Автор работы: Пользователь скрыл имя, 28 Февраля 2013 в 18:30, реферат
Оқыту мақсаты: Болашақ мамандарды теориялык билим жане тажирибелик дагдыга уйрете отырып, омир тиршилигине қауипсиз жане зиянсыз жагдайларын жасауды, экологиялық қауипсиздик бойынша қазирги замангы талаптарга сай жана техника жане технологиялық процестерди жобалауды, табиги апаттардын, зилзалалардын мумкин болатын апат салдарынан халықты жане шаруашылық нысандарынын ондирис қызметшилерин, ал сондай-ақ олардын салдарын жою барысындагы қорганыс бойынша тотенше жагдайларды болжау жане сауатты шешимдер қабылдауды, енбек қызмети мен адам демалысы аймагында қалыпты жагдай жасауды, адам мен онын омир суру ортасын залалды асерлерден қоргау жониндеги шараларды азирлеудин жолдарын уйретуди мақсат етеди.
Киретин санылау тесик жарақат кезинде шыгатын санылаудан анагурлым киши болады. Жарақаттаушы зат улпа ишинде қалып қойган кезде басқа затқа айналады. Жараланган жерге киимнин қалдыгы турып қалуы мумкин, ол жара ишинде қалып оны ириндетеди (12б –сурет).
Атыс қаруынан болган жаралар сан-алуан жане курдели болып келеди. Курдели жаралар кезинде оқ бирқатар органдар мен қуыстарды тесип отеди, мысалы, қурсақ қуысы, кок ет, плевра қуысы. Сонымен қатар бирнеше органдарды зақымдайды. Барлық ауралар сырқырау мен қаннын агуымен жане униреуимен сипатталады.
Саусақ , тис, тил, жыныс органдары, қуйрық сезимтал.
Жаранын униреюи-онын шетинин алшақтауы сериппелигине байланысты жане жумсақ улпалардын қабилеттилиги томендейди.
Жарақаттанган кезде миндетти турде қан кетеди, дене сырқырайды, унирейген орын пайда болады, шектен тыс сырқаттану естен тандырады. Қалган жагдайлардагы жаралар микроорганизмдер ушин ашық есик ретинде-жуқпалы ауруларды асқынжарушы ретинде қызмет етеди.
Микробпен зақымданаган жараны жуқтырмалы, ал оқыс арқылы пайда болган аурады жара инфекциясы деп атайды. Микробтар жарага жарақаттаушы заттар мен агаштын қабыгымен, жердеги туйиршиктерден, ауадагы тозаннан, жаранын тонирегин қолмен арқылы онеди.
Газдан ширу аяқ жарақаттан жиирирек байқалады. Аурудын анық белгилеринин бири женил шаншудын пайда болуы, артынша қатты сырқыратуга ауысады. Жаранын тониреги домбыгады, аяқтын тери жамылгылары су устин қара дақ басады. Тамырдын согуы тоқтайды. Сипаган кезде шықырлайды.
Сиреспенин алгашқы белгилери жогары температура (39-41 градус), жара тонирегинде булшық еттин ериксиз дирилдеуи асқазан тонирегинин, иш булшық еттин шаншуы жуту кезиндеги қиыншылық, беттин ымдау булшық етинин қысқаруы ауызды аштырмайтын шайнау булшық етинин қысқаруы жане ауыз аштырмайтын шайнау булшық етинин туйилуи болып табылады. Бираздан кейин буган жай титиркенис кезинде пайда болатын азапты қурысу қосылады.
Асептика жане антисептика туралы тусиник. Асептика-жараны микробтардын зақымдануынан қоргау адиси. Бул ушин жарамен туйисетин затта микроб болмауы тиис. Мулдем микроб жоқ материалдар мен заттар тазартушы деп аталады. Материалдар мен аспаптардагы, басқа заттардагы тангыштын микробтарын толық жою тазартқыш деп аталады.
Жараны коп жагдайда ириндетуши микробтар зақымдайды, одан кейин жара ириндеп, исинеди. Микробтар сал тамырларына, сол арқылы сол жолдарына тусуи мумкин. Бул жагдайда тери исинип қызарады жане қатты ауырады. Егер иринди инфекция қанга отсе, қан бузылып сепцис дамиды.
