Автор работы: Пользователь скрыл имя, 28 Февраля 2013 в 18:30, реферат
Оқыту мақсаты: Болашақ мамандарды теориялык билим жане тажирибелик дагдыга уйрете отырып, омир тиршилигине қауипсиз жане зиянсыз жагдайларын жасауды, экологиялық қауипсиздик бойынша қазирги замангы талаптарга сай жана техника жане технологиялық процестерди жобалауды, табиги апаттардын, зилзалалардын мумкин болатын апат салдарынан халықты жане шаруашылық нысандарынын ондирис қызметшилерин, ал сондай-ақ олардын салдарын жою барысындагы қорганыс бойынша тотенше жагдайларды болжау жане сауатты шешимдер қабылдауды, енбек қызмети мен адам демалысы аймагында қалыпты жагдай жасауды, адам мен онын омир суру ортасын залалды асерлерден қоргау жониндеги шараларды азирлеудин жолдарын уйретуди мақсат етеди.
Панахана толқын соққысынан, жарық саулесинен, откиш радиациядан жане радиоактивти зақымданудан – ядролық жарылыстын зақымдагыш факторларынан, сондай-ақ улагыш заттардан (УЗ), бактериалдық қуралдар мен қатты асер ететин улы заттардан (ҚУЗ) сенимди қоргауды қамтамасыз етеди.
Ондирис куштерин қазирги замангы қырып-жою қуралдарынан, зилзаладан, радиациялық жане химиялық қауипти обьектилердеги апаттардан қоргау – манызды мемлекеттик миндеттердин бири.
Қорганыс гимараттарды адамдар жасырынуга тиис жерлерге мумкиндигинше жақын орналасуга тиис.
Қорганыс гимараттары салыну мерзими бойынша бейбит уақытта болсын, қауип тонген кезде болсын жылдам тургызылуы керек.
Мақсаты бойынша халықты жасыру немесе басқару жане байланыс тораптарын орналастыруга ынгайлы болуы қажет.
Ядролық қарудын ауа толқыннын соққысынан, тек осы кушти есептен салынган баспана немесе панахана /убежище/ гана сақтай алады.
Жарықты саулелену-бул жарылыс кезинде болатын саулелердин қуаты. Бунын қызуы миллион градустан /жарылыс басында/ бирнеше мынга дейин болады /жарылыстын аягында/.
Жарықты саулелену оте қысқа мерзимде асер етеди жане тарауы да лезде болады.
Ол куннен алдеқайда анық, откир, ашық сондықтан алыстан коринеди. Онын куши бир шаршы/см ауданга перпендикуляр тусетин сауленин молшеримен олшенеди.
Сауленин молшери-калориямен анықталады.
Жарық импулси – 1 кал/см
Жарықты саулелену – адам денесин, жан-жануарды куйдиреди, соқыр қылады.
Куйдиру сатысы бирнеше дарежеде болады:
1-ши дарежели -4 кал/см; -болса,
2-ши дарежели-4-7,5 кал/см;
3-ши дарежели -7,5-12 кал/см/тери сыдырылады/;
4-ши дарежели -12 жогары кал/см/теринин куйиги терендеп, жапырақтанып, болшектенип туседи/.
Жарықты саулеленуден кез келген жарық откизбейтин богет қоргау алады: агаштын коленкеси, аула уйдин тасасы. Жауын, туман, қар онын асерин азайтады. Жаз мезгилинде онын асеринен орт болуы ықтимал.
Откир радиация – ядролық жарылыс сатинде болинетин нейрондар мен гамма саулелери. Булар қоргана алмай қалган адамдар, жан-жануарлар ушин оте қауипти. Бул радиация бары - сек гана созылады. Бирақ сауле ауруларын тугызу ушин осы уақыттын ози де жеткиликти.
Алгашқы откир радиация адамга сезилмейди, онын откени бираз уақыттан кейин байқалады. Сауле ауруларынын ауыр-женил болуы откен радиациянын молшерине байланысты ол саулелену дозасымен олшенеди.
Саулелену дозасы депқоршаган ортада гр затты не куб.см. колемди денени жоюга кететин қуат молшерин айтады. Бул молшер рентген-Рентгеннасымен куб.см ауада, 0 С-температурада қысымы сынап багынасымен 760мм болганда -2,08 млд пар иондардын болу денгейи.
Откир радиация-ар турли нарселерден откенде гамма саулелери алсирейди, негурлым кедерги коп болса, согурлым ол алсирей береди.
Ашық траншея – 3 есе азайтады
Жабық траншея – 7-10 есе
Бир қабатты агаш уй – 3-5 есе
Бир қабатты тас уй – 10-15 есе
Жер астындагы уйде – 7-15 /землянка/.
