Автор работы: Пользователь скрыл имя, 18 Марта 2012 в 13:49, автореферат
Екiншi өзгерiстермен толықтырылған монография әлемдік қауымдастықта жаңа саяси-құқықтық шындықтың туындауымен тығыз байланысты, сонымен қатар ұлттық заңнаманың шұғыл дамуымен, халықаралық құқықпен ұлттық құқық аспектілерінің, кеңеюімен байланысты шығарылып отыр. Кiтапта халықаралық және ұлттық құқық арақатынасы нысаны талданған, халықаралық шарттарды конституциялық қамтамасыз ету, халықаралық құқық нормаларының сот-құқықтық реформасына тигізіп отырған ықпалы, халықаралық құқықтық нормалар және қағидаларының ұлттық құқық сәйкестiгiнiң жетiлдiруіне бағытталған ұсыныстар енгiзiлген.
35. Афанасова Ю.А. Относительная самостоятельность эксплуататорского государства. – Воронеж, 1982. – 148 с.
36. Рубанов А.А. Теоретические основы международного взаимодействия национальных правовых систем. – М.: Наука, 1984. – 159 с.
37. Манов Г.Н. Признаки государства: новое прочтение//Политические проблемы теории государства.– М., 1993. – 96 с.
38. Этапы интеграции//www.globalisation.
39. Шувалов Е.Н. Конституционные основы интеграционных процессов Российской Федерации и стран-членов СНГ в таможенной сфере: Автореф. дис. … канд. юрид. наук. – М., 2001. – 24 с.
40. Сотников А.В. Торгово-экономическое сотрудничество стран СНГ на этапе строительства Таможенного союза и формирования союза Беларуси и России: Автореф. дис. … д-ра эконом. наук. – М., 2000. – 44 с.
41. Айсберг М., Нусупов А. ВТО – это открытие рынков. Киргизия заинтересована во вступлении Казахстана в ВТО//Экспресс К. – 2003, 12 июля.
42. О ратификации Договора об учреждении Евразийского экономического сообщества: Закон Республики Казахстан от 2 апреля 2001 года № 172//Ведомости Парламента Республики Казахстан. – 2001 г., № 9, ст. 79.
43. Конституции государств Европейского Союза. – М.: ИНФРА – НОРМА, 1997. – 816 с.
44. Фещенко А.С. Проблема наднациональности в деятельности международных организаций и международное право: Автореф. дис… канд. юрид. наук. – М., 1988. – 14 с.
45. Брюссельское соглашение о партнерстве и сотрудничестве между РК и ЕС//Казахстан и Европейский Союз: Сборник документов и материалов/Сост. Ж. Ибрашев, Г. Жанбатырова и др. – Алматы: КазГУ, 1997. – 168 с.
46. Конституции государств – участников СНГ. – М.: Изд. группа НОРМА-ИНФРА М, 1999. – 736 с.
47. Матхаликова Г. Шагаем в ногу//Экспресс К. – 2003, 18 ноября.
48. Арыстанбеков К. Казахстан и ВТО: экономические ожидания //Казахстанская правда. – 2003, 3 апреля.
49. Жети кун, 23 февраля 2003 года//print.phpchapter (из архива).
50. Айманбетова Г. К стандартам Евросоюза//Казахстанская правда. – 2003, 14 марта.
51. Еленский О. Россия, Украина, Белоруссия и Казахстан приступили к созданию единого экономического пространства//Независимая газета. – 2003, 23 февраля.
52. Новые законы Республики Казахстан: Сборник / Подгот. Ф.Т. Бейсенбина. – Алма-Ата: Ред.- издат. отд. Мин. юстиции Республики Казахстан, 1992. – 264 с.
53. Саймонс В.Б. Содружество Независимых Государств и правовая реформа: гармонизация частного права//Научные труды «Әділет». – 2001. – №2 (10). – С. 92-106.
54. Абдраимов Б., Лапин Б. Проблемы совершенствования гражданского процессуального законодательства Республики Казахстан//Влияние международно-правовых документов на законодательство Республики Казахстан: Сборник материалов международной научно-теоретической конференции. – Алматы: ОФ политико-правовых исследований «Интерлигал» в Казахстане, 2001. – С. 96.
