Санау жүйесінің түрлері

Арнаулы жумыстардын атқарылу натижесинде қутқару жумыстарынын орындалуына жане адамдардын қосымша зардап алмауына жагдай туындайды.

Қосалқы жумыстар қутқару жумыстарын аланына жане жумыс орындарын инженерлик пен уйымдастырушылық дайындыгына байланысты. Оларга мыналар жатады:

• аландарды тазалау;
• техника орнату;
• қоршаулар мен ескерту белгилерин орнату;
• жумыс орындарын жарықтандыру т.с.

Табиги жане техногенди сипаттагы тотенше жагдайларды ескерту мен жою жониндеги шараларында зандылыққа сайкес азаматтық қорганыс куштери қатысады.

Тотенше жагдай зардаптарын жою мынаны қамтиды:

• халық пен уйымдарды тотенше жагдай қауипи туралы қулақтандыру;
• барлау жургизуди, қирау дарежесин, зақымдану аймагын, су басудын немесе тасқыннын таралу жылдамдыгы мен ықтимал шекарасын, ортенген жердин колемин, аудандары мен таралу багытын жане озге де мелиметтерди анықтау;
• тикелей қауип тонип турган нысандар мен елди мекендерди анықтау;
• қутқару жане басқа жумыстар ушин иске қосылган куш топтамасы мен қуралдар санын анықтау;
• тотенше жагдай аумагындагы куш-қуралдарды басқаруды уйымдастыру;
• зардап шеккендерге даригерлик комек пен оларды емханаларга жеткизуди уйымдастыру, сонымен қатар тургындарды қауипсиз орындарга шыгарып қоныстандыру;
• қутқару жумыстарды жургизу барысында оган сайкес қауипсиздик шараларын даярлап иске асыру;
• тотенше жагдай аумагында жане оган шекаралас аудандарында коменданттык қызметти уйымдастыру.

Сондай-ақ, тотенше жагдай зардабын жоюга жане қутқару жумыстарды қамсыздандыру мен даярлауга багытталган материалдық жане басқа шараларды уйымдастыру киреди.

Курдели зақымдану ошагындагы қутқару жумыстарды тек орттер мен кирауларды гана емес, сондай-ақ радиоактивтик, химиялық, бактериологиялық зақымдауды ескере отырып уйымдастырылады. Бул жагдайда бактериологиялық зақымдану турлери анықталганга дейин барлық шаралар аса қауипти жуқпалы аурулардан қоргану режиминде уйымдастырылады. Ауру қоздыргыштар тури анықталысымен зақымдану ошагында жане оган жапсарлас аудандарда тиисти оқшаулау-шектеу жане жуқпалы ауруларга қарсы шаралар жургизиледи. Курдели зақымдану ошагында қутқару жумыстарын табыста жургизу ушин мыналарды истеу қажет:

• барлаудын барлық турлерин уздиксиз жане бир уақытта жургизу жане онын малиметтерин жылдам пайдалану;
• мақсаттары артурли куш пен қуралды бир уақытта жане дурыс пайдалану;
• зақымдау, қирау, орт аймагын тез жою немесе айналып оту;
• куш-жигерди манызды нысандарга жумылдыру, куш пен қуралды багыттау;
• турақты жане нақты озара ис-қимыл қарқынын қолдау;
• куш пен қуралды уздиксиз, мыгым жане утымды басқару.

 

Зақымдану ошагында медициналық куш пен қуралды жылдам енгизудин, сондай-ақ улагыш жане қатты асер ететин улы заттармен зақымдалгандарга алгашқы медициналық комек корсетуди бастау мерзимин барынша жақындатудын ерекше манызды бар.

Хайуанаттар мен осимдиктердын, ауылшаруашылыгы онимдери мен жануарларды, су коздерин қоргау бойынша Азаматтық қорганыс ис шараларын орындау мақсатында хайуанаттар мен осимдиктерди қоргау қызметтери мен қызмет болимшелери қурылады.