Арнайы дайындалган жер асты уй – 400 есе
Коп қаталлы уй подвалы – 100-400 есе
Арнайы салынган баспана – 1000 есе
Темир бетоннан салынган баспана, шахты, тау қуысы – тугел қоргайды /еш зиянсыз/.
Радиоактивтик ластану – жарылыс болган жердеги топырақ, шан жогары котерилип желмен ыққа қарай жылжи береди де, жол бойы жерге тусип ласайды – радиоактивти заттар жерге туседи.
Онын 3 зонасы:
Ластау /ластану/ молшерине байланысты:
Жарылыстан кейинги откен уақытқа байланысты радияция денгейи азаяды. Мысалы; 1 сагат откеннен кейинги денгейди – 100% деп алсақ, еки сагатта еки есе азаяды, уш сагатта торт есе, жети сагатта 10 есе. Осы ластану денгейинде қалган адам тиисти молшерде радиациямен зақымдалады /демалганда, тамақпен, сумен/. Ол адамдар сауле ауруларына ушырауы мумкин. Сондықтан осы жердеги орнатылган тартипти, сақтану ережелерин созсиз орындаган жон.
Электрлик импульс: булар жарылыс кезиндеги электрлик жане магниттик ористер бирнеше секунд ишинде болады, байланыс қуралдарын, электр қондыргыларын истен шыгаруы мумкин.
Табиги радиоактивтилик. Биздин санамызда радиоактивтик ластану ядро қаруынан кейин болады деген угым пайды болган. Ал негизинде радиоактивтилик табигаттын озинде де бар. Оны тек мамандар гана биледи де, халыққа жете тусиндирилмейди. Егер осы билим копшиликке жеткизилсе, адамдар қоргану адистерине ман берген болар еди.
Мундай қубылысты галымдардын сезгенине 100 жылдан асып кеткен, ал сонгы 30-40 жылда бул гылым одан ари дамуда, ойткени атомды зерттеу басталды, атом қаруыпайда болды. Ал шынында гарыштан жететин саулелер, табиги радиоактивти заттардын адам денесинде сақталатындыгы анықталды, онын қоршаган заттарда болатындыгы сезилди.
Биз уй жагдайында да саулелерге ушыраймыз: теледидардан, самолетпен ушқанда, кошеде жургенде т.т.
Дегенмен ядролық қарудын жарылысынан болатын радиациялық зақымданудын асери оте зор. Сондықтан астық, зат, азық-тулик қоймаларын, басқа да ауыл шарушылыгы онимдери сақталатын орындарды қоргау жумыстары атқарылуы қажет. Ол ушин гимараттардын есик, терезелерин таспен битейди немесе тақтаймен, фанермен шегелеп, сыртынан сылақ жургизеди. Санылауларын тыгындайды. Сыртқы есикти брезентпен, киизбен не басқа материалдармен қагып тастайды. Мумкин болса қабатталган есик қондырады. Уй, семья жагдайында, тамақ пен судын таза сақталуын ескеру керек. Суды шыны не металл ыдыстарда /термос, бидон, графин, банки/ сақтап, кун сайын жана сумен ауыстырып отыру керек.
Ен жақсы сақталатындар: консервилер, целлофанга оралгандар. Оралган тамақтар буфетте, шкафта, холодильниктерде сақталады. Асиресе нан мен кептирилген нанды муқият сақтау керек. Олар да полиэтилен қапшықтарга оралады. Картоп, капуста жане басқа овощтарды жақсы жабдықтаган уй астындагы қоймага сақтау керек. Тасымалдайтын тагамдарды жабық фургондарда немесе цестерналарда устайды. Ондай колик болмаса, брезентпен, полиэтиленмен муқият жауап алып журеди.
Копшилик пайдаланатын су козин сақтау манызды жумыс. Елди мекендерде қудықтар оте уқыпты жабылуы керек. Ашық су коздери адейи кузетке алынып, судын сапасы жии-жии тексерилип турады. Судын, азық-туликтин радиоактивти затпен ластанганын арнайы қуралдармен тексереди. Егер ол жеткиликсиз болган жагдайда, тексерис зертханаларда жургизилуи керек.
Егер су козинин ластангандыгы анықталса, ол жерге “ластанган” деген белгилер қойылады. Осы белги кезекти тексеруден отип, судын тазалыгы анықталганда гана алынады. Ауыл шаруашылыгы жануарларын қоргау ушин оларды муқият бекитилген қораларда сақтайды. Сондықтан ол қораларда су мен жем артыгымен жинақталады. Қоралардын сыртынын бииктиги 1м, қалындыгы 40-50 см топырақпен бителеди. Есикке брезент, кииз қагылады. Кейбир багалы, асыл туқымды малдарга дорба-противогаз кигизеди, устин жабуды. Оларга мезгилинде прививкалар жасалып турады. Олар унеми бақылауды болып, жақсы багылуы керке. Ветеринарлар базарга тускен ет, суттин тазалыгын тексерип отырады.