55. Мажилис и Госдума становятся ближе//Казахстанская правда. – 2002, 10 января.
56. Межпарламентская Ассамблея Содружества Независимых Государств// http://cis.minsk.by/russian/
57. Обзор деятельности МПА СНГ//http://www.ipa.spb.su
58. Организация деятельности Межпарламентской Ассамблеи Содружества Независимых Государств//www.iacis.ru.
59. Право и политика современной России. – М.: Былина, 1996. – 212 с.
60. Тихомиров Ю.А. Соотношение национального и международного права //Курс сравнительного правоведения. – М.: Изд-во НОРМА, 1997. – 432 с.
5 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ҚҰҚЫҒЫ МЕН ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ ӨЗАРА ӘРЕКЕТТЕСТІГІН ЖЕТІЛДІРУ
5.1. Жаһандану жағдайындағы халықаралық құқық рөлінің артуы
Адамзаттың ұзақ және күрделі даму жолы қоғамдық қатынастарды реттеудің түрлі тәсілдерін іздеумен, бекітумен және дамытумен бірге жүрді, солардың ішіндегі халықтың еркімен, мемлекеттік билік пен халықаралық қатынастармен байланысты ең маңыздысы - құқық болды. Құқық сияқты мұндай феноменге, яғни құбылысқа, қандай да бір әмбебап анықтама беру талпыныстары ғалымдардың осы анықтамада адамзаттың құқықтық дамуының барлық тәжірибесін, ұлттық және жеке құқықтық түсінудің барлық палитрасын жинауға бағытталған күштерімен байланысты болуы тиіс, ол тек өзінің батыл қиялында ғана мүмкін еді. Сондықтан құқықтың мәні, құқық пен заңның ара салмағы, қоғамдық қатынастарды мемлекеттік реттеудің шектері туралы, әдеттегі және мемлекеттік құқықтық ара салмағы, халықаралық және ұлттық құқықтың ара салмағы және бірқатар басқа да мәселелер ғалымдар мен практиктердің бірнеше буын ұрпағының зерттеу объектісі болады.
Осы бөлімшеде біз алдымен қазіргі заманғы ғалымдардың (негізінен қазақстандық) құқықты түсінуге қатысты кейбір жұмыстарына тоқталамыз. Бір жағынан бұл М.Т.Баймаханов атап көрсеткендей, Қазақстан Республикасында құқықтық шығармашылықтың қазіргі заманғы ауқымы ешқашан болмаған деңгейде дамуда. Бұның барлығы тікелей немесе жанама түрде заң жобаларын тікелей әзірлеушілер, сондай-ақ депутаттар, мемлекеттік қызметшілер, тұрғындар, саяси партиялар, қоғамдық бірлестіктер, қоғамдық құрылымдар өкілдері құқықты қалай түсіндіретіндігіне келіп тіреледі /1/. Бір жағынан, егемен мемлекеттердің ұлттық құқығы өзара, өңірлік қауымдастық құқығымен, халықаралық құқықпен тығыз қарым қатынасқа енуде және біртіндеп қатаң, мемлекет рұқсат еткен құқық нормалары өздеріне қолданысының масштабы неғұрлым кең халықаралық құқықтың неғұрлым икемді, әмбебап, ізгілікті нормаларының әсерін сезінуде. Құқық жалпы адамзаттыққа айнала отырып, антропоцентризмнен антропокосмизмге эволюциялана бастауда деп санаймыз. Осыған байланысты Г.А.Мұқамбаеваның құқықтың «Барлық адамзат үшін, яғни әрбір ұлт (ұлттық құқықтық жүйе) үшін бірдей Ғарыштың даму Заңымен» өзара байланысы туралы қазіргі заманғы түсіндірілуі туралы көзқарасы қызықты болып көрінеді /2/. Дәстүрлі қазіргі заманға құқық тануды сипаттайтын тарихи желілерді атап көрсете отырып С.Ф.Ударцев бесеуіне тоқталып өтеді:
1) құқықты заңға (мемлекет белгілеген заңнама жүйесіне) теңейтін тар нормативті (нормативистік немесе легистстік) немесе тек эстетикалық құқықтық түсінік, оның қайнар көзі болып мемлекет танылады (оның ең шеткі нұсқасы тоталитарлық мемлекеттің ресми тоталитарлық құқықтық идеологиясына тән құқықтық тану танылады, алайда либералды этатисттік құқық тану да болуы мүмкін);
