Жылжымайтын мүлікті бағалау

Соңғы кезеңде  қалпына келтіру құны мен жинақталған  тозу арасындағы айырмашылық ретіндегі  қалдық құны анықталады.

Машиналар мен  жабдықтарды бағалаудағы шығындық тәсіл келесі әдістермен жүзеге асырылады:

Кәсіпорын-дайындаушы бағасымен салыстыру; калькуляцияны  талдау және актуализациялау; құрылысы ұқсас объектінің калькуляциясын түзету және нормативтер бойынша өзіндік  құнды есептеу.

Дайындаушы-кәсіпорын  бағасымен салыстыру әдісі кезінде  бағаланатын объект құны ретінде  дайындаушы кәсіпорынның қазіргі бағасы алынады. Бұл әдіс салыстыру элементтерімен шығындық болып табылады, яғни ол тек  шығындықты ғана емес, жартылай салыстырмалы әдісті де қолданады.

Дайындаушы-кәсіпорын  бағасы толық өзіндік құн мен  пайдадан құралады. Берілген әдіспен  жұмыс кезектілігі келесідей: объект туралы техникалық және ұйымдастырушылық ақпаратты жинайды; дайындаушы-кәсіпорынға  берілген жабдықтарды оның бағасы бойынша  жабдықтауға тапсырысты қабылдау мүмкіндігі туралы сұрау жібереді; дайындаушы-кәсіпорыннан алған міліметтер бойынша бағаланатын  объектінің құнын анықтайды, мұнда  дайындаушы бағасына жабдықты жеткізуге  және қондыруға шығындарды қосады.

Калькуляцияны актуализациялау әдісінің мәні –  талдау негізінде калькуляцияда  көрсетілген шығындарды бағалардың қазіргі деңгейіне келтіру және бағалау объектісінің қайта өндірудің  ағымдағы толық өзіндік құнын  табу.

Бағалау сәтіне шығындарды келтіру оларды бағалау  сәтіне және бастапқы сәтке баға индекстерінің  қатынасына тең түзетілетін индекске көбейту арқылы орындалады.

Калькуляцияда көрсетілген шығындарды индексациялау  процедурасын жұмсалатын ресурстар  түрлері бойынша орындайды. Бұл  үшін шығындардың әрбір баптарын экономикалық элементтер, материалдар, энергия тасушылар, еңбекке төлем, амортизация сомасы ретінде көрсетеді. Содан кейін сәйкес ресурс түрлеріне  баға индекстерін қолданады.

Құрылысы  ұқсас объекті калькуляциясын түзету әдісін бағалаушы құрылысы бағаланатын  объектіге ұқсас объектіге калькуляцияны  алғанда қолдануға болады. Бұл  сырты бағаланатын объектіге  ұқсас және құрылысы бірдей орындалған, бірақ бағаланатын объектіден көп  не аз мөлшерде (шамамен 20%-ке дейінгі  шекте) ерекшеленетін машиналар  болуы мүмкін. Әдетте олар бір параметрлік  қатарға немесе жиынға жатады.

Басында ұқсас  объектіге калькуляцияны жоғарыда келтірілген әдіс бойынша актуализациялайды  және қазіргі баға деңгейіне сәйкес шғындарды алады. Әрі қарай параметрлік  индекстер есептеледі, олардың көмегімен  шығындар қайта есептеледі. Әдетте екі параметрлік индекс: материалдық  және еңбектік шығындар болса жеткілікті.

Ірі нормативтер  бойынша объектінің өзіндік құнын  есептеу дайындаушы-кәсіпорынның өндірістік ақпаратын қолдануға болғанда орындалады.

Ірі есептеулер үшін бағаланатын объектіге дайындалу  технологиясы, өндірісті ұйымдастыру, материалдық құрамы бойынша ұқсас  өнімді өндіру саласынан ақпарат  қажет. Мұнда функционалды және құрылысы ұқсастарын таңдау керек жоқ. Мысалы, тоқу станогы, қаптау машинасы және тесу станогы – мақсаты мен құрылысы бойынша әртүрлі бұйымдар. Алайда олар істелген материалдар, оларды дайындаған технология мен жабдықтар, кейбір стандарттық  қосалқы бұйымдар ұқсастау болады. Олардың бір машина жасау зауытында  жасалуы мүлде мүмкін.