Зардап шеккен журдеги қутқару, қираган ондирис орындарын қалпына келтиру жумыстары.
Зардап шеккендерге берилетин комектин негизги мандилиги, онын тездигинде, тиимдилигинде.
Қутқару жумыстары:
Қутқару жумыстарымен қатар кейинге қалдыруга болмайтын қалпына келтиру жумыстары жургизиледи.
Бул жумыстарга мыналар жатады:
Сонымен қатар зақымданган ошақтарга барлаушы куштер жибериледи. Олар радиациялық жагдайы, қоргану қурылыстарынын жайи, апат орнына барар жолды, зардап шеккен адамдарды, оларды қутқару шараларын анықтайды. Қираган не радиациялы орында АҚ куштери кезекпен жумыс жургизеди. Адамдарды қутқаруга касипорындардагы бириктирилген отрядтар /командалар/ алдымен жибериледи. Булардын мумкиндигин кушейту ушин арнайы техника /бульдозерлер, автокрандар.../ болинеди. Буларга комекке орт сондирушилер жане ластанган техниканы тазартушылар комекке келеди.
Жасақшылардын кушимен панаханада қалган адамдарды қутқару жумысы, оларга комек корсети, ишке ауа баргызу жагдайы қаралады. Қираган уйлердин астында қалган адамдарды қутқару ен жауапты жумыс. Бул ушин темир кесетин ара, ауыр балгалар, техникалардын жана турлери қажет.
Иштеги адамдарга кигизетин противогаз, респиратор, шанга киетин матадан тиккен маскалар болуы керек.
Апат болган жерде коммуналдық, энергетикалық жуйелер бузылып, баспананын суга толуы, газдын жарылуы, орт шыгу қауипи болады. Осынын барлыгы ескерилуи керек. Суды сырттан жабу, канализация жолдарын басқа багытқа буру, сырттагы газ тетигин жабу жумыстары истелуи керек.
Орт шыгармас ушин темеки тартуга, сиринке жагуга болмайды. Адамдарды қауипти алыстау жерге акету жумыстары қаралады. Зақымдалган жерлерге тиисти ескерту белгилери қойылады, айнала қоршаады, егер жагдай талап етсе адамдар противогазбен жумыс жасайды.
Жумыс журип жатқан жерде аптечкалар, химиялық пакеттер не байлап-орау жабдықтары болуы керек.
Табигат дулейине-су тасу, қар қулау, таудан қулаган су тасқыны, жер силкину, қатты дауыл /ураган/, вулкандардын атуы, қургақшылық, орман не торф орттери т.б. жатады.
Барлау қызмети, байланыс жуйеси, хабарлау орындары осындай қауиптин жақындаганын шамалап айта алады, қауиптен сақтану жолдарын алдын-ала жоспарлауга мумкиндик береди.
Осы замангы қурылыс жумысынын дамуы соншалық, олардын жолына қарсы тура алатын мумкиндиги бар. Мысалы, жер силкинуге қарсы адиспен саоынган қурылыстар оган шыдай алады. Алматыда сондай қурылыстар бар.
Табигат дулейинин қауипи туганда, ондиристе апат болганда АҚ штабы халыққа дереу хабарлайды. Алдымен басшы қызметкерлерге, жасақшыларга хабар жеткизиледи. Жагдайды анықтау ушин қауип тонген ауданга алдымен барлаушылар жибериледи. Олар апаттын денгейин, су тасқынын, орттин алып жатырган колемин т.б. малиметтерди жиынастырып орталыққа жеткизеди. Ал орталық осыларга қарап қутқару, дереу қалпына келтиружумыстарын, оган қанша, қандай техника, адам куши керектигин т.б. жумыстардын денгейин анықтайды.
Егер қажет болса халық қауипсиз ауданга кошириледи, мысалы, Чернобыль атом станциясы 30 км ары коширилди. Барлық жагдайы анықтаганнан кейин тез арада сол жерге жасақшылар, арнайы қызметке кирисетиндер /байланыс, медициналық, ортке қарсы, радияцияга, химиялық қаруга қарсы, қогамдық тартип сақтаушылар т.б./ келтириледи. Оларга осы жерде нақты тапсырмалар бериледи.
Медициналық комек корсету жумыстары, ауруханага жонелту, қутқарушылар жумысқа кириседи.
Осындай кезде жуқпалы аурулардын алдын алу жумыстары, халықты таза ауыз сумен, тамақпен қамтамасыз ету жумыстары, санитарлық жгигиеналық шаралар алынады. Қулаган уйлер, қурылыстардын астында қалып зардап шегип жатырган адамдарды қутқару жумыстары тез уйымдастырылады.
Бул жумыс еш узилиссиз адамдарды толық қутқарганша журуи керек. Ол ушин жасақшыларды, басқа комекке келген қутқарушыларды кезекпен истетип, жумыс узилмеу керек.