2) құқықты құқықтық қатынастар жүйесіне біріктіретін социологиялық, олардың негізгі қайнар көзі болып ең алдымен қоғам табылады;
3) құқықты құқықтық санаға, психикалық құбылысқа біріктіретін психологиялық, оның негізгі қайнар көзі болып жеке, топтық немесе қоғамдық сана танылады;
4) негізін құқық, тең немесе тең емес өзгеретін немесе өзгермейтін табиғи құқық критерийлерін танитын табиғи-құқықтық, оның қайнар көзі болып табиғи немесе табиғи-әлеуметтік құбылыс ретінде табиғат заңдары мен құқық табиғаты танылады; салыстырмалы жеке дара тұрған құқық пен заң айырмашылығының тұжырымдамасы соған қарамастан табиғи-құқықтық тұжырымдамалардың жалпы бастауларына өте жақын;
5) құқыққа кешенді, жан-жақты көзқарастың қажеттілігінен туындайтын және алғашқы төрт көзқарасты өзді өзі біржақты және алайда құқықты көп аспектілі, яғни көп қырлы құбылыс ретінде жалпы көрудің қажетті құрамдас бөлігі (әртүрлі нұсқалары болуы мүмкін) деп қарайтын синтетикалық /3, 29 б./.
А.К.Котов қазіргі заманғы құқық тануда құқықты әлеуметтік құбылыс ретінде үш көлемді көрініске бөледі: 1. Нормативтік, ол бойынша құқық ең алдымен адамдардың міне-құлқының жалпыға міндетті ережелерін бекітетін нормативтік актілердің барлық жиынтығы. 2. Социологиялық, оған сәйкес құқық – бұл қоғамда қалыптасқан талаптар мен міндеттер субъектілерінің қатынасы. 3. Құқықтың ізгілік көрінісі, оған сәйкес құқық гуманизмнің, мәдениеттің, демократия мен әділеттіктің табиғи идеялары мен қағидалары ретінде беріледі /4, 288 б./. А.А.Матюхин «Құқық саласындағы мемлекет: институциональды көзқарас» кітабында әлеуметтік-мәдени көзқарас пен құқық және құқық саласындағы мемлекеттің біріктірілген тұжырымдалуының институциональды талдауына, сондай-ақ құқықтық әлеуметтік мемлекеттің либералды-демократиялық моделіне негізделген мемлекеттік-құқықтық ғылымның перспективті бағыттары ретінде қарайды /5/.
Барлық зерттеулер қалай болғанда да неміс ғылымы Г.Кельзен әзірлеген құқықтың нормативтік теориясына тоқтайды, ол біздің ойымызша практикалық қызмет үшін неғұрлым өнімді болып табылады, ол оның негізгі ережелерімен расталады: құқық болып адамдардың қоғамдағы мінез-құлықтарын реттейтін мінез-құлық нормалары табылады және оларды әлде біреу ойлап таппайды, олардың пайда болуы объективті себептерге байланысты; құқық нормалары нормативтік құқықтық актілер түрінде әзірленеді; мемлекеттің барлық күш-қуатымен қабылданады және қамтамасыз етіледі.
Құқық тануды қорыту жаңа қоғамдық және халықаралық практиканы ескеретін құқық анықтамасын болжауға мүмкіндік береді.
Жаңа қоғамдық және халықаралық практиканы есепке ала отырып құқықтүсінігін кеңейту құқыққа жаңаша анықтама беруге мүмкіндік жасайды, және Ю.А. Тихомиров қазіргі заманғы құқыққа нормативтік талдауға негізделген көлемді анықтама қалыптастырды: «Қазіргі заманғы құқық – әлемдік қауымдастық және мемлекет пен азаматтық қоғам институттарымен қамтамасыз етілген, халықаралық құқық нормалары және жалпыға танымал қағидаларды есепке ала отырып , мемлекетпен бекітілген жалпы адами құндылықтарды білдіретін, мінез-құқық ережелері және әлеуметтік мақсат-мүдделер, сонымен қатар жалпыға міндетті қағидалар жүйесінде бекітілген құқықтық көзқарастар, ұстанымдар» /6/. М.Н. Марченко салыстырмалы құқықтануды анықтау кезінде құқыққа «нормативтік» көзқарас, «нормативтік талдау» ең маңызды болып табылады деп санайды /7, 560 б./.
