Автор работы: Пользователь скрыл имя, 28 Февраля 2013 в 18:30, реферат
Оқыту мақсаты: Болашақ мамандарды теориялык билим жане тажирибелик дагдыга уйрете отырып, омир тиршилигине қауипсиз жане зиянсыз жагдайларын жасауды, экологиялық қауипсиздик бойынша қазирги замангы талаптарга сай жана техника жане технологиялық процестерди жобалауды, табиги апаттардын, зилзалалардын мумкин болатын апат салдарынан халықты жане шаруашылық нысандарынын ондирис қызметшилерин, ал сондай-ақ олардын салдарын жою барысындагы қорганыс бойынша тотенше жагдайларды болжау жане сауатты шешимдер қабылдауды, енбек қызмети мен адам демалысы аймагында қалыпты жагдай жасауды, адам мен онын омир суру ортасын залалды асерлерден қоргау жониндеги шараларды азирлеудин жолдарын уйретуди мақсат етеди.
Асқазанды сумен, алсиз (қызгылтым) марганец қышқылды калий еритиндисимен жедел шаюды бастау қажет. Буны зондтын комегимен немесе куштеп қусу адисимен жасауга болады, будан кейин айдагыш (зыгыр майы жане тузды айдагыш) береди, бирнеше рет тазалагыш клизманы қояды. Будан кейин сырқатты жылы қымтап, қыздыргыш қойган сон ыстық татти шай, кофе берген жон. Сырқатты мумкиндигинше тиисти ем-дом алу ушин емдеу мекемесине жылдам жеткизу қажет. Сургылт арамқулақпен уланган кезде тамырдын ишине натрий хлорийди еритиндисин қуяды (таулигине 1500мл дейин). Қусық пен иш оту тоқтамаса тамырга тамшылай 400 мл полглюкин енгизеди.
Шыбынжутпен уланган кезде улану белгилери тоқтаганга дейин 1-2 мл 0,1 пайыз антропин еритиндисин енгизеди.
Санырауқулақпен қатты уланган сырқаттарга алгашқы емдеу кунинен бастап стероидти гормоналды препараттар енгизиледи (80мл преднизолон немесе 150мл гидрокартизон).
Санырауқулақпен уланудан сақтандыру
Бул ушин жеуге жарамды, улы жане жеуге болмайтын санырауқулақтардын ерекше белгилерин, жеуге жарамды жане шартты жеуге жарамды санырауқулақтарды уқсату адистерин, жеуге жарамды санырауқулақтарды азирлеу мен уқсатудын санитарлық тартиптерин сақтау қажет.
Жыланнын шагуынын акелер зардабы да оте ауыр. Сондықтан жылан мекендейтин жерлерге барардын алдында ен алдымен жабық аяқ киимди, ен жақсысы етикти киген жон.Жыланнын шагуынан зардап шегуши жагдайынын ауырлыгы онын турине байланысты. Қазақстанда сур жылан, оқ жылан, сарыбас жылан кездеседи.
Жыландардын бул тобынын уы қан туйиршиктерин озгертеди. Жылан шаққан жердин тониреги жылдам домбыгады.Жылан уы асеринин барлық белгилери:орташа он еки сагаттан кейин,кейде тауликтен кейин анық белгиленеди.
Алгашқы медициналық комек
Шаққан жердин уын ауызбен жедел сорып тастау керек. Муны зардап шегушинин ози немесе он сериктеринин бири жасай алады.Ауыз қуысында жарық немесе жара болмау керек,ойткени у солар арқылы қанга тусуи мумкин.Жылан уынын сау ауыз килегейине,типти асқазанга тусуи мулдем қауипсиз.Егер уды оз уақытында сорып тастаса, зардап шегушинин улану денгейи алсиреп,жылдам сауыга бастайды.
Жылан шаққаннан кейин қозгалуга болмайды,ойткени қозгалыс удын қанга отуин жеделдетеди. Жылан шаққан адам қозгалмай жатуы тиис. Зақымдалган жерди сынган жагдайдагы сияқты қозгалтпау қажет. Бул ушин оны тақтайшага байлап,сыртын қатты танып тастау қажет. Жылан шаққан жерди кез-келген дари-дармекпен залалсыздандыру қажет (йод, спирт).
