Стратегиялық жоспарлау.Аймақтың стратегиялық жоспары

lign="justify">Елде  құрылыс саласында, тамақ өнімдерін өндіруде, көлікте,  көшедегі азық-түлік және киім-кешек базарларында, маусымдық ауыл шаруашылығы жұмыстарында көлеңкелі жұмыспен қамту сақталуда. Оның құрамындағы  негізгі топтар Қазақстандағы еңбек нарығында жұмыссыз халықтың болуына қарамастан еңбектің қанағаттанбаған сұранысын жауып отырған заңсыз еңбек мигранттары (2000 жылы  – 10,5 мың адам, 2005 жылы – 24,7 мың адам,      2008 жылы 54,0 мың адам, 2009 жылы – 30,4 мың адам) болып отыр.

Соңғы жылдары қызметкерлердің кәсіптін ұтқырлығы байқалуда, олардың көпшілігі  екінші және үшінші кәсіптік білім  алуда, сондай-ақ  жоғары және орта арнайы білімі бар қызметкерлер саны өсу  үстінде.

Сонымен қатар, азаматтарды кәсіптік даярлаудың құрылымы мен нысаны кәсіптік бөліністе жұмыс күшіне сұраныстағы өзгерістерге барабар емес. Кәсіби даярлық пен жоғары мектеп арасында теңсіздік бар.

Қазақстан Республикасының жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім  беру құрылымы ЮНЕСКО-ның халықаралық  білім беру стандартты жіктеуішіне сәйкес келеді. Мамандар даярлаудың үш деңгейлі: бакалавр- магистр – PhD докторы моделі енгізілді.

Бағдарламаның бағыттары бойынша кадрлар даярлау  республиканың жалпы контингенті 238 104 адам болатын 69 жоғары оқу орнында  жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің 199 бағдарламасы бойынша  жүзеге асырылуда.

Жоғары  оқу орындары білім, ғылым және өндіріс  арасын байланыстырушы буын болып табылатын  білім берудің инновациялық инфрақұрылымын дамыту, әр түрлі бейінді ғылыми-инновациялық орталықтар, жаңа технопарктер құру  жұмыстарын жүргізуде.

-Техникалық, технологиялық мамандықтар бойынша және агроөнеркәсіп кешені мамандықтары бойынша білікті кадрлар даярлау 186 мамандық бойынша 543 техникалық және кәсіптік білім беру орындарында (бұдан әрі – ТКБ) жүзеге асырылуда, онда 260,9 мың адам білім алуда.

-Сонымен қатар, елдің индустриялық-инновациялық дамуы үшін кәсіби мамандар даярлау қажеттілігін қамтамасыз етуге кедергі келтіретін бірқатар проблемалар бар:

-1,25кадрларға ұзақ мерзім кезеңге арналған қажеттілікті болжамдау жүзеге асырылмайды;

-жұмыс берушілерді кадрлар даярлауға тарту жөніндегі заңнамалық база жеткілікті емес;

-ТКБ оқу орындарының материалдық-техникалық базасы ескірген;

-ТКБ оқу орындарында оқитындардың кәсіпорындардағы өндірістік практикасын және тағылымдамасын ұйымдастыру мәселесі шешілмеген;

-жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру бағдарламаларының мазмұны жұмыс берушілердің еңбек нарығындағы өзгерістерге байланысты талаптарына толықтай сай келмейді;

-әлеуметтік әріптестік жеткілікті дамымаған. Өндірістік практика базаларымен қамтамасыз ету, оқу бітіргендерді жұмысқа орналастыру, жұмыс берушілерді кәсіптік стандарттар жасауға тарту тетіктері жоқ. 

Негізгі міндет:

Индустриялық-инновациялық даму шеңберінде экономиканың басым секторларының қажеттіліктерін білікті кадрлық ресурстармен қамтамасыз ету.

Нысаналы  индикаторлар:

1. Қазіргі  заманғы жабдықтармен жарақтандырылған  оқу орындарының үлесін 70 %-ға  дейін ұлғайту.  

2. Кәсіптік  даярлығының деңгейін бағалауға  қатысатын түлектер үлесін және біліктілік беруді 100 % ұлғайту.

3. Мемлекеттік  тапсырыс бойынша техникалық  және кәсіптік білім беретін  оқу орындарының жұмысқа орналастырылған   түлектері  үлесін 78 %-ға дейін  ұлғайту.

4. Экономиканың  басым секторларында 100 қазіргі заманғы кәсіптік стандарт әзірлеу.

5. Арнайы  пәндердің және өндірістік оқыту  шеберінің 5000 оқытушысының біліктілігін  арттыруды және тағылымдамадан  өткізуді қамтамасыз ету.

6. Техникалық  және кәсіптік білім беретін  оқу орындары үшін жоғары оқу  орындарында кадрлар даярлауға арналған мемлекеттік білім беру тапсырысы есебінен 5000 оқытушы мен  өндірістік оқыту шеберін даярлауды қамтамасыз ету.

