Санау жүйесінің түрлері

 

   Копшиликти қоргау қуралдарына арнайы қоргану қурылымы орналасуы бойынша қосылып салынган жане жеке тургызылган қоргану қурылымы болып болинеди. Қосылып салынган қурылымга гимараттын подвалын жатқызуга болады. Бул қорганыс қурылымдардын ишинде кен тараганы. Қоргану қурылымынын жеке тургызылган тури гимараттан болек орналасады.

Тургызылу уақтысы бойынша алдын ала тургызылган жане тез арада тургызылган болып келеди. Алдын ала тургызылган қорганыс қурылымы  жанбайтын қурылыс материалдарын пайдаланып салынган салынган тургылықты қурылым. Ал тез арда тургызылатын қорганыс қурылымы қолдагы бар материалдармен тотенше жагдай туындаганда гана тургызылатын қурылым.

Қорганыс қасиети бойынша қоргану қурылымы (убежище) бирнеше топқа болинеди. Атап айтқанда қоргану мумкиншиликтерине, онын қабыргаларынын конструкциясына жане онын соққылы толқынынын қысымынын белгили бир шамасына шыдамдылыгына байланысты болуы.

Сиымдылыгына байланысты олар киши сиымды (600 адамга дейин), орта сиымды (600-2000 адамга дейин) жане улкен сиымды (2000 адамнан артық) болып болинеди.

    Жеке қорганыс қуралдары терини жане тыныс алу органдарын радиоактивти, улы заттар жане биологиялық қуралдардан қоргау ушин пайдаланады. Осыган орай жеке қорганыс қуралдары қызметине байланысты тыныс органдарын жане терини қоргау, сонымен қатар медициналық қоргау қуралдарына болинеди.

   Тыныс органдарын қоргау қуралдарына противогаздар, респираторлар жане қарапайым қоргау қуралдары жатады.

  Противогаздар изоляциялық жане фильтрлик болып болинип, азаматтық, жалпы аскерлик жане балаларга арналган турлерден турады. Изоляциялық противогаздар адамдарды ауа қурамындагы зиянды заттардан  қоргаса, ал филтрлик противогаздар ауадагы ар турли зиянды қоспалардан фильтр арқылы тазалап қоргайды. Фильтрлик противогаздардын ГП-5, ГП-7(азаматтық), РШ-4, ПМГ-2 (жалпваскерлик), ДП-6, ДП-6М, ПДФ-Ш (балаларга арналган) жане т.б. маркалары пайдалануда. Изоляциялық противогаздардын ИП-4, ИП-5, КИП-5, КИП-7 жане т.б. маркалары бар. Респераторлар тыныс алу логагын радиоактивти шандардан қоргайды. Мата жане маталы-даке танбалар да тыныс алу жуйесин радиоактивти шандардан, бактериялық заттардан қоргайды (5-сурет).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5-сурет.  Жеке қорганыс қуралдарынын  топталуы 

11. Терини қоргайтын қуралдар

      Терини қоргайтын қуралдар қоргау жане қоргауга икемднлген кунделикти пайдаланатын киимдерден турады. Қоргау киимдери изоляциялық (жалпы аскелик қорганыс комплекти, женил болуши костюм Л-1 жане т.б.) жане фильтрлик (қорганыс фильтрли киим ЗФО-52 жане т.б.) болып болинеди.

       Егер  қарапайым киимдерге сабындымайлы эмульсияны синирсе, оны қорганыс қуралдары ретинде пайдалануга болады.

2.12. Медициналық қорганыс қуралдары

 

     Медициналық  қорганыс қурардары радиоқорганыс қуралдарынан, антидоттардан, бактерияга қарсы қуралдардан жане жартылай санитарлық тазалау қуралдарынан турады. Радиоқорганыс қуралдары бул адам организмин  радиоактивти заттарга қарсы тотеп беру мумкиншиликтерин арттыратын препараттар. Антидоттар деп улы заттарды адам организминен жоюга арналган препараттарлы айтады. Антибактериялдық қуралдарды биологиялық қауипте пайдаланады. Жартылай санитарлық тазалау қуралдарына ИПП-8 пакети, АИ-2 жеке аптечкалары жатады.

