Коммерциялық банктерде мәселелі несиелерді басқару («Қазақстан Халық банкі» АҚ үлгісінде)

2007 жылы операциялық шығындар  персоналдың, еңбекақы деңгейінің, сонымен бірге басқа әкімшілік  шығындардың өсуімен байланысты  
48 % – 15649944 мың теңгеге дейін ұлғайды. Банктің Жарғылық капиталы  
9 пайызға - 65549804 мың теңгеге дейін ұлғайды немесе жыл басында конверсияланатын артықшылық акцияларды орналастырғаннан кейін, сонымен қатар 2007 жылдың қыркүйек айында 30000000 қарапайым акцияларды шығарғаннан кейін және 2007 жылдың желтоқсан айында  
55000000 қарапайым акцияларды Лондон Қор Биржасында (IPO) орналастырғаннан кейін 2007 жылы 96 % құрады.

Мәліметтерді көрнекі келтіру  үшін 11-суретте берілген.

11-сурет – 2007 жылдың негізгі көрсеткіштерінің динамикасы

 

Сонымен бірге қазақстандық банктерге, соның ішінде «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-на да әсер еткен әлемдік қаржы  дағдарысына қарамастан,  
2008 жылдың соңы оң нәтижені көрсетті.

Активтер құрылымы 2007 жылдың соңымен  салыстырғанда 2008 жылдың соңында 201187381 мың теңгеге ұлғаю жағына өзгерді және  
1768432633 мың теңгені немесе 49,6 пайызды құрады.

Банк пайдасына көптеген факторлар, соның ішінде пайыздық шығындардың  ұлғаюы, несие портфелінің қарыздық сапасының төмендеуі (өткен жылмен салыстырғанда жоғары резервтердің қалыптасуы), құнды қағаздар портфелінің құнсыздануы теріс әсер етті.

Банктің меншік капиталы 29201533 мың теңгеге ұлғайды және  
170 497 314 мың теңгені немесе 73,5 пайызды құрады.

Банктің Жарғылық капиталы 2008 жылы аздап  өзгерді және  
65 549 216 мың теңгені немесе 93 пайызды құрады.

Банктің активтік операциялар құрылымындағы  несиелендіру 13 пайызға ұлғайды. 2008 жылы ол 1232224778 мың теңгені құрады.

2008 жылы банк мәселелі несиелерді жабуға резервтерге қаржы бөлуді едәуір ұлғайтты. Несиелер бойынша жоғалтулар резервтеріне қаржы бөлу  
2007 жылдың кезеңімен салыстырғанда 124 % өсті, бұл таза пайданың қысқаруының тағы бір себебі.

Visa Infinite бірінші VIP-карточкасын шығару 2007 жыл басының басты оқиғасы болып табылады, ал осы жылдың ақпанында Халық банкімен шығарылған Altyn алғашқы қазақстандық карточкасына 10 жыл толды.

Банк 2007 жылы 700 млн. АҚШ доллары сомасына он жылдық халықаралық облигацияларды сәтті орналастырды. Бұл орналастыру банк үшін ең ірі болды. Жартыжылдық купонның мөлшерлемесі жылдық 7,25 % құрады.

2007 жылы Халық банк алғашқы транспорттық-логистикалық орталық, әр түрлі зауыттар, сауда кешені және т.б. сияқты Қазақстан Мен Ресейдің маңызды объектілерін несиелендірді.

Мәліметтерді көрнекі  келтіру үшін 12-суреті берілген.