Көрнекті ресейлік ғалымдармен келісе отырып, ғылыми құқықтық түсінушілікті философилық-әдістемелік әдіске жатқызуға болады деп санаймыз: олар жиналған тәжірибелер деп түсіндіріледі, немесе құқықтық дамытулардан озады, олардың даму мүмкіндігін болжайды, бірақ қажетті материал мен құқықтың ұғынуын нәтижелейді және басқа тарихи дәуірлерде кез келген жағдайда қызмет көрсетеді.
Бұл ойлар жалпыұлттық (мемлекеттік) құқық түсінушіліктің бас жағдайлары барысында негізделген, іргелі мемлекет болатын конституциялық жағдайлардың түрінде бекітіп жария қылған. Сондықтан біз В.С. Нерсесянцтың пікірін қолдаймыз, оның барлық плюрализмі және түсіндірудің айырмашылығын «конституциялық-құқықтық мемлекет дамуы заңға сүйенген дамытуын тұжырымдама шеңберінде» қолдаймыз /8/. В.С.Нерсесянц құқықты қоғамдық өмірдің объективті құбылыс ретінде және заңды құқықты білдіретін нысан ретінде айыра білді, және осы негізде құқықтық заңның түсінігін қалыптастырды /9/. Құқық пен заңның айырмашылығы екі өзара тәуелді факторлармен шартталған: шектеулер және құқықтың қарсылығы, озбырлықтың қажеттілігі, құқықтың нақты талаптары, заңның сәйкестігін анықтаулары қажет. Бұл құқық түсінушілік типі құқық пен заңның әрдайым дәл келмейтінін көреміз.
Жоғары айтылғандарға сүйене отырып, құқық түсінудің 3 кезеңін айтып өтуге болады:
1. Нормативтік құқықтық актінің пайда болуына себеп болатын кезең. Бұл уақытта зан шығарушы құрылымдар алдына қойған мақсаттары мен есептерін нормативтік құқықтық акт тұрғысында, заң пакетінің құқықтық саласының перспективалы дамытуы, ұлттық заңға сүйенген жүйедегі барлық көрсеткен көзқарастары талқыланды. Бұл кезең ғалымдар және әр түрлі философиялық заңға сүйенген мектептер, ағымдар, құқық түсінудің бағыт ұстаған практиктердің кең айтысының мүмкіндігі болып табылады. Адам баласының тәжірибесі тиісті облыста зерттеледі.
2. Құқықтық түсініктің материализациялану кезеңі – нормативтік құқықтық акт жасау процесі – позитивтік құқықтың пайда болуы. Жасау, қабылдау және нормативтік құқықтық актіні жариялау қолданыстағы заңмен реттелген. Құқық түсінудің түрлі типтері Парламент деңгейінде жүргізіледі. Заң жобасының өндеушісі және заң шығарушы құрған нормативтік құқықтық актіні қорғауға мүмкіншілігі болады.
3. Постпозитивтік құқықтық түсіну кезеңі. Бұл шартты терминмен қабылданған нормативтік құқықтық акті нормаларының іске асыруының кезеңін белгілеуге ұсынамыз. Жаттығу қызметкеріне қазіргі жағдайда ең маңызды нормативтік құқықтық түсіну болып табылады. Ғылыми немесе үйреншікті, қоғамдық немесе дербес құқықтық түсіну жұмыс істейтін құқықтың қолдануына қазіргі жағдайда тікелей ықпал етуі керек. Жұмыс істейтін құқықтық нормаларының барлығы өзгерістер, қосымшалар және олардың күшін жою қатаң регламентпен белгіленген заңдық реттермен шешіледі.
Нормативтік құқықтық актіні қабылдаған соң, заң шығарушы, елдің кез-келген азаматы сияқты «заңның әрбір әрпін» орындауға міндетті. Құқық қабылдаушы – бірінші кезекте атқарушы билік – құқықтың нормативті түсінігін ұстануға міндетті.