Кылмыстың субъективтік жағы

     Интелектуальдық  (танымдық) кезең. Ойлау –адам санасына дүниедегі заттарды, олардың табиғатына тән шынайы белгілерін, олардың өзара қарым-қатынастарын бейнелеп беретін психикалық процесс. Адам өз іс-әрекетінің қоғамға қауіпті екендігін ұғынуы және оның қоғамға қауіпті зардаптарының болуын алдын ала көре білуі- қылмыс жасау жағын көрсетеді.

      Еріктілік кезең. Ерік- сананың тәжірибелік  жағы, ол адамның өзінің тәжірибелік  қызметін реттеуде көрінеді. Ерік күшінің  арасында адам өзінің мінез құлқын бақылай алады, өз әрекеттерін басқарады  және өз әрекеттерін әлеуметтік нормаларға бағындыра алады, өзін- өзі басқарады, яғни адамның мінез –құлқын реттеуші қызметін атқарады.

      Қылмыстық заңда кінәнің еріктілік кезеңі қоғамға қауіпті зардаптың болуын тілеу немесе зардаптарды жеткілікті негіздерсіз жеңілтекпен болғызбау мүмкіндігіне сенуін көрсету арқылы анықталады.

      Эмоцияналдық (сезімдік) кезең кінәні құрайтын психикалық қатынастың бір құрамы. Эмоция- бірінші- аяқ астынан пайда болған эмоциялық  реакция ретінде көрінеді; екінші- жүйкелік – психикалық тонустың өзгеруінен көрінеді, үшінші- белгілі бір обьектіге деген эмоцияналдық қатынасқа байланысты көрінеді. Осыған байланысты эмоциялар қылмыс жасауда әр түрлі роль атқарады. Бірде ол қылмыс ниетінің ролін атқаруы мүмкін (махаббат сезімімен, қызғаныштан, қатыгездікпен, қорқыныштан және т.б.) Кейде эмоциялар интеллектуалды кезеңге әсерете отырып қылмыстың жасалуына да септігін тигізуі немесе жан күйзелісі әсерінен қылмыстың өзін туғызуы мүмкін.

Қылмыстық құқықтағы қылмыстың субьективтік жағы деген тақырыптағы дипломдық ғылыми жұмысты қорытындылай келе көптеген авторлардың зерттеулерін басшылыққа ала отырып, ең алдымен қылмыстың құрамына қысқаша түсінік беруді жөн көрдік.

      Қылмыстың субьективтік жағының  белгілері- кінәні, ниет пен мақсатты дұрыс  анықтаудың маңызы мынада:

      біріншіден, қылмыстық жауаптылық негізінің  құрамдас бөлігі ретінде ол кылмысты қылмыс болып табылмайтын іс-әрекеттен  ажыратуға мүмкіндік береді.

         Екіншіден, қылмыстың субъективтік  жағы объективтік жағынан өзара  ұқсас құрамдарды бір-бірінен ажыратуға мүмкіндік туғызады.

        Үшіншіден, қыл-мыстың субъективтік  жағының мазмұны істелген қылмыстың,  сондай-ақ оны істеген адамның  қоғамға қауіптілік дәрежесінің  деңгейін анықтауға себеп болады. Мұның өзі жауаптылықтың негізділігін  және мөлшерін анықтауға мүмкіндік береді.

   Қылмыстық құқықтың ең маңызды  қағидаларының  бірі  қылмыстық

жазаға  және қылмыстық жауапқа тек қана қылмыс істегенге  кінәлі адам ғана  тартылатындығы  болып табылады.Бұл  қағида қылмыстық  кодекстің арнаулы  бабында  атап көрсетілген. Онда адам  қылмысқа қатысты кінәсі анықталған қоғамдық қауіпті  әрекет және пайда болған қоғамдық қауіпті зардаптар үшін ғана қылмыстық  жазаға тартылуы тиіс.

      Кінә (латынша culpa; ағылшынша   guilt; fault) –құқықтағы адамның өзінің  құқыққа  қайшы ,мінез құлқына ( әрекет немесе әрекетсіздікке) және одан  туындайтын нәтижеге деген психикалық  кезқарасы , қылмыс құрамының субъективтік жағына қатысты  адамның  өзінің  мінез –құлқының  және сонымен байланысты  нәтижесінің   құқыққа қайшылығын  сезіну, түсінуін білдіреді. Объективті айыптауға  яғни кінәсіз  зиян келтіргені үшін қылмыстық  жауаптылыққа  жол берілмейді. Алдын ала тергеу органдары мен  сот органдары қылмыстық істі тергеу мен сот төрелігін жүзеге асыру кезінде обьективтік ақиқатты анықтауы қажет.   Күнделікті тәжірибеде көрсетілгендей кез келген қылмысты іс-әрекеттің мәнін ашу үшін қылмыстың субьективтік жағын анықтаудың маңызы ерекше.

      Қылмыстың құрамын дұрыс анықтау ұқсас  қылмыстарды бір –бірінен, қылмысты қылмыс емес әрекеттерден ажыратуға жәрдемдеседі..

      Жоғарыдағы  жазылғандарды қорыта келіп осы  дипломдық жұмысты орындау барысында  қылмыстық құқық теориясының  көптеген авторларының еңбектерін, кезқарастарын  негізге ала отырып және күнделікті тәжірибеге сүйене отырып  кішкентай  ғылыми жұмысты барынша теориялық жағынан ашуға тырыстық.