Қызметтердин негизги миндеттери:

• мал мен осимдиктерди, ауылшаруашынық онимдерин жане осимдик шаруашылыгын, су коздери мен сумен жабдықтау жуйесин радиоактивтик, химиялық, бактериологиялык (биологиялық) зақымданудан қоргау жониндеги шараларды уйымдастыру жане орындау;
• ветеринарлық жане фитологиялық барлауды, зақымданган хайуанаттарды емдеуди уйымдастыру;
• зақымдалган хайуанаттарды амалсыз союды жане оларды комуди уйымдастыру; егистикти, жайылымды жане мал мен осимдик шаруашылыгы онимдерин залалсыздандыру;
• ауылшаруашылыгы онимдери мен малды қауипсиз аймаққа апаруды уйымдастыру;
• жем-шоп пен астықтын артық қорын жасау;
• қызмет болимшелерин мақсат бойынша ис-арекеттерге даярлата устау жане оларды жеке қуралмен, техникамен жане муликпен қамсыздандыру;
• дари-дармектердин, залалсыздандыргыш заттардын қорын жасау жане де дер кезинде жанарту;
• тотенше жагдайдагы, зақымдану ошақтарындагы ис-арекеттерге ауыл халқын оқытып-уйретуди уйымдастыру жане откизу.

 

Шаруашылықтагы мал мен осимдиктин зақымдалуын оқшауландыру жане жою жумыстары тотенше жагдай аймагында тикелей ис-арекет ететин мал мен осимдикти қоргау командасына (МОҚК) жиктеледи, олар:

• хайуанаттарга ветеринарлық комек корсетеди;
• оларды коширип, қоныстандырады;
• зақымданган хайуанаттарды, осимдиктерди сынақтама тексеринен откизеди, ескереди жане зерттеу ушин зертханага жеткизеди;
• хайуанаттар нысандарына залалсыздандыру жургизеди жане зақымдалган хайуанаттарга ветеринарлық ем-дом жасайды;
• улы химикаттар комегимен зақымдалган егистиктерди залалсыздандырады.

 

АҚ шараларын жане куштеринин ис-арекеттерин қамсыздандырудын негизги турлери:

• барлау;
• инженерлик қамсыздандыру;
• химиялық қамсыздандыру;
• медициналық қамсыздандыру;
• коликпен қамсыздандыру;
• материалдық-техникалық қамсыздандыру;
• гидрометеорологиялық жане метеорологиялық қамсыздандыру.

 

Қутқару жумыстарын жургизу барысында негизги куш пен қуралдарды зардап шеккендерге алгашқы дари-дормек комегин беру ушин, бузылыста қалгандарды шыгару ушин, жедел жетуде мақсатталады.

 

 2.20. Жумыс жургизудин адиси мен тасили

 

Қутқару жумыстарын жургизу тасилдер мен адистери жалгасымдыгы гимараттын бузылуынан, коммуналды, энергетикалық, технологиялық жуйелеринин аварияларынан жане нысаннын радиация алу мен химикалық зарардану дарежесинен, қурама ис-арекеттерине асер ететин орт жане басқа да жагдайларына тауелди.

Ауели, адам болып қалуы мумкин жерлерде қираган қурылыстарга, бузылган гимараттарга жане қутқару жумыстарын жургизуге богет жасайтын авария орындарына жол ашылу керек. Бир багытты киретин жолдарын ени 3-3,5 м, ал еки багыттагылардын ени 7 м болуы тиис.

Қираган қурылыстар астынан адам қутқару шараларымен адетте аскери болимшелери мен АҚ қурамалары айналасады. Бирақ бул жумысқа басқа да барлық тургындарды қатыстыру керек.

Жеке қурама панаханаларды издестирип, қорганыс қурылыстарында қамалып қалган адамдарымен байланыс қуралдарымен турақты байланыс жасауга тырысады, ол ушин желдеткиш санылауларын, есик, ирге, су-жылу қубырларын тықылдатып пайдаланады. Ен алдымен желдеткиш арналары немесе қабыргаларда тесик жасап таза ауа жибереди. Панахананы ашу барысында қирау сипатына қарай артурли тасилдер мен саймандар пайдаланады: негизги кире-беристе бузылганды тазалау, одан кейин есикти ашу немесе бузып ашу, унгир немесе авариялық шыгу люгин қазып алу, коршилес жатқан белмеден панага қарайтын қабырганы бузу, бузылыс устиндеги бегетти ашу одан кейин адам шыгару ушин жол жасау.