Антисептика- жарага тускен бактерияларды, микроорганизмдерди олтирентин немесе олардын тиршилигин алсирететин антибиотиктерди химиялық жане биологиялық заттарды қолдану жолымен жою. Антисептиктер ретинде хлорамин еритиндиси, йод тунбасы, спирт сутеги қолданылады.
Тек ауа жоқ кезде дамитын микробтардын жарада кобеюи (анаэробтар) анаэробтық немесе газдық инфекция аса қауипти.
Жарага топырақпен бирге сириспени тудыратын анаэробтық микробтардын турлери енуи мумкин.
Механикалық антисептика жараны алгашқы хиррургиялық емдеу кезинде жургизиледи.
Физикалық антисептика жарадагы микробтар ушин қолайсыз жагдай жасайды, атап айтқанда бул жараны қургатады, жарадан суйық суды сыртқа шыгарады. Микробтарды кун саулеси мен жасанды ультракулгин сауле де олтиреди.
Химиялық антисептика микробқа қарсы қабилетке ие артурли дари-дармекти қолдануга енгизилген. Булар антисептикалық заттар деп аталады. Йод тунбасы, этил спирти, хлорамин, риванол, калий перманганаты сияқты антисептиктер жии қолданылады. Антисептиктер вишневский майы сияқты бирнеше заттардан қуралуы мумкин.
Биологиялық антисептиктер жара инфекциясынан сақтандырумен емдеу ушин пайдаланылатын антибиотиктер жатады.
Антисептика мен асептика адистери жаранын инфекциялық зақымдануымен куресте бирин-бири толықтырады.
VI-тарау. Суга бату
6.1. Суга батқан кездеги алгашқы медициналық жане даригерге дейинги комек
Суга батушыны судан ессиз куйде алып шыққан кезде, алайда тыныс алуы мен тамырлардын согысы қанагаттанарлық болса оны аяқтарын 40-50о–қа етбетинен котерип, мусатир спиртин иискетуге береди, аяқ-қол мен кеуде клеткаларын ысқылайды.
Суга батқан кезде немесе қутқарганнан кейин бирден естин қысқа уақытқа жогалуы курдели асқынулардын ықтималдыгы туралы елеули ескертулер екендигин есте устаган жон. Зардап шегушини буйирлей жатқызган куйде алып кетеди.
Зардап шегушини жанталас немесе клиникалық олим жагдайында алып шыққан кезде еанимация шараларынын кезектилиги томендегише болуы тиис.
Жогары тыныс жолдарын босату мынадай ретпен жургизиледи. Ауыз қуысын тез қарап шыгып даки салфеткасы оралган суқ саусақпен алынбалы протезди алады, ауызды силекейден, балшықтан тазартады. Будан кейин тандай қуысынын богде заттармен кептелгендигин анықтау ушин саусақты сақтықпен қозгалтады.
Тыныс жолдары мен асқазаннан су мен кобикти шыгару, суга батушыны етбетинен жатқызып оны қутқарушы аягын бугилген тизесине тирейди жане кеуде клеткаларын қысады, алайда бул кезенге бар-жогы бирнеше секунд қана жумсалуга тиис (13-сурет).
Алгашқы комек кезиндеги жасанды тыныс алдыру «ауызга-ауыз», «мурынга-ауыз» адистеримен жургизиледи. «Ауызга-ауыз» адисимен жасанды тыныс алдыруды зардап шегушини қатты жерге шалқалай жатқызудан бастайды. Бир қолды мойыннын астына, екинши қолды зардап шегушинин мандайына қойып онын басын қысады сойтип тыныс жолдарына ауанын еркин отуи ушин жагдай жасалады.
Мандайдагы алақаннын саусақтарымен ауанын шықпауы ушин мурынды жабады. Комек корсетуши озинин ауызымен зардап шегушинин ауызын толыгымен жауып онын тыныс жолдарына ауаны қаттырақ урлейди, содан кейин зардап шегушинин шамалы ауа шыгаруына мумкиндик береди.
13-Сурет. Зардап шегушинин тыныс жолдары мен асқазанынан суды шыгару ушин келтирилетин қажетти жагдай
Жасанды тыныс алдыруды жургизу кезинде кеуде клеткаларын удайы бақылауда устау қажет (14-сурет). Егер де реанимацияны бир қутқарушы жургизсе, онда кеуденин арбир онбес қысылуына еки-уш рет ауа урлейди.