Жылан шаққан жерди кесуге, куйдируге болмайды, бурау қою да залалды –бунын барлыгы улпаны қосымша жарақаттайды. Зардап шегушинин жагдайын коп ишкен су жақсартады.
Жылан шаққан адамды реанимация қызмети бар кез-келген ауруханага апару керек, ойткени естен тану жагдайы болмауы мумкин емес. Қажет жагдайда жылан уына қарсы шипалы сарысулар егиледи.
Жыланнын адамга еш уақытта биринши болып тииспейтиндигин, тек қоргану ушин шагатындыгын ардайым есте устау керек.
Қарақурттын ургашысы гана улы болады. Адамдарды қарақурттын шагуы коктем мен жазгы уақытта жии кездеседи. Қарақурттын уы орталық жуйке жуйкесине асер етеди. Шаққаны билинбейди. 10-15 минуттан кейин дененин бойына қатты сыздау жайлайды.
Улану 4-12 кунге созылады жане зардап шегуши айыққаннан кейин коп уақыт бойы озин алсиз сезинип, жылдам шаршайды. Улану белгилери: булшық еттин қатты алсиреуи, қозгалыс ыргагынын бузылуы, аяқ-қолдын, белдин сырқырауы жане иштин ауруы, коздин қабагында исик пайда болуы мумкин, жогары температурада (39 градусқа дейин) қалтырау, тердин қатты шыгуы, қысымнын котерилуи, адам кейде журе алмай, оз аягынан тура алмайды.
Алгашқы комек. Марганецтик калий еритиндисимен шайылган суық баспаны шаққан жерге қояды, зардап шегушиге коп су, физиологиялық еритинди, журек дари-дармектерин береди.
Жедел комекти шақырады, немесе оны қарақуртқа қарсы сары су егетин емдеу мекемесине жеткизеди. Емдеу даригердин тагайындауы бойынша жургизиледи.
Кененин кируи кенелер коктемнин аягы-жаздын басында пайда болады. Кенеден дурыс киилген киим қоргай алады, онын барлық ашық жери туймеленип, қымталуы тиис. Кененин шаққаны билинбейди: ол жарага ауыртпайтын затты синиреди. Сондықтан кене бирден байқалмайды. Кене коп жагдайда қолтықтын астын, мойынды, қулақтын ишин, шапты сорады. Басқа жерлерди де шагуы мумкин.
Алгашқы комек. Қанды сорган кенени қысуга немесе қатты силкуге болмайды. Бул тек энцефалитпен зақымдануды кушейтеди. Ен алдымен кене мен теринин тонирегине май немесе суйық май қуйып, солден сон ушына даки байланган пинцетпен немесе саусақпен устап, оны териден баяу қозгалыспен алып тастау қажет.
Басқа жагдайда кененин басы теримен туйискен жерде жипти илгекпен байланады. Жиптин ушын тартқанда онын илгеги кенени ақырындап тартып шыгарады.
Кенени алганнан кейин шаққан жеринен қолды залалсыздандыру қажет.
Зардап шегушинин хал-куйи бастын мандай-самай тусынын ауруынан, алсиздиктен, ыстықтан, будан кейин қусудан, қурысудан, коз бен естудин нашарлауынан томендеген жагдайда, оны кешиктирмей емдеу мекемесине апару қажет. Ыстық сумен жуындыруга болмайды. Зардап 3-14 куннен кейин байқалганда оны шугыл емдеу орнына апару қажет. Ыстық ванна қабылдауга болмайды.
IX-тарау. Радиоактивти ластанудын коздери
Қазирги танда қоршаган ортанын экологиялық қауипсиздигинин проблемалары туындауда. Топырақ-осимдик-судын химиялық заттармен ластануы топырақтын қурамында химиялық озгеристерге алып келеди. Жер шарындагы кейбир аймақтардын техногендик қалдықтары табиги норманы бирнеше есе асы туседи.
Жуырга дейин ен басты ластаушы деп шан,комирқышқыл газ, кукирт оксиди, азот болган. Радионуклидтер ластаушы ретинде қарастырылмаган.Стронций мен цезийдин ластауынан сонгы кездери радионуклиттик ластануга коп конил болинуде.