Көптеген  әртүрлі типті машиналар мен  жабдықтардың техникалық ұқсастықтары болуы. Олардың өзіндік құнын  өндірістік шығындардың бірыңғай ірі  нормативтер бойынша бағалауға  мүмкіндік ашады.

Сметалық  құнды ірілеп анықтау келесі баптар бойынша орындалады: материалдар, қосалқы  бөлшектер, еңбекақы, жанама шығындар. Сәйкес нормативтердің көмегімен материалдық  шығындарды құрылым массасы бойынша, еңбектік шығындарды – құрылымдық-технологиялық  күрделілігі бойынша, қосалқы бұйымдарға шығындар – машинаны басқарудың автоматтандыру дәрежесі бойынша анықталады.

Машиналар мен  жабдықтардың өзіндік құнын ірілеп есептеудің әдістемесін қолдану  үшін өндіріс сферасы мәліметтерін жинақтау және жүйелеу, құндық нормативтерді  жасау және жүйелік жаңарту қажет.

 

Негізгі әдебиет:[1],[3],[5],[8],[13],[17],[18],[19],[21],[24].

Қосымша әдебиет:[14],[18],[20].

 

№ 10 тақырып. Мүлікті бағалау кезіндегі экологиялық фактордың әсері.

 

1.Мүліктің  құнына әсер ететін негізгі  экологиялық факторлар және олардың  сараптамасы.

Экономиканың  дамуының техногендік түрдің негізгі  салдары болып қоршаған ортаның  ластануы табылады. Егер жатпайтын  жерде және көп мөлшерде химиялық заттар кездессе, онда олар ластаушы болып  табылады.

Қоршаған  ортаны ластайтын химиялық қосылыстар саны әрқашан көбеюде.Олар өндірістік өнеркәсіптермен, автокөліктермен, химиялық комбиноттармен су құбырларына жіберіліп, жерге тыңайтқыш және улы химикаттар ретінде шығарылады.Сонымен қатар  табиғи факторлардың үлесі де өсуде.Оларға шу, вибрация және радиация жатады.Қауіпті  түрде шулық ластану жоғарлайды: шу адаммен әрқашан өндірісте  де, көшеде де және үйде де бірге болады.Ірі  қалалық магистральдегі көліктік шу 100 децибелді құрайды, ал негізінен  шудың қауіпті деңгейі 80 децибел  болу қажет.Сонымен қатар, тұрмыстық  шуларда қауіпті деңгейге жақындауда: кіржуғыш машинаның шуы 40-50 децибелге  дейін жетеді.

Жаппай массалық құралдардың қарқынды дамуы адамның  қоршаған ортасында жаңа табиғи әсерлердің дамуына әкеп соғады. Ірі қалаларда  радиостанция және телеорталықтармен  болатын радиотолқындардың электромагниттік өрісі жиі әсер етуші болып  табылады. Бұл басқаша айтқанда микротолқынды  қондаушы радиация және радиациялық  ластану.

Ең жоғарғы  ластану деңгейін адамдар қазбалық отынды жағудан: көмір (11%), мұнай (49%) және газ (18%) алады. Ластануды келесі, яғни экожүйенің антропогенді өзгеруіне  қолайсыз әсер ететін кез келгенімен топтастыруға болады:

- ингредиенттік  (ингредиент - күрделі қосылыстардың  құрамды бөлігі немесе ластаушылардың  заттарының жиынтығы, табиғи биогеоценозға  тән емес сандық және сапалық  заттар);

- параметрлік  ластану, яғни олар қоршаған  ортаның сапалық өзгерісімен  байланысты (қоршаған орта параметрі  - оның бір қасиеті, мысалы: шу, жарық,  радиация деңгейі және  тағы басқалар);

- биоценотикалық  ластану, олар тірі ағзалар  популяциясының құралы және құрылымына  әсер етеді;

- стациалды  - деструкционды ластану (стация - популяцияның мекені, деструкция - жойылу), яғни ландшафтың өзгеруі.

