы орналасу керек.Спирттік термометрмен өлеу спирт минскісінің дөңес  беткейінің төменгі нүктесі бойыншаградустың ондық бөлшектік дәлдіәгімн жүргізіледі.Минимальды термометрдің бөлім бағасы 0,5 ºС-ге тең,сондықтан ондық бөлшектер  көзбен анықталады.

Максимальды термометрмен өлшеген  кезде сынап бағанының капилярлық жіңішке жерінде бөлініп кетпегенін тексеру керек.Осындай жағдайда будка қозғалғанда немесе термометр  дұрыс орналаспағанда кездеседі.Сондықтан,күдікті  жағдайларда термометрдің жоғары жағын  көтеріп капилярдағы сынап бағанын  капилярдың жіңішке жеріне жеткізіп барып өлшеу жүргізеді.

Ауа ылғалдылығын өлшеуді  ауа температурасы минус 10 ºС-тан  төмен болғанда шашты гигрометрмен жүргізеді.Шашты гигрометрмен салыстырмалы ылғалдылық шкаланың бүтін бөлімі дәлдігімен анықталады және ол КМ-1 кітапшасында «Гигрометр»  қатарында жазылады.

Егер тіл осінде қатты  үйкеліс болуына күмән болса  өлшеуден кейін аспаптың рамкасын шамалы саусақпен соғу керек немесе тілді  солға,яғни шкаланың аз көрсеткішіжағына абайлап 5-10 бөлімге жылжыту керек  те,жібергенде оның басқа мәнде тоқтамағанынг  қарау керек.Үйкеліс орын алған  жағдайда КМ-1 кітапшасының «Гигрометр»  қатарына саусақпен соққаннан кейінгі  алынған өлшем жазылады,ал әЕскерту»  қатарына өлшеу уақыты және саусақпен  соғу алдында қандай өлшем болғаны  жазылады.

Егер өлшеу кезінде  тіл жүздік бөлімнен шығып кететін  болса,онда шкала егер 110дейін жалғасқан  жағдайда тілдің қай бөлімде болатыны көзбен бағаланып,ол өлшем кітапшаға  жазылады.

Бақылау кезінде гигрометрдегі  шаштың жағдайына көңіл бөлу керек.Егер шаш,тіл және оның осі мұз қабыршақтарымен,мұзбен,су тамшыларымен немес қар ұшқындарымен жабылатын болса,онда гигрометр  рамкасын жайлап саусақпен соғу арқылы оларды алып тастау керек;сол жерде  оларды алып тастаудың басқа әдістерін  қолдануға болмайды.Егер сол әдіспен  гигрометр шашвн тазалауға мүмкіндік  болмаса,оның көрсетуін жазып алған  соң аспапты штативтен түсіріп,жылжымайтын  бөлмеге апарып шашты жайлап кептіреді.Жауын  қонымы буланып кеткен соң аспапты  абайлап бөлмеден шығарып,психрометрлік  будкаға,бұрынғы жеріне орналастырылады.

Кейде шаш көмірдің,мұнайдың немесе тұздың бөлшектерімен ластанған  жағдайларда оны жуу керек.

Ескерту-

1. Төменградусты  термометр будкада ауа температурасы  минус 15 ºС жуық болғанда құрғақ  психрометрдің қасына қосымша  қысқышпен тік немесе суланған  тенрмометрдің орнына орнатылады.

2. Төменградусты  термометр суланған термометрдің  орнына тек ауа температурасы  минус 10 ºС-тан тұрақты төмен  болатын станцияларда қойылады.

Станциялық психрометр бөлім  шектері 0,2 ºС және резервуарлары дөңгнлек тәріздес болатын екі бірдей психрометрлік  термометрден тұрады.Психрометрдің  екі термометрінің  де резервуарлары  бірдей шекті және сәйкес шкала белгілерінің орналасу биіктіктері (0;±10,30 ºС) өз-ара  жақын болулары керек.

Штативтәі термометрлер тік  орналастырылады;оң жақтағы термометр  резервурынан 2см төмендікте дистилденген су құйылған стакан қойылады.Осы термометрдің резервуары батиспен оралып,батистің ұшы суға салынады;осы жағдайда термометр  резервурына тығыз қапталған  батичстің біркелкі сулануы қамтамасыз етіледі.