Чернобыль апаты Ресей Федерациясынын коптеген аймақтарынын экологиялық жагдайына асер етти. 1992 жлдын науырыз айында цезиймен 11 облыс ластанган. Жалпы цезиймен ластанган жерлердин ауданы 5210 км кв.
Радионуклидтер осимдиктер мен жануарлар арқылы адам агзасында жиналып денсаулыгына кери асерин тигизеди. Сондықтан да экологиялық таза оним шыгару керек.
Ауыл шаруашылыгынын ен басты проблемасы радионуклиттермен ластанган жерлерде экологиялық таза осимдиктер мен жануарлар осиру. Бул ис-шараларды жузеге асырудын басты себеби, ластанган аймақтарда бала олимдеринин кобеюи менар турди аурулардын пайда болуы.
Жер шарында тиршиликтин дамуы ар қашан қоршаган ортанын радиациялануымен сипатталган. Радиациялық сауленену табиги жане жасанды болады. Табиги радиациянын шыгу теги космостық жане жергиликти болады. Олар жер бетинде адам агзасына асер етеди. Ал космостық радиациялар болшектелген жиынтыгы мен қатты гамма саулелерден турады. Олардын атмосфералық малекулармен арекеттескенде екилик мезон мен электрондардан туратын космостық саулелену пайда болады.
Табиги радиактивти элементтерди шартты турде 3 болуге болады:
Биосферада жасанды радионуклиттермен пайда болган саулелер жасанды радиациянын пайда болуына алып келеди( АЭС-тердеги апаттар, одерли онеркасиптердин қалдықтары).
Р.Ф.аумагындагы радиактивти ластанулардын бирнеше коздери бар:
Жалпы атом энергетикасы радиациялық фоннын озгеруине ықпал жасайды. АЭС-да онделген оним кей кездери екинши рет онделеди.
АЭС-н апаттарында қоршаган ортага коптеген радионуклидтер шыгарылады. Ен қауипти апаттар, радионуклиттердин атмосферага шыгуы.
Сонымен қатар ядролық жарылыстардында манызы зор. Ядерлы қарулардын сынақтарына кей бир болшектери атмосферада қалып айлар бойы жер бетине туседи.
Бурынгы Кенес одагындагы Семей полигонын орны ерекше. 29 тамыз 1949 жылы мунда ен алгаш томенги ауа жарылысы откен. Ол жарылыс Алтайга максимальди кесирин тигизгени далелденди. 1949-1990 жж аралыгында Семей полигонында 470тен астам сынақ откен(олардын 120 ауа). Радиациялық ластанган зонада жалпы халық саны 1600 мын, ягни Алтайдын 60,9 пайызы, 27 аудан, 45 қала орналасқан.
Қоршаган ортага атом жер асты су кемелери де асер етеди. 1985 жылы Чажма бухтасында болган жарылыстан қаншама адам қаза тапты. Ал радиактивти қалдықтар Владивостокқа қарай кетти. Осимдиктердин саулененуинин онимнин сапасына асери.
Саулеленген бидай, май онимдеринин сапасы техникалық тургыдан озгермейди.
Бидайда клейковина мен ақуздын молшери бирлик массасымен салыстырганда томендемеген. Ал кунбагыс пен лотоста қурамында майдын болуы сауле алудын молшерине байланысты. Томаттардын да қурамындагы с даруменинин де болуы сауле алудын молшерине байланысты. Енди гудеуи кезинде саулелену кейинги даму процестерин баяулатады. Картоптын дамуында дал осылай асерин тигизеди. Егер картоп туйнектегенде саулеленсе, онда жалпы астыққа асерин айтарлықтай тигизбейди. Ал егер осимдиктер ертерек саулеленсе, картоп астыгы 30-50 пайызга томендейди. Сонымен қатар туйнектер жайсыз болады.
Сонымен осимдиктер агзасында радиактивти изотоптар айтарлықтай зиян қалдырмайды, бирақ ауыл шаруашылық астықтарына асер етеди.