14-Сурет. «Ауызга –ауыз» адисимен жасанды демалдыру:
«Мурынга ауыз» адисин ем-дом жасау тажирибеси болмаган жагдайларда, зардап шегушинин жагы қатты қысылган немесе жарақаттанган кезде қолданган дурыс. Бул жагдайда мурын жолдары бос болуга тиис.
«Мурынга ауыз» адисимен жасанды демалдыруды жургизу ушин мына арекеттерди жасайды. Мандайдагы қолмен басты артқа қарай бурайды, еки –уш қолмен томенги жақты жогары котерип ауызды жабады. Ауызды сонымен қатар улкен саусақпен де жабуга болады.
Ауызды зардап шегушинин мурнына қойып оган ауа урлейди.
Балага жасанды тыныс алдыру кезинде еринмен ауыз бен мурынды қатар қамтиды. Ауаны ересектермен салыстырганда азырақ урлейди. Балалардагы тыныс алу жиилиги минутына 18-20-дан аспауы тиис.
Қурсақ тонирегинин қампайуы асқазанга ауанын барганын корсетеди. Алақанмен сырқаттын басы мен мойын жагына қарай иштин тонирегин аударып алақанмен сақтықпен қысады.
Сильвестр адиси жии қолданылады. Зардап шегушини шалқалай жатқызып, кеуде клеткаларынын томенги болигине буктелген тосеништен тосем қояды. Егер жасанды тыныс алдыруды еки адам жургизсе, онда олар зардап шегушинин кеуде клеткасынын еки жагына тизерлей отырады (15а-сурет). Олардын арқайсысы бир қолымен зардап шегушинин қолын иыгынын ортасына дейин апарады, ал екинши қолдарын саусақтын ушынан жогарырақ устайды (15б-сурет). Олар бир уақытта зардап шегушинин қолын котереди жане онын басынын артына қарай созады. Осы арқылы кеуде клеткасы кенейип, ауанын кируине жол ашады. Будан кейин еки-уш секундтан сон зардап шегушинин қолын кеуде клеткасына қойып оны қысады, сойтип ауаны шыгарады.
а)
15-Сурет. Сильвестр адисимен жасанды тыныс алдыру:
а) ауа жуту; б) ауа шыгару
Осындай қозгалыстар минутына шамамен 16 рет жасалады. Егер жасанды тыныс алдыруды бир адам жасаса, ол зардап шегушиге тизерлей қарама қарсы турады, онын қолын котерип осындай қозгалыстар жасайды.
Шефер адиси
Жасанды тыныс алдырумен қатар журек қызметинин қалыпқа тусуи қоса жургизиледи. Журек қызметинин тоқтауынын басты белгиси –уйқы куре тамыры согысынын байқалмауы. Тамырдын согысын зерттеуге алгашқы уш жасанды ауа жутқызылганнан кейин жургизиледи. Онын жоқтыгы –журектин жабық сылауынын басталуына дабыл.
Журектин сыртқы сылауы кеуде клеткасынын алдынгы қалқасы мен омыртқа арасындагы журекти ыргақты қысу арқылы жургизиледи. Журектин жабық сылауын жургизу ушин зардап шегушини қатты тегис жерге жатқызады (16а-сурет), онын басы қозгалмау ушин иыгынын астына қатты зат қояды. Комек корсетуши зардап шегушинин сол жагынан турады, қолын семсер тариздес талшықтан екисин биик етип кеудеге қояды. Бир саусақты кеудеге тикелей, екиншисин кеуденин устине жапсарлас қояды (16б-сурет).
Сылау кезинде иық белдеуинин букил ауырлыгымен қысым жасау ушин қолдар созылуга тиис. Қутқарушы омыртқага қарай багыты бойынша кеудени жанши қысады, ол жагдайда кеудени 3-4 см қысады. Арбир жанши қысудан кейин қолды кеудеден алмай босансытады. Мундай қозгалыстар минутына 60-тан кем болмауы тиис.