Суланған батиспен қапталған  термометр суланған термометр деп  аталады.Батиссіз құрғақ термометр  ауа температурасын көрсетеді.

Психрометрдің жұмыс істеу  принціпі суланған термометрдің теңсалмақты  температурасын өлшеуге негізделген.теңсалмақты  температура суланған термометр  резервуары беткейінетаза судың  булануы мен резервуарға аудан  және термометр бойымен келктінжылумен анықталынады.Сондықтан өлшеу нәтижелері дұрыс болу үшін суланған термометр  ретінде,булануға жұмсалатын жылу мөлшері  ауадан келетін жылу мөлшері бірдей температура мәндерінде теңесетін  термометр қолдануы тиіс.Бұл жағдайда термометрлердің құрылысымен (ТМ4 ГОСТ 112-78),батисті дұрыс орауымен және химиялық таза судың қолданылуымен  қамтамасыз етіледі.Арнайы зерттеусіз басқа термометрлерді қолдануға  тиым салынады.

Ылғалдылық мөлшерін дұрыс  анықтау үшін суланған термометрдегі  батистті күтіп ұстау керек.Егер ол кірленсе немесе қатты болып,түгел  суланбаса,онда оны ауыстыру керек.Станцияда  барлық уақытта кесілген күйде қосымша  батис болуы тиіс.

Батисті дұрыс байлау психрометрдің  дұрыс жұмыс істеуінің бірден бір маңызды талабы болып табылады,Батисті  байлау былайша жүргізіледі.Суланған термометр будкадан шығарылып,екі  батист алынады датермометрдің резервуары химиялық таза сумен жуылады.Осыдан кейін таза кесінді батист алдымен  дистилденген сумен суланып барып  термометр резервуарына оралады.Батисттығыз,қатпарсыз  және термометр резервуарынан 3-4мм жоғары шығып тұратындай етіп отырылады.Осыдан кейін батист резервуаодың жоғарғы  жағынан жіппен қатты қысып байланады.Батистің шеттері резервуар шеңберінің 1\4 мөлшеріндей шамада бір біріне жатқызылады.

Осыдан кейін резервуардың ортасына жіп ілмегі салынады да батисті  резервуарға тығыз жататындай етіп тегістейді.Батисті тағы да сулап  оны тарта отырып ілгекті жайлап қысып резервуардың төменгі жағына жеткенде жіп байланады.Осы кезде  резервуардыңтөмен жағындағы ілмекті  өте қатты байламау керек,өйткені  ондай жағдайда батистің суды тартуы бұзылады.

Батисті байлау үшін термометрді  кітаптің ішіне резервуары кітаптан 8-10см шығып тұратындай етіп салса  ыңғайлы болады.Оң және теріс мәндердегі ауа температурасы жағдайларында  баттисті термометр резекрвуарына  байлау 6.5 суретінде көрсетілген.

Баттисті сулауға арналған химиялық таза су немесе фильтрленген жаңбыр суы метеорологиялық станцияның бөлмесінде,салқын жерде,ауыз тығыз  жабылған күңгірт бөтелкеде сақталады.Батттисті  сулауға арналған стакан барлық уақытта  шығыршық жиегіне диен сумен тола болуы керектігіне аспаптарды өлшеулерге дайындау кезінде көңіл бөлу керек.Стаканға суды уақытылы құйып тұру керек,бірақ  ол бақылау бастаудан 30митан кем  емес уақыт бұрын жүргізілуі керек.

Суланған термометрдің температурасы 0 ºС-тан төмен блған кезде суы  бар стаканды будкадан алып станция  бөлмесіне апару керек,өйткені  су қатқан кезде оны бүлдіруі мүмкін.Термометр  резервуарына оралған батист резервуардан 3-4см төмен кесіледі де )6.5,б суреті),резервуар  түбінен жіппен қатты байланып тартылады.Осы  күйде батист таңғышы бүкіл аязды  куезеңде жақсы сақталынады.Баттисті ауыстыру жаздағыдай кірлегенде жүргізіледі.Батист өлшеуге 30мин қалған кезде суланады,ол үшін суланған термометр резервуары бірнеше минутқа,яғни суланған термометрдің көрсеткіші 0 ºден жоғары болғанша және батистегі барлық мұз бөлшектері ерігенше суға салынады.Суланған термометрмен өлшеп болған соң бақылаушы баттистегі судың қандай күйде екенін анықтауға  міндетті:сұйық (су) немесе қатқан (мұз) күйлері.Сулы термометрмен өлшеу нәтижесін  жазғанда оның жанына баттисте мұз  болғанын білдіретін «м» әрпі немесе онда су болғанын білдіретін «с» әрпі жазылады.