Радионуклеидтердин топырақ пен осимдиктерге асери. Радионуклеидтердин айтарлықтай молшери топырақта қалыптасқан, олар бетки қабаттарында да томенги жерлеринде де бар.
Негизинен биздин аймақта радионуклидтик ластанудын 2 кози бар. Олар: цезий-137, стронция-90. Стронцийдин топырақта қалыптасуы ен алдымен ионды зат алмасумен байланысты, ал цезийдин қалыптасуы ионды сорбезия процестеримен байланысты.
Қоршаган ортага цезийдин болину кезинде, радионуклеид жақсы еритинди куйде болады.
Сол куйде цезий – 137 осимдиктер тез оз бойларына синирип алады. Сосын радионуклид топырақтарда ар турли процестерди жалгастырады, радаинуклид сол куйде «қартееди» жане де «қартейген» бул зат ар турли химиялық арекеттерге туседи.
Радиактивти изотоптардын топырақта қалуы, онын сорбициялануын манызы зор, ойткени сорбиция диапозондардын миграциялауын, топырақтын оларды синируин жане де олардын осимдик тамырларынын оларды синируин бақылап жагдай жасайды. Радиактивти изотоптардын сорбизиясы коптеген факторларга байланысты. Олардын ишинде ен бастылары: топырақтын механикалық жане минералогиялы қурамы болып табылады. Топырақтын механикалық қурамы балшықты болса, онда радиануклиттер ол топырақтарда тез синеди.
Радиаизотоптардын топырақтарга тез синиуин, топырақта сол элементке химиялық жагынан уқсас элементтер асер етеди. Мысалы, кальций изотоптарга уқсас болгандықтан, кальцийи коп топырақ, радиаизотоптарды кобирек синиреди. Сонымен қатар радиаизотоптардын миграциялауын баяулатады. Ал калий болса топырақ қурамында цезийге уқсас зат. Сонымен қатар радиануклиттердин миграциялауы метереологиялық жагдайларга да байланысты. Стронцийдин топырақ бетине тусип томенги қабаттарында пайда болуы жанбырдардын асери. Топырақтарда радиануклиттердин миграциялауы баяу отеди, олардын негиздери 0-5 см аралыгында болады.
Радиануклиттердин осимдиктерде жиналуы топырақ пен осимдиктин турине байланысты. Қышқыл топырақтарда радионуклиттер осимдиктерде кобирек жинақталады. Топырақтын қаншалық қышқылдыгы аз болса, радиануклиттерди осимдиктерге енуи соншалық томен болады. Сондықтанда топырагына байланысты строций 90 мен цезий 137 осимдиктерде 10-15 есе озгеруи мумкин. Тын аймақтарда, жайылым жерлерде, цезий 0-5 см аралық қабатта орналасады. Ал аударылган жерлерде цезий 132 бетки қабаттарында болады.
Рязань облысында жайылым жерлердин ластануы жогары болмаса да, бул аймақта агротехникалық ис-шараларды жургизу қажет. Ойткени радионуклиттердин ауыл шаруашылыгына айтарлықтай асер етеди.
Суды коп қажет ететин осимдиктер суды аз қажет ететин осимдиктерге қараганда, цезий 137 оз бойына кобирек синиреди. Радионуклиттердин шоптектес осимдиктерде жиналуы онын қурамына байланысты. Данди дақылдар осетин жерде радиануклиттин молшри шоп тектес осимдиктер осетин жерлерге қараганда 3-4 есе жогары.
Қурамында калий молшери аз осимдиктер оз бойына цезийди аз жинайды. Топырақтарга қараганда осимдиктер оз бойына радиануклиттерди аз жинайды, бирақ соган қарамастан кейбир осимдиктер азық-тулик ретинде пайдалануга жарамсыз.
Цезий 137-н осимдиктерге жиналуы топырақтын типине байланысты. Радиануклиттердин астыққа жиналуы тек топыраққа гана емес, осимдиктин биологиялық ерекшелигине де байланысты.
Қурамында кальций коп осимдиктер, қурамында кальций аз осимдиктерге қараганда стронция 90 коп жинайды. Стронций 90 ен коп молшерде майлы дақылдар жинайды.