а)
16-Сурет. Шефер адисимен жанды тыныс алдыру:
а) ауа жуту; б) ауа шыгару
Шефер адиси (16-сурет)
а) ауа жуту; б) ауа шыгару
17-Сурет. Журектин сыртқы сылауы
Журектин жанама сылауы жасанды тыныс алдырумен уйлесимди жургизиледи (17-сурет). Бул жагдайда зардап шегушиге комекти еки адам корсетеди. Бириншиси журекке жанама сылау жасайды (18б-сурет), ал екиншиси «мурынга ауыз» адисимен жасанды тыныс алдыру жургизеди (18а-сурет). Ауа шыгарган кезде кеуде клеткасын қысуга болмайды. Бул шаралар кезекпен жургизиледи.
Ауа шыгарган кезде кеуде клеткасын торт-бес рет қысу, одан кейин ауаны кеудеге урлеу (ауа жуту) журектин жанама сылауымен уйлесимди жасанды тыныс алдыру клиникалық олим жагдайындагы адамды реанимациялаудын (тирилтудин) қарапайым адиси болып табылады (18б-сурет).
18-Сурет. Жасанды тыныс алдыру жане журекти жанама сылау.
а) ауа жуту; б) ауа шыгау
6.2. Электр жарақаты
Электр тогынын немесе найзагайдын- атмосфералық электр туйисинин асеринен болатын зақым электр жарақаты деп аталады. Электр тогынын немесе найзагайдын электр ушқынынын организм арқылы отуи жергиликти жане ортақ бузушылықты тугызады.
Жергиликти зақымдау электр тогы кирип шыққан жерлердеги улпалардын куйуинен коринеди. Тоқтын согуы- организмге термиалық, электрлик жане механикалық асерден туындайтын курдели химиялық-физикалық қубылыс.
Электр тогы откен кезде зардап шегушинин жеке туйсинулери артурли: женил соққы, дененин куйип ашуы, булшық еттин қурысуы, дирилдеу.
Белгилери: тери жамылгыларынын агаруы, силекейдин коп болинуи, қусықтын келуи, журек тониригинин сырқырауы. Тоқтын асеринин жойганнан кейин зардап шегуши шаршауды, букил денесиндеги ауырлықты, енсесин басуды немесе қозуды сезинеди.
Электр жарақаты кезиндеги жуйки жуйесине электр тогынын асери натижесинде пайда болган ортақ қубылыстар аса қауипти. Тоқ соққан адам бирден есинен айырылады, булшық еттин қысқаруынан кейде зардап шегушини электр тогы бар откизгиштен ажырату оте қиынга туседи.
Жуйке клеткаларынын зақымдалуынын натижесинде сырқаттар ауыр куйде бастан откереди. Естен айырылу, дене температурасын томендеуи, тыныс алуынын тоқтауы, журек қызметинин алсиреуи, дененнин қурысуы.
Тоқтын денеге киретин нуктесинен шыгатын жерине дейинги жолы ” тоқ илгеги” деп аталады.Ол томенги, жогары толық илгек болып болинеди:
Томенги илгек-аяқтан-аяққа (онша қауипти емес).
Жогаргы илгек – қолдан-қолга (қауиптирек).
Толық илгек- оте қауипти.Бул жагдайда тоқ миндетти турде аяқ-қол мен журек арқылы отеди, натижесинде журек қызмети бузылуы мумкин.
Электр жарақаты торт дарежеге болинеди:
I-дарежеде зардап шегуши есинен айырылмай булшық етинин дирилин сезинеди;
II-дарежеде зардап шегушинин булшық ети дирилдеп, артынша есинен айырылады;
III-дарежеде зардап шегушиде есинен айырылумен қатар журек қызмети мен тыныс алуы бузылады;
IV-дарежеде зардап шегуши клиникалық олим жагдайында болады.
6.3. Электр жарақатындагы алгашқы медициналық комек
Алгашқы комек корсеткен кездеги басты саттердин бири- зардап шегушини электр тогынан тез босату. Буны қауипсиздик тартиптерин сақтай отырып, оте муқият жасаган жон. Буган букил тизбектен тоқты ажырату, рубильникти, қосқышты, тыгынды ажырату, откизгиштерди кесу, зардап шегушинин денесинен электр откизгиштерди қургақ таяқ пен алып тастау арқылы қол жеткизиледи. Ажыратылмаган откизгиштери жатқан кезде зардап шегушини жалан қолмен устау қауипти. Зардап шегушини откизгиштен босатып, қауипсиз жерге апарганнан кейин оны муқият тексеру қажет. Жергиликти зақымдануды термиалық куйик кезиндеги сияқты емдеп, тангышпен жабады.