 

 

12-сурет – 2007 жылдың негізгі көрсеткіштерінің динамикасы

 

Барлық жасалған жұмыстарға қарамастан, банк қол жеткізген жетістіктерге  тоқталмайды және болашақта жүзеге асыруды жоспарлайды:

- банк заңды тұлғаларға сияқты жеке тұлғаларға да өз қызметін көрсетеді. Сапасы жоғары қызметтер көрсету мен олардың тізімін кеңейту есебінен әрекеттегі клиенттерді ұстап қалу міндетімен қатар, банк шағын және орта бизнеске, банктік емес қаржы қызметтеріне, жастар мен орта классқа ерекше тірек жасай отырып, жаңа клиенттерді тартатын болады;

- банк өз клиенттеріне Банктің филиалдық желісі, еншілес компаниялары арқылы және өзінің стратегиялық серіктестері арқылы қаржы өнімдерінің максималды түрде кең жиынын келтіруге тырысады. Сонымен бірге жаңа өнімдер мен қызметтерді енгізеді және аймақта қаржылық инновациялар саласында көшбасшы болуға ниетті;

- Қазақстаннның қаржы нарықтарында, Ресей, Орталық Азия, Грузия, Әзірбайжан, Моңғолия аймақтарында, Қытайдың Синьцзян-Ұйғыр ауданында жұмыс істейді. Топ басқа елдердің нарықтарына өздігінен немесе өзінің стратегиялық серіктестері арқылы шыға алады, егер бұны оның клиенттерінің мүдделері талап етсе;

- акционерлік құнын ұлғайтуға мақсат қояды. Жоғары пайда алу акционерлік құнының өсуінің жоғары темптерін, капиталдың ұлғаюын, үздік қызметкерлерді сақтап қалу мен тартуды қамтамасыз ету үшін өте маңызды. Акционерлер мен қызметкерлердің мүдделерін теңестіру үшін банк қызметкерлердің акцияларға иелік етуін ынталандырады;

- «Халық Банктің» филиалдары мен бөлімшелері Қазақстанда банк үшін сатудың негізгі арнасы болып табылады. Басқа елдердің нарықтарында еншілес компаниялар сияқты стратегиялық серіктестердің арналары да қолданылатын болады;

- стратегиялық серіктесімен бірлесе отырып, банк 2010 жылдың  
1 қаңтарына дейін тәуекелдерді басқару, ақпараттық технологиялар, корпоративтік басқару және Базель 2 сияқты салаларда Еуроодақтың стандарттарына толық сәйкес келуге ниеттенеді;

- банк үздік мамандарды табуға және жұмысқа қабылдауға, қызметкерлерге алуан түрлі жұмыс тәжірибесін және қаржы секторында жұмыс істейтін басқа көптеген компанияларға қарағанда жылдам өсу мүмкіндігін ұсынуға максималды күш жұмсайды.

 

 

2.2 «Қазақстан Халық Банкі» АҚ несие портфелін талдау

 

Банктің несие портфелін талдау несие портфелінің сапасын, берілген несиелер жиынтығының әртараптандырылғанын бағалауға, несиелендірудің басым және тәуекелге толы бағыттарын анықтауға бағытталған.

Несие портфелінің құрылымы мен сапасынан банктің тұрақтылығы, оның беделі мен қаржылық жетістігі  едәуір дәрежеде тәуелді. Қолайсыз тенденцияларды уақытында анықтау және басқару шешімдерін шұғыл түзету несие портфелін жедел және кешенді талдаудың арқасында мүмкін болады.

Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкімен жүргізілетін саясатының қысымымен  қазіргі уақытта республиканың коммерциялық банктері экономиканы несиелендіру үшін көбінесе меншік ресурстарын пайдалана бастады, осылайша шетелдік банктерден тәуелділігін қысқартты.

«Қазақстан Халық Банкі» АҚ несие  портфелінің динамикасы  
13-суретінде көрнекі көрсетілген.

 

 

13-сурет – «Қазақстан Халық Банкі» АҚ 2006 жылдан 2008 жыл аралығындағы несие портфелінің динамикасы, мың теңге

 

Суреттен 2007 жылы несие портфелінің  450673 млн. теңгеге күрт ұлғаюын көреміз, бұл банктің активтік операцияларының құрылымындағы күрт ұлғаюына әкелді.

Қаржылық дағдарысқа қарамастан, 2008 жылы несие портфелінің  
145500 млн. теңгеге ұлғаюы болды.