Баттисте мұз немесе су екенін анықтау үшін баттистің төменгі  ұшына қалам тигізу керек.Егер баттисте өте салқындаған су болатын болса,ол қатты заттың тиуімен қатып қалады.Осы  жағдайда суланған термометрдің көрсеткіші басында көтеріледі де,барлық су қатқан соң қайта төмендейді.

Егер бпттисите мұз  болатын болса,онда суланған термометрдің көрсеткіші өзгермейді.

Кейде (0 ºС-ге жуық температурада ) суланған термометрмен өлшеу кезінде  сынап бағанының шкала бойынша  үздіксіз жылжуы байқалады.Ондай жағдайларда  бірінші өлшеуден 3-5 минөткеннен  кейін құрғақ және суланған термометрлермен  қайта өлшеу жұргізіледі.Егер екінші өлшеуде суланған термометрдің көрсеткіші орнықпайтын болса,онда ылғалдылқты  анықтау гигрометр арқылы жүргізіледі.

Ескерту-Егер ауа температурасы  теріс мәндерден оң мәндерге тез  ауысатын болса немесе 0 ºС жуық мәнде  ауытқуда болса,онда суланған тнермометрдің  батисттін қысқартып кесу керек:егер температура оң таңбалы болса  батис өлшеуден 10минут бұрын,ал теріс  таңбалы болса 30минут бұрын суланады.

Минимальды термометр,метеорологиялық минимальды термометр

Бақылау мерзімдері аралығындағы ауаның минимальды температурасын өлшеу  үшін метеорологиялық минимальды термометр  ТМ2 ГОСТ 122-78 (1-тип-минус 70-тен 20 ºС-ге дейінгі  аралықта өлшеуге;2-тип-минус 60-тан 30 ºСдейінгі  аралықта;3-тип-минус 50-ден 40 ºС-ге дейінгі  аралықта) қлданылады (6.6 суреті).

МЕтеорологиялық минимальды термометр-каппиляр ішіндегі спирт  бағаныда екі ұшы дөңгелек болып  келген шынылы штифті бар спиртті  термометр (6.7 сурет).Штифтің орналасу жағдайына байланысты бақылау мерзімдері арасындағы минимальды температура  анықталады.Өлшеу кезінде минимальды тнрмометр горизонталь орналастырылады,ал штифт ұшы капилляр ішіндегі спирт  беткейіне тиістіріледі.

Термометр дұрыс істеп  тұрған кезде штифт спирттен шықпауы  тиіс.Температура төмендеген кезде  сынап бағаны қысқарып,спирттің бетік  пленкасы штифтің басына жанаса ды да штифті төмен мәнді температура  жағына жылжытылады.Ал температура  өскен кезде сынап бағаны ұлғаяды  да штифт орнында қалып қояды.Яғни термометр горизонталь жатканда,штифтің  спирт бағаны беткейіне жақын  жатқан ұшы,штифті соңғы рет қойған уақыттан кейінгі ең төменгі температураны  көрсетеді.

Егер минимальды термометрде  капилярдың жоғарғы кеңейтілген  басында спирт тамшылары пайда  болса немесе спирт бағаны бөлшектеліп  кетсе,онда құрғақ термометрмен минимальды термомердің көрсетулеі арасында айтарлықтай  айырмашылық болады.Сондықтан айырмашылық  болған кезде минимальды термометрді  текскру керек.Егер бөлек тамшылар немесе спирт бағаны бөлінген болса,онда термометрді резервуарына қарсы  жағынан ұстап сілкілеу гнемесе  айналдыру арқылы жөндеуге болады.Термометрді  созылған қолмен спирт қосылғанға диен айналдырады.