1960 жылдарға  дейін қоршаған ортаны қорғау  түсінігі негізінде жануарлар  және өсімдік әлемін құрту  және жою болып табылған.Қазіргі  кезде қоршаған ортаның ластануы  жоғарлады және олар адамзатқа  қауіп төндіруде.

Қоршаған  ортаның жылулық ластануы.

Энергия - ағзаларға  және олардың әлеуметтік жүйесіне жұмыс  істеу немесе өндіруге қажетті.Жұмыс  ұғымы зат болып табылмайды, жұмысты  сақтау немесе қалдырып қоюға болмайды.Жұмыс - бұл энергияны жіберу әдісінің сипаты.Бұл немесе басқа да энергия  қасиеті бірінші немесе екінші термодинамика  заңымен анықталған.

Термодинамиканың  бірінші заңы немесе энергияның сақталуы, былай энергия бір түрден басқа  түрге ауысуы мүмкін, бірақ ол жоғалмайды және басынан бастап құрылмайды.Мысалы: жарық - энергияның бірден бер түрі, ол жұмысқа, жылуға және толық энергиялық азық-түлікке ауысуы мүмкін.Бұл жағдайда энергия жоғалмайды.

 Термодинамиканың  екінші заңы немесе энтропия  заңы, бірнеше қалыптастыруы бар.Олардың  біреу келесілер: энергияға ауысумен  байланысты процестер.Мысалы: бір  затты жылытудың жылуы суық  ортада тез жоғалады.

Ластанудың  шекті мүмкін концентрациясы (ШМК).ШМК-ның  орналастыру әдістемесі кейінгі  кезде жақсы қарастырылған.Мысалы, судың фенолмен ластануын анықтау  үшін және олардың химиялық өндірістік қалдықтарымен су құбырларының ластануы келесідей анықталады:

1. фенол әсерінен судың сапасы-дәмі, түсі, мөлдірлігі.
2. фенол суқұбырларының өзіндік тазаруының табиғи процестеріне әсер етеді ме.

Сонымен қатар, берілген ластанудың ағзаға қалай әсер ететінін анықтау қажет.

Су  ортасының ластануы.

Су ортасының  сапасын бағалауда ШМК-ның нормативті жүйесінің әртүрлі химиялық заттың негізінде әдістер қолданылады.Бірақ  су ортасының ШМК анықтау ауамен салыстырғанда әртүрлі.

Судың сапалық  сипатын анықтайтын 3 топ бар.

Бірінші топқа  органомикалық көрсеткіштер-иіс, дәмі, түсі, көпіріктенуі, температурасы  және тағы басқалары жатады.Егер су құрамындағы химиялық заттар залалсыз болап, бірақ жағымсыз иіс және дәмі болса-ол су жарамсыз болады.

Екінші топқа  санитарлы-токсилогиялық көрсеткіштер кіреді, яғни олар адам мен жануар әлеміне  химиялық заттардың әсер етуі.Бұл  топ ең ауқымды, өйткені, суға ағымды сулары, тұрмыстық қалдықтар мен  ауылшаруашылық өнімдеріне көптеген әртүрлі  химиялық қосылыстар түседі.

Үшінші топқа  жалпы санитарлық көрсеткіштер жатады.Яғни су ортасының биолигиялық тепе-теңдіктің  жағдайын анықтайды.

Органолептикалық, санитарлық - токсикологиялық және жалпы санитарлық зерттеулер нәтижесіндегі  шекті мүмкін концентрациялары ішінен ШМК-ның кестесіне олардың ең азы енгізіледі.Бағаланатын затқа  сай топ көрсеткіштері болады, сонымен қатар ол фенол үшін лимиттік көрсеткіш болып органолепиттік табылады.Егер су құрамында осы заттың бірнеше ондық миллиграмын тапса, онда ол су жарамсыз болып табылады.Мысалы, сондай судан ішкен сиырдың сүтінің  дәмікарболка татиды.Сондықтан фенол  үшін қатаң норматив орнатылады, ол 0,001 тең.

Қоршаған ортаны ластайтын  табиғи факторлар.

Табиғи факторға келетін болсақ, бұл қалалық ортаның  сапалық деңгейіне, яғни қалдықтар, шулар, электромагниттік өріске байланысты болады.

Қатты қалдықтар - қалалық ландшафтардың және қала маңының ластануы - өндіріс, құрылыс  және тұрмыстық - шаруашылықтың қалдықтары.