7. 35 кәсіпорынның  базасында өндірістік практиканың  35 базасын құру;

8. 2014 жылға  қарай шетелдік жұмыс күшінің құрамындағы біліктілігі жоғары жұмыс күшінің үлес салмағы – 55 %.

Іс-қимылдар стратегиясы

Экономиканың  қажеттіліктеріне және еңбек нарығындағы  сұранысқа сәйкес білікті кадрлармен қамтамасыз ету жөніндегі мақсаттарға  қол жеткізу үшін техникалық және кәсіптік, инженер-техникалық және қосымша кәсіптік білім берудің өзара байланысты жүйесін қамтитын үзіліссіз моделді қалыптастыру, теңгерімді, серпінді еңбек нарығын дамыту, экономиканың басым секторларына мамандар тарту үшін мемлекет пен бизнестің өзара іс-қимылы, сондай-ақ ішкі және сыртқы көші-қонды пайдалану жөніндегі іс-шаралар іске асырылатын болады.

Орта  буындағы білікті жұмысшылар мен  мамандар тапшылығын ескере отырып, техникалық және кәсіптік білім беруге (ТКБ) басым  көңіл бөлінбек.

Техникалық  және кәсіптік білім беруді дамыту мынадай бағыттар бойынша жүзеге асырылатын болады:

1) ТКБ  оқу орындарының инфрақұрылымын  дамыту және материалдық-техникалық  базасын нығайту:

-экономиканың басым секторларының қажеттіліктеріне бағдарланған жұмыс істеп тұрған оқу орындарының материалдық-техникалық базасын жаңарту;

ТКБ жаңа оқу орындарын салу. ТКБ-ның әкімдіктер өтінім беретін оқу орындарын  салу жөніндегі жобаларды іріктеу  Индустрияландыру картасына енгізілген жобалар бойынша жиынтық қажеттілікті ескере отырып, конкурстық негізде жүзеге асырылады. Жобалар ірі кәсіпорындардың қатысуымен республикалық және жергілікті бюджеттерден бірлесіп қаржыландыру шартында іске асырылатын болады;

-мұнай-газ саласы бойынша Атырау қаласында, отын-энергетика саласы бойынша Екібастұз қаласында, өңдеуші сала бойынша Шымкент қаласында және машина жасау саласы бойынша Өскемен қаласында өңіраралық кәсіптік орталықтар салу;

индустриялық-инновациялық даму жобалары бойынша қазіргі ТКБ  ұйымдарының базасында базалық  оқу орталықтарын құру;

2) еңбек нарығындағы сұранысқа және халықаралық стандарттарға сәйкес мыналарды:

-жұмыс берушілер бірлестіктерін және қызметкерлерін тарта отырып, ұлттық біліктілік жүйесін;

-кәсіптік стандарттарды;

-құзыретті мамандар даярлаудың интеграцияланған (модульдік) білім беру бағдарламаларын әзірлеу жолымен білім беру бағдарламаларының құрылымы мен мазмұнын жаңарту;

3) ТКБ  құрылымы мен басқару жүйесін  жетілдіру:

-ТКБ дамыту жөніндегі Ұлттық, өңірлік және салалық кеңестердің экономиканың басым секторларының Индустрияландыру картасының кадрларын мақсатты даярлау үшін республикалық және өңірлік деңгейлерде үйлестіру кеңестерімен өзара іс-қимылын қамтамасыз ету;

-жұмыс берушілерді және салалық қауымдастықтарды тиісті келісімдер жасасу, ТКБ-ны, оқу орындарын және кәсіпорындар жанындағы оқу орталықтарын дамытуды қолдау жолымен әлеуметтік әріптестік шеңберінде кадрлар даярлауға тарту, өндірістік практика, тағылымдамалар үшін жұмыс орындарын, стипендиялар ұсыну;

4) индустрияландыру  міндеттерін шешу үшін білікті  кадрлар даярлау сапасын қамтамасыз ету:

-мамандар біліктіліктерін сертификаттаудың, оның ішінде халықаралық сертификаттаудың салалық жүйесін енгізу;

-біліктілікті арттыру жөніндегі өңіраралық орталықтар базасында ТКБ ұйымдарының кадрлық  әлеуетін күшейту;

-жоғары оқу орындарында ТКБ оқу орындары үшін өндірістік оқыту оқытушылары мен шеберлерін даярлау.