Кәсіпорындар мен ұйымдарға 2006 жыл мен 2008 жыл аралығында берілген несиелер 6-кестесінде келесі түрде  берілген.

 

6-кесте – Экономика секторлары бойынша коммерциялық несиелердің бөлінуі

 

Көрсеткіш	2006 жыл		2007 жыл		2008 жыл		Ауытқу
	сома, мың теңге	үлес салмағы, %	сома, мың теңге	үлес салмағы, %	сома, мың теңге	Үлес салмағы, %
Көтерме сауда	77648965	25	102678986	27	105024978	28	799994957
Құрылыс	54627890	12	89648979	14	80972691	7	45951602
Ауыл шаруашылығы және азық өнімдерін өндіру	57631482	13	89589701	14	98678231	14	66720012
Бөлшек сауда	47978654	10	79763812	10	93613582	10	61828424
Жеке тұлғалар	47896875	9	83976489	11	95856478	12	59776864
Жеңіл өнеркәсіп	39864789	5	68973461	5	78963012	5	49854340
Металлургия	39604312	4	58024564	4	74467231	4	56046979
Кен саласы	39740153	4	58001232	4	74801972	4	56540893
Мұнай-газ секторы	39589642	4	58017987	4	74341007	4	55912662
Байланыс	37986401	3	57986420	3	73347030	3	53347011
Транспорт	37763058	3	57089647	2	73376284	3	54046995
Қонақ үй бизнесі	37517985	3	47049789	2	72376801	2	62844997
Демалыс және көңіл көтеру саласы	26457915	1	39258978	-	52978306	-	40177243
Химиялық өнеркәсіп	19876345	-	34909791	-	52798213	-	37764767
Инвестициялық қызмет	37964785	3	37675908	-	74830506	4	74561629
Басқалары	20856497	-	37984563	-	56798456	-	39670390
Барлығы:	662765294	100	1069603396	100	1232224778	100	825386676

6-кестенің мәліметтері бойынша 2007 жылы салалар бойынша несие портфелінің құрылымындағы ең үлкен үлес салмағы көтерме сауда мен бөлшек сауда сияқты секторларға келетінін көреміз. Олардың сомасы 2007 жылы 56815179 мың теңгеге өсті және 182442798 мың теңгені құрады, үлес  
37 пайызды құрады. Көлемі бойынша екінші орынды құрылысқа бөлінген несиелер алып жатыр. Олардың сомасы 2007 жылы 35021089 мың теңгеге өсті, өсім 2 пайызға тең.

Сонымен бірге ауыл шаруашылығы  саласы мен азық өнімдерін өндіруге берілген несиелер үлесі ұлғайды, өсім 1 пайызға тең, сомасы 31958219 мың теңгеге ұлғайды және 2007 жылы 89589701 мың теңгені құрады.

2008 жылы құрылыс секторындағы берілген несиелердің негізгі үлесі  
7 пайызға дейін күрт төмендейді, бұған себеп қаржылық дағдарыс болып табылады, өйткені банк дағдарысқа байланысты несиені беру ережелерін өзгертуге мәжбүр болды. Қарыз алушыға жылжымайтын мүлік объектісінен жарты құнын төлеу қажет. Осыған байланысты ипотекалық тұрғын үй құрылысымен айналысатын көптеген компанияларға өндірісті тоқтатуға тура келді.

Мәліметтерді көрнекі келтіру  үшін 14-16 суреттері берілген.

 

 

14-сурет – Экономика секторлары бойынша 2006 жыл ішінде «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-мен берілген несиелердің құрылымы

 

 

 

15-сурет – Экономика секторлары бойынша 2007 жыл ішінде «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-мен берілген несиелердің құрылымы

 

16-сурет – Экономика секторлары бойынша 2007 жыл ішінде «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-мен берілген несиелердің құрылымы

Салалар қимасында несиелендіру мерзімдері бойынша банк несиелерін қарастырайық:

- сауда-өнеркәсіптік кәсіпорындарға несиелер негізгі және айналым капиталын толтыру бойынша шығындарды қаржыландыру үшін арналады. Сауда-өнеркәсіптік кәсіпорындарға несиелердің бір бөлігі маусымдық сипат алады, яғни айналым капиталындағы қажеттіліктің маусымдық өзгерістерін қаржыландыру үшін қолданылады. Сонымен бірге сауда-өнеркәсіптік кәсіпорындарға берілген банк несиелері кейін акциялар немесе облигациялар нарығында орналастыру арқылы ұзақ мерзімді қарыздарға конверсиялаумен күрделі шығындарды жабудың көздері ретінде де пайдаланылуы мүмкін. Қысқа мерзімді несиелерді жеңіл және азық өнеркәсібінің, сауда-жабдықтау, дайындау салаларының кәсіпорындары кең пайдаланады;

- құрылыс циклінің үрдісінде аралық қаржыландыру нысаны болып табыладытн құрылыс ұйымдарына несиелер шетелдік тәжірибеде ұзақ мерзімді сипат алады;

- ауыл шаруашылық несиелері өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығындағы маусымдық шығындарды қаржыландыруға ауыл шаруашылық кәсіпорындарына келтіріледі және өнімді сату есебінен өтеледі, яғни бір жылдан кем болмауы тиіс. Ауыл шаруашылық техникасын, құралдары мен мүлігін сатып алуға банк несиелері негізінен орта және ұзақ мерзімді сипат алады.

2006-2008 жылдар кезеңінде өтеу  мерзімдері бойынша берілген несиелер 7-кестесінде келтірілген.

 

7-кесте - Өтеу мерзімдері бойынша банкпен берілген несиелер

 

Несиелер тобы	2006 жыл		2007 жыл		2008 жыл		Ауытқу
	сома, мың теңге	үлес салмағы%	сома, мың теңге	үлес салмағы%	сома, мың теңге	үлес салмағы%
Қысқа мерзімді	208973799	37	796458987	40	799431478	41	211946290
Орта мерзімді	399867894	42	314464545	38	402695658	43	317292309
Ұзақ мерзімді	53923601	21	58679864	22	30097642	16	253413379
Барлығы	662765294	100	1069603396	100	1232224778	100	825386676

 

2006 жылдың 1 қаңтары мен  2008 жылдың 31 желтоқсаны аралығы кезеңіндегі  банктің несиелік портфелінің  динамикасы берілген қысқа мерзімді  несиелер көлемі 2007 жылы шамамен  3 есеге ұлғайғанын көрсетеді.  Орта мерзімді несиелер де 2007 жыл мен 2008 жыл аралығында ұлғая бастады және 2008 жылдың соңында олардың үлес салмағы 43 пайызды құрады. Ұзақ мерзімді несиелер құрылыс секторының төмендеуіне байланысты 16 пайызды құрады. Банк өзіне оңтайлы өтімділікті қамтамасыз ететін бос несие ресурстарының минималды сомасын пайдалануда мүдделі. Несиелендіру мерзімі тәуекелділікке және пайыздық мөлшерлеменің ауытқуына байланысты. Несие ресурстары нарығының қазіргі конъюнктурасында пайыздық мөлшерлемесі тіркелген несие келісімдерін ұзақ мерзімге жасау тиімсіз, сондықтан негізінен қысқа мерзімді несиелер беріледі.

Мәліметтерді көрнекі  келтіру үшін 17-19 суреттері берілген.

17-сурет – 2006 жылы өтеу мерзімдері бойынша «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-мен берілген несиелер құрылымы

18-сурет – 2007 жылы өтеу мерзімдері бойынша «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-мен берілген несиелер құрылымы

19-сурет – 2008 жылы өтеу мерзімдері бойынша «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-мен берілген несиелер құрылымы

 

Қаржы нарығында пайыздық мөлшерлеменің (немесе Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің есептік мөлшерлемесінің) өзгерген жағдайында банк келісім-шартты бір жақты тәртіпте қарастыруға құқылы (бұл несие келісім-шартында арнайы алдын ала келісіледі).