Кейінгі 25 жыл  ішінде ірі қалалардағы қатты  қалдық көлемі бір тұрғынға шаққанда кем дегенде 2есе өсті және олар 1м³ жылына болады.Егер бұл қоқысты қала ауданына тіркекті етіп төксе, онда ол бірнеше сантиметрге жетеді.Бұл тек қана тұрмыстық қалдықтар.Тұрмыстық қалдықтың көлемінің өсу болжауына сүйенсек жылына 4-5% өндірістік және құрылыстық қалдықтарды есептесек бұл сандар әлі өседі.Қалалық қоқыстың көп бөлігін қағаз(кем дегенде 30%), қаптама, газет жыртындысы, картондық қаптама және тағы басқалар.

Қоршаған  ортаның техногенді ластану ең көп  тараған және жоюдың қауіпті түрі болып табылады. Олар химиялық және табиғи ластанушылар болып табылады.

Ластанушылар  келесі түрлері бойынша топталады: ингредиентті ластану,параметрлік,биоценотикалық,стациалды-деструктивті.

Екінші термодинамика  заңына сәйкес ластанудың ең қауіпті  түрі - бұл жылулық ластану.Осы  заңға сәйкес адамзатқа экологиялық  төнетін қауіп энергетикалық  та емес, бұл «этропийлік» болып  табылады.Мәселе энергияның аздығы емес,энергияның сапасының төмендеуі болып табылады.Көптеген ластаушы затқа шекті мүлікті  консетрация (ШМК) бекітілген.

Көптеген  Қазақстанның қалаларында ауаны  химиялық ластаушы зат болып-күкіртті газ болып табылады. Атмосфераның ластануы жер шарының айналасында  айналады және жобалап алғанда 20-30сағатта 1айналым жасайды.Сонымен бірге  тез ластаушы газдар таралады.Бұдан  шығатын қортынды атмосфера ластаушыларының  көздері барлық жер шарында орналасқан.

Судың ластануы адам денсаулығына қауіпті.Адам тұрақты  дамуы үшін күніне азықпен бірге 2,5-3 литр су қабылдау керек. Сонымен қатар ол сулар ағзадан шығуы қажет.Ағза негізінен судың баланстық функционалдануына негізделген.Судың ластануы балансты өзгертеді.Су құрамындағы ерітілген оттегі мөлшері кем дегенде 4мг/л,су минералдануы 2000мг/л, оның ішінде 350 хлорид,500мг/л сульфат,ал деңгейі 6,5-8,5 болу керек.

Орталық физикалық  ластануы қатты қалдықтар болады,автокөлік  және рельстік көлік,құрылыс техникасы,авиация,тұрмыстық  құрылғылардың пайда болатын  шулық ластануы.

Қазақстан территориясындағы  техногенді радиационды ластану 1950-1999ж.ж.болған ядролық қару салдарынан жоғары болып  отыр.

Жылжымайтын мүлікті бағалағанда экологиялық  факторлар болып жылжымайтын  мүлік объектісінің тиімділігі мен  пайдалылығына тікелей әсер көрсететін, бірақ еңбек құралдары, тұтыну заттары  немесе энергия мен шикізат көздері  болып табылмайтын таза табиғи және таиғи-антропогендік факторлардың жиынтығы табылады. Жылжымайтын мүлікті  бағалағанда экологиялық факторларды жылжымайтын мүлік объектісінің құндылығына (құнына) әсер ететін оның метаинфрақұрылымы ретінде қарастыру керек. Өз алдына, бұл метаинфрақұрылымның құндылығы, құндық (ақшалай) нысанды қабылдай отырып, жылжымайтын мүлік объектісінің құнына позитивті немесе негативті бола алатын экологиялық факторлар жиынтығының салымын анықтайды.

Жағымсыз  экологиялық факторлардың сараптамасы  жағымсыз экологиялық факторларды  бағалау ескеріле отырып, нарықтық құнды анықтау кезінде бағаланатын  жылжымайтын мүлік объектісінің қоршаған табиғи-антропогендік ортасының  сапалы жағдайының негізгі параметрлерін  нақтылау үшін жүргізіледі.