Индустриялық-инновациялық дамуды қамтамасыз ету мақсатында жоғары білім беру жүйесін жетілдіру  мынадай бағыттар бойынша жүзеге асырылады:

-жоғары оқу орындары, ҒЗИ және жүйе құраушы өнеркәсіп кәсіпорындары арасында өндірістік практикалар базасын қалыптастыруға келісімдер жасасу;

-ұлттық және трансұлттық компаниялардың қаражатын тарта отырып, отандық және шетелдік жоғары оқу орындарының бірлескен білім беру бағдарламаларын жүзеге асыру;

-жоғары оқу орындарының отандық және шетелдік жетекші өнеркәсіп кәсіпорындарымен және жетекші ҒЗИ-мен профессор-оқытушылар құрамын жоғары технологиялық кәсіпорындарда, отандық және шетелдік жоғары оқу орындарында біліктілігін арттыру, қайта даярлау, тағылымдамадан өткізу  мәселелері бойынша көп жақты кооперациясы.

-Кадрларға деген қажеттілік ұсынылған кезде салалық мемлекеттік органдар кәсіптер мен мамандықтар (соның ішінде жеке,  эксклюзивті даярлау) жобаларын іске асыру үшін қажетті барлық мемлекеттік білім беру тапсырысын қалыптастыратын болады.

Кадрларды қайта даярлау және біліктілігін арттыру

Басқарушы кадрларды даярлау жекелеген  кәсіпорындардың да,   тұтастай ел экономикасының да  жаһандық нарықта  бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етудің шешуші факторы болып табылады.

Осы мақсатта экономика саласындағы басшы  қызметкерлер мен менеджерлерді  шет елге тағылымдамаға жібере отырып, олардың біліктілігін арттыру саласында  жергілікті және шетелдік әріптестермен  ынтымақтастық жүзеге асырылады.

Персоналды алдын ала оқытуды ұйымдастыру өмір бойы білім мен ілімді үнемі жаңарту үшін жағдай жасауға негізделген. Бұл үшін кадрларды даярлау және қайта даярладың үш деңгейлі жүйесі - жоғары, орта және бастапқы білім беру мекемелерінде; өндірісте (фирмаішілік даярлау),  уәкілетті органдардың халықтың мақсатты топтарын жұмыспен қамту жөніндегі оқытуы және қайта оқытуы одан әрі дамытылып, пайдаланылатын болады.

Қызметкерлерді  басым тәртіппен қайта даярлау  және біліктілігін арттыру жөніндегі  қабылданып жатқан шаралар шеңберінде азаматтардың мынадай санаттары қамтылатын болады: толық емес жұмыс режимінде істейтін не қысқару қаупінде тұрған қызметкерлер және халықтың мақсатты топтарының өкілдері.

Осы мақсатта мемлекеттік-жеке меншік әріптестік негізінде  қайта даярлаудан өткен тұлғаларды жұмысқа орналастыру жөнінде шаралар қабылданады.

Мемлекет  пен бизнестің өзара іс-қимылы бойынша экономиканың басым секторларына мамандар тарту үшін мынадай іс-шаралар  жүзеге асырылады:

-ішінара ақы төленетін өндірістік практика тетігін дамыту;

-бос орындар жәрмеңкесін өткізу;

-әлеуметтік жұмыс орындарын және жастар практикасын ұйымдастыру;

-«Түлек» дерекқорын қалыптастыру және үнемі жаңартып отыру;

Ішкі  және сыртқы көші-қонды пайдалану

-Білікті кадрлық ресурстармен қамтамасыз ету үшін білім беру жүйесінің мүмкіндіктерін пайдаланумен қатар ішкі және сыртқы көші-қон тетіктері мынадай жолдармен кеңінен қолданылатын болады:

-өңірлік еңбек нарықтарында, оның ішінде жұмыссыздар арасынан қажетті кадрларды (қызметкерлерді) іздестіру;

-елдің еңбек ресурстары артық өңірлерінен жұмыстың вахталық әдісін қоса алғанда, еңбек ресурстарын тарту;

-нақты жобаларға сұранысқа сәйкес шетелдік жұмыс күшін тартуға арналған квотаны ұтымды бөлу жолымен шетелдік жұмыс күшін тарту.

Сыртқы  еңбек көші-қонын реттеу біліктілігі жоғары жұмыс күшіне сұранысты қанағаттандыруға, ішкі еңбек нарығында ширығуды азайтуға, инвестициялар ағынын ынталандыруға бағытталатын болады.

 Көшу ағынын тежеу мен «ақыл-ойдың сыртқа жылыстауы» процесін уақытша және/немесе тұрақты негізде жұмыс істеу, дәріс оқу, бизнес жүргізу үшін біліктілігі жоғары (оның ішінде, бұрынғы отандастар арасынан) мамандар шақыру нысанында «ақыл-ойды байыту» процесіне «түрлендіруге ерекше көңіл бөлінеді.

Теңгерімді, серпінді еңбек нарығын дамыту бойынша  мынадай іс-шаралар жүзеге асырылады:

-Индустрияландыру картасы базасында салу және пайдалану кезеңін қоса алғанда, алдағы кезеңге нақты мамандықтар бойынша кадрларға қажеттілік айқындалатын болады;