2.13. Жеке аптечка

 

    Жарақат жане куйик кезинде, улы заттарды, бактериялық заттарды жеке ионды саулени алсирету жане алдын алу ушин, озара  жане озине комек корсету, антидот препараттары жане радиопротекторлар бар.

   Жеке аптечка бирнеше уялардан турады:

1–ши уяда – ауруды басатын заты бар шприц-тюбик орналасқан. Ол қатты жарақат алганда, суйек сынганда жане куйгенде колданады. Оны пайдаланганда сол колымен будыр донгелегинен устайды да тюбиктин денесинен он қолысен устап сагат тилине қарай айналдырады. Сосын инени жауып турган қалпагын алып, шприц-тюбикти жогары қаратып, ине ушына тамшы пайда болганша ауаны шыгарады. Сосын инеге қол тигизбей, саннын жогары жагынан егеди. Жедел жагдайда киимнин сыртынан да егуге болады.

2-ши уяда -  фосфорорганикалық улы заттармен улануды алсирететин жане алдын алатын зат – торен (6 дана) таблеткасы донгелек қызыл тусти пеналда орналасқан. Оны «Химиялық кауип» белгиси берилгенде 1 таблеткадан қабылдайды. Улану белгиси куштирек болса, таблетканын тагы 1 данасын қабылдайды. Келеси    қайталап   қабылдау 5-6 сагаттан кейин болады.

3-ши уяды – туссиз улкен пеналда N2 бактерияга қарсы қолданылатын зат – сульфадимотксин (15 таблеткасы) орналасқан. Оны сауле алганнан кейин азқан-ишек қызмети бузылуы пайда болганда 7 таблеткасын ишеди, кейинен 2 тауликте 4 таблеткадан қабылдайды.

4-ши уяда – алқызыл тусти, сегизқырлы 2 пеналда, ар қайсысында 6 таблеткадан N7 радиоактивтиуланудан қоргайтын зат – цистамин орналасқан. Оны сале алу қаупинде 6 таблеткадан бир қабылдайды жане тагы сауле қауипи тонгенде6 таблеткасын 4-5 сагаттан кейин қабылдайды.

5-ши уяда – туссиз торт қырлы 2 пеналда, ар қайсысы 5 таблеткадан туратын N4 бактерияга қарсы қолданатын зат тетракциклин гидрохлориди орналасқан. Оны бактериялық улану жане қауип тонгенде, жарақат жане  куйик алганда пайдаланады. Алдымен 5 таблетканы су ишумен бирге қабылдайды. Сосын 6 сагаттан кеиин 5 таблетка қабылдайды.

6-ши уяда – ақ тусти торт қырлы пеналда N2 радтоактивти уланудан қоргайтын зат калий иодиди  10 таблетка) орналасқан. Оны радиоактивти заттар тускенде кунине 1 таблеткадан 10 кун қабылдайды. Ен алдымен балаларга 1 таблеткадан береди.

7-ши уяда – когилдир тусти донгелек пеналда қусуга қарсы қолданатын зат этаперазин  5 таблетка) орналасқан. Оны сиуле алганнан кеиин тез арада жане бас жарақатынан кейин лоқсу пайда болганда 1 таблеткадан қабылдайды.

Ескерту! 8 жасқа дейинги балаларга таблетканын 4/1 болигин, 8 жастан 15 жасқа деиинги бплаларга 2/1 болигин береди.

2.14. Жеке химиялық пакет

 

   Жеке химиялық пакет дененин ашық боликтерине жане киимге тускен тамшы – суйық улы заттарды залалсыздандыру ушин қолданады.

   Комплектеги буранды қақпага  жеке дегазды ертиндиси бар флакон жане 4 мақталы-дакели тампондар киреди.

  Тамшы суйық улы заттар дененин ашық боликтерине жане киимге тускенде тампондарды флакондагы суйыққа малып, ластанган дене боликтерин жане киимди суртеди. Егер жеке химиялық пакет болмаса, тампон ретинде кадимги мақта мендакени қолдануга, ал дегазды ертиндини қолдан дайындауга болады. Бирдей молшердеги 3% тотыққан сутеги ертиндиси мен 3% силтити натрий ертиндисинин қоспасын немесе 3%  тотыққан сутеги ертиндиси мен 150 г. конторлық силикатты желимнин қоспасын қолдануга болады.

2.15. Жеке танба пакети

 

    Жеке танба пакетинин узындыгы 7 м., ени 10 см. даке-бинттен жане узындыгы 17,5 см, ени 32 см мақта-дакели жастықшалардан турады. Жастықшанын биреуи даке-бинттин басына қозгалмайтындай етип бекитилген, екиншиси қозгалмалы, оны бинттин бойымен қозгалтуга болады.

 

2.16. Зақымденган ошақтагы қутқару жане апатты қайта қалпына келтиру жумыстары

 

Зардап шеккендерге  берилетин комектин негизги мани онын тездилигинде жане жасалган  ис-арекеттердин тиимдилигинде.

Қутқару жумыстарга томендегилер жатады:

• комекке келер куштердин журер жолдарын барлау;
• жолдагы немес апат орындагы орттин жайылынуына жол бермеу;
• апат болган жердеги баспаналардагы адамдарга комекке бару, оларга ауа баратын жолдар издеу;
• қулаган уйлер астындагы қалган адамдарды издестиру;
• оларды шыгару;
• зардап шеккендерге даригерлик комек корсету, ауруханаларга аттандыру;
• халықты химиялық жане радиацияланган аудандардан, су басқан аудандардан коширу;
• адамдарды, олардын киимдерин санитарлық тазартудан откизу;
• территорияны, қурылыстарды, транспортты басқа техниканы химиялық улы заттардан, радиациядан тазарту.

 

Қутқару жумыстарымен қатар, қалпына келтиру жумыстары да қатар жургизиледи.

Қалпына келтиру жумыстарына томендеги ис-арекеттер жатады:

• ластанган аумақтарга баратын жолдарды тазалау;
• апаттын одан ари тарауына жол бермеу;
• бузылган газ, су қубырларын жане басқа да жуйелерди уақытында иске қосу;
• қираган уйлерди қалпына келтиру немесе оларды жою жумыстары;
• коше бойында қауипсиз қозгалысты жане қутқару жумыстарын қамтамасыз ету;
• қутқару жумыстары ушин тез арада байланыс жуйелерин жургизу.

 

Белгиленген жумыстарга сайкес зақымданган ошақтарга барлаушы куштер жибериледи. Олар радиациялық жагдайды, қоргану қурылыстары мен орындарынын ман-жайин, апат орнына барар жолдарды, зардап шеккен адамдарды, оларды қутқару шараларын анықтайды. Зақымданган орынга АҚ куштерин жиберип, ис-шаралар жургизиледи. Адамдарды қутқару жумыстарына АҚ жуйесинин қызметкерлеримен бирге касипорындарда бириктирилген топтарды жумылдырады. Сонымен қатар қутқару жане қалпына келтиру жумысына арнайы техникаларды да пайдаланады.

       Жумыс журип жатқан жерде арнайы аптечкалар, химиялық пакеттер, байлап орау жабдықтары болуы тиис.

Апаттын зардабын жою багытында жургизилетин негизги жумыс – ол адамдарды қутқару, оларды ауруханага жонелту, қажет болган жагдайда ол жерден коширу болып табылады. Коширилетин адамдар қайда апаратылатындыгы алдын ала белгили болуы тиис.

 2.17. Радиациялық жане химиялық  барлау қуралдары

 

Радиациялық барлау қуралдарына ДП-5В, ИМД-21 жане т.б. жатады.

Химиялық барлау қуралдарына ВПХР, ПХР, ХУЗ, молшерин анықтау мумкиншилиги бар индикаторлық тутикшелер, аспалы газталдагыштар (АГП-1), дозиметрлик бақылау қуралдар ИД-1, ИД-11, ДП-22В, ДП-24 жане т.б. жатады.

Сонымен қатар, жердеги, гимараттагы радиация дозасынын қуатын, сондай-ақ, азық-туликти улы затпен ластануын анықтау ушин «Мастер-1», «Сосна», «Белла» турмыстық дозиметрлери пайдаланады.

2.18. Эвакуация

 

Халықты қоргау адистеринин ен негизгиси уақытша коширу (эвакуация) шаралары болып табылады. Оган, адамдардын омирин сақтау мақсатында тотенше жагдайлар аймагынан жане қазирги замангы қырып-жою қуралдары қолдануы мумкин аудандардан халықты коширу, согыс уақытында қауип тонген аймақтардагы жумыс истеп жатқан, уйымдардын жумысшылары мен қызметкерлерин қауипсиз аймаққа жайгастырып болу жане орналастыру жатады.

Коширу шаралары Қазақстан Республикасы тотенше жагдайлар жониндеги орталық атқарушы органдарынын жане аумақтық басқару органдарынын жалпы басшылыгымен алдын ала жоспарланады. Бейбит уақытта қауипсиздик қатери мен табиги апаттық тотенше жагдайлар болуы мумкин аймақтар ушин коширу шараларын жургизу тартиби анықталады. Сонымен қатар, согыс уақытына шекаралас аудандар мен қауип тонген жерлердеги халықты коширу тартиби белгиленди. 

Уақытша коширу шаралары:

• уйымдардын жумысшылары мен қызметкерлерин жане олардын отбасы мушелерин - ондиристик принцип бойынша;
• халықты коширу – аумақтық принципи бойынша жузеге асырылады;
• кошируди уйымдастыру жане меншик колик иелеринин коликтерин тарту жеке меншик патерлер кооперативтерине жуктеледи.

Коширу шараларын жургизу ушин  жергиликти  атқарушы органдарында, уйымдарда коширу комиссиясы қурылады.

Коширу шараларын уйымдастыру жане оны жургизу тиисти басқару органдарынын жане уйымдарынын биринши басшыларына жуктелген.

Уйымнын эвакомиссиясынын миндеттери:

• уйымнын АҚ штабымен бирлесип, объектинин жумысшылары мен қызметкерлери мен олардын отбасы мушелерин орналастыру ушин олардын тизимдерин жасайды;
• азаматтық қорганысынын басшысына эвакуациялық жинау пунктинин акимшилик қурамы, эшолондар бастықтарын, автомобил колонналары мен жаяу саптар бастықтарын тагайындау туралы усыныс азирленеди.

 

 

2.19. Зақымданган ошақтагы қутқару жане қайта келтиру жумыстары

 

Қутқару жане басқа да шугыл жумыстары (ҚжБШЖ) тотенше жагдай аумагында адам қутқару ушин жане де жарақат алгандарга комек корсету жане  қайта қалпына келтиру мақсатында жургизиледи.

Тотенше жагдайдын зардабын жою стратегиясы бир сыпыра қауип-қатерге жане соган байланысты тоуекелдиликке негизделеди. Сондықтан ен алгашқы миндет- адамдар қауипсиздигин қамсыздандыру. Стратегия мен тактика қандай шараларды қалай қолдануын ескереди.

Адамдарды қутқару тотенше жагдайды асерин жоюдын бир болигин қурайды, сонымен қатар, тотенше жагдайды зардабын жою жумыстары арнаулы уш топқа жиктеледи:

• қутқару;
• арнаулы (жедел);
• қосалқы.

Қутқару жумыстары, адамдарды қутқарып алуымен тикелей байланысты, оган мыналар киреди:

• басылып не қамалып қалган орындарда зардап шеккендерди издеу;
• зардап шеккендерди шыгарып алу (оларга жету жолдарын жасау);
• зардап шеккендерге алгашқы медициналық жардем корсету;
• зардап шеккендерди апат болган жерден коширу мыналарды қамтиды;
• орт сондиру ;
• коммуналды-энергетикалық жане техникалық желилердеги апаттарды жою;
• тосқауылдарга киру жолдарын жасау;
• осал қурылыстарды кушейту.