Армениядагы Ленинакан, Спитак қалаларындагы жер силкинис зардабын жою кезинде адамдарды қирау астынан шыгару бойынша алынган тажрибесинен бузылыстарды аршуга 16 тоннадан кем котермейтин қуатты котергиш крандар, улкен экскаваторлар, жылжымалы электрстанциялары мен прожекторлар тунги жумыстарында талап етиледи.

Коммуналды-энергетикалық  пен технологиялық жуйелеринде авария мен бузылу зардабын жоюдагы негизги амалы — қираган болимшелерди жане гимараттардагы электр мен газ жане су жуйелерин ажырату болып табылады.

 

 

 

 

 

 

 

III-тарау. Жарақаттар тури

 

Жарақаттар-бул адам улпалары мен органдарынын зақымдануы, сыртқы себептердин аяқ-қолдын сынуы мен буыннын шыгуынан, жумсақ улпанын жаралануы мен дененин сыдырылуынан, органдардын зақымдануынан жане коптеген басқа жайттардын асеринен улпалары мен органдары тутастыгы мен қызметинин бузылуы. Асер механикалық, техникалық, химиялық, спецификалық (рентген саулеси, радиоактивти саулелер, электр тогы), психикалық (қорқыныш) болуы мумкин. Балалар жарақатынын копшилиги механикалық асерлерден болады, синирдин созылуы, буыннын шыгуы, аяқ-қолдын шыгуы).

   Механикалық жарақаттар ашық жане жабық болуы мумкин. Жабық зақымдану –бул тери жамылгылары мен килегейли қабықтар тутастыгы бузылмайтын зақымдану турлери. Буган теринин сыдырылуы, синирдин созылуы, жумсақ улпалардын ажырауы (булшық еттин, жуйкенин, синирдин), буын мен суйектин зақымдануы жатады (буыннын таюы, суйектин сынуы).

  Ашық зақымдану бул органдар улпаларынын зақымдалуы, артынша тери жамылгылардын килегейли қабықтардын тутастыгы бузылады (жарақаттар, суйектин ашық сынуы).

  Организм улпасында бир сатте, кездейсоқ, қатты асер ету натижесинде пайда болган зақымдану қатты жарақат деп аталады, аз куштин коп марте жане турақты асеринен пайда болган жарақат созылмалы жарақат деп аталады.

  Кез-келген жарақат бир орындагы улпалардын бузылуымен қатар организмде басқа да белгили бир жалпы озгеристерди тудырады (журек-тамыр қызметинин, тыныс алудын, зат алмасуынын бузылуы). Бул қубылыстар орталық нерв жуйесинин титиркенуинен, қаннын кетуинен, омирлик манызды органдардын зақымдалуынан, уланудан пайда болады. Қатты сырқырататын жане қан коп кеткен ауқымды зақымдану кезинде сырқаттын жалпы жагдайы оте жедел жане курт нашарлайды.

  Талықсу- адам миынын қансыздануы натижесинде естен кенеттен уақытша айрылу.

  Талықсу кобинесе психикалық жарақат деп аталады (қорқу, қаннын тури, дененин аяқ асты сырқырауы).

  Талықсуга қажу, ашыгу, қаннын аздыгы, жуынатын болмеде узақ отыру асер етеди. Талықсу кобинесе аяқ асты пайда болады, алайда кейде сырқаттын қусқысы келеди, ауанын жетиспеуин сезинеди. Бул жагдайда сырқат бозарады, тамыр согысы алсирейди, дем алысы кушейеди. Есинен айрылган бойда сырқат қулайды.

 

1. Даригер келгенге дейин талықсу кезинде сырқатқа жардем корсету

 

 Талықсу кезинде сырқатты онын басын денесинен томенирек етип жатқызган жон. Бул бас миын қан агынынын кобирек келуине комектеседи. Сырқаттын тар киимдерин шешу қажет (жаганын туймесин агыту, галстукты, белбеуди босату, таза ауанын келуин қамсыздандыру). Тыныс алуды қоздыру ушин сырқатқа иискеу ушин мусатир спиртин береди, онын бетине суық су себелейди. Адетте осы қуралдар сырқатты талықсу куйинен шыгару ушин жеткиликти.

 Оте ауыр жагдайларда журек қызметин жақсарту жане тамырлардын согысын арттыру ушин сырқаттын терисине кофеин кордиамин енгизеди.

  Коллапс-омир ушин қауипти жагдай, қан қысымынын омирлик манызды органдардагы қан айналымынын нашарлаган кезинде тусуимен сипатталады. Бул кезде адам алсиреп, бет алпети агарады, аяқ-қолы суынады. Алайда коллапс уланган жане ауырган (сузек, окпе ауруы, қауипти панкриотит жане тагамнан шыққан аурулар) Дене қызуы 34-35 градус шамасында болганда артериалдық қысымы санап баганасымен 50-80 мм байқалады. Егер де тез арада шара қолданбаса адам қаза болады.

 

2. Коллапс кезиндеги даригерге дейинги комек корсету

 

 Талықсыган кезде қан айналымын жақсартатын, асиресе қаннын басқа келуи ушин шаралар қолданылады. Сондықтан сырқатты басын сал тусирип, етпетинен жатқызады. Белбеуди босатып, койлектин жагасынын туймесин агытады; таза ауа агынымен қамтамасыз етеди, мусатир спиртин қолданады. Ауру сабасына тускен кезде ыстық сусын, бирнеше тамшы арақ ишкизген дурыс.

  Тамырлардын согысын арттыру ушин териге 1% -1мл мезатон, 25%-2мл кордиамин, 5% -1 мл эфедрин, 0,1%-1мл адреналин, 10%-1мл кофеин енгизеди. Осы шаралардын барин кез-келген жагдайда жургизуге болады. Тамырлары қатты таралган сырқаттарды шугыл комек корсеткеннен кейин кешиктирмей ауруханага апарады.

  Коллапс салдарынан туындаган ауыр жагдайда журектин сыртынан ысқылайды (журек тусындагы кеуде клеткаларын ыргақпен қысады) жане «ауызга-ауыз» тасилимен жасанды тыныс алдырады.

 

3. Жарақаттан естен тану туралы тусиник

 

 Жарақаттын, куйиктин, усиктин ауыр салдары естен тану болып табылады.

 Естен тану-орталық нерв жуйеси қызметинин курт нашарлауы натижесинде дамып, организмнин барлық жуйеси қызметинин тоқтауына алып келетин ауыр жагдай.

 Естен тану қатты ауру кезиндеги титиркенистен пайда болады. Суйектин зақымдануынан болган жумсақ улпалардын улкен колемде мылжалануынан, жаншылуынан, куюден болган қатты жарақат. Асиресе, қан коп кеткен кезде, дене суынганда, қорыққанда, шектен тыс ойга шомганда, саулеге ушыраганда, жуқпалы ауруларда жии кездеседи.

Еки кезеннен турады:

• Бастапқы кезен. Оте қысқа мерзимде отеди, мазасыздық жагдайы тан, сырқат бир орында турмайды, айгайлайды, бул жагдайда сырқаттын бет алпети озгереди, ерин когереди тамыр согысы жиилейди. Бул кезен жедел екинши сатыга кошеди.
• Екинши кезен. Орталық нерв жуйеси қызметинин алсиреу басталады, комек сурамайды, еси толық болса да ол тонирегиндегилерге  селқос, онын денеси суық, бети агарган, тамыр согысы алсиз, дем алысы зорга билинеди, сурақтарга жауап бермейди.

 

  I дареже -  жай   естан тану. Ес сақталады, сырқат сурақтарга дурыс жауап береди,алайда  ангимеге қулқы жоқ. Тери мен коринетин килегейли қабықтар бозарады.Дене температурасы қалыпты немесе сал томендейди. Коздин қарашыгы улкеймейди, жарықтан титиркемейди. Тамырдын согысы  бирқалыпты, жиилиги минутына 100-110 соққы. Куре тамырлық қысым сынап баганасы бойынша 110/65 мм.   Тыныс алу бир қалыпты, терен,  